I. Hiện trạng phát triển kinh tế biển
Việt Nam nằm bên bá» Tây của Biển Äông, má»™t biển lá»›n và thuá»™c loại quan trá»ng nhất của khu vá»±c châu à - Thái Bình DÆ°Æ¡ng cÅ©ng nhÆ° của thế giá»›i. Từ bao Ä‘á»i nay, vùng biển, ven biển và hải đảo đã gắn bó chặt chẽ vá»›i má»i hoạt Ä‘á»™ng sản xuất và đá»i sống của dân tá»™c Việt Nam. Theo Tuyên bố ngà y 12/7/1977 của ChÃnh phủ Việt Nam và Công Æ°á»›c của Liên Hợp quốc vá» Luáºt biển năm 1982 thì nÆ°á»›c Việt Nam có má»™t vùng biển rá»™ng khoảng 1 triệu km2, gấp 3 lần diện tÃch đất liá»n. Vùng biển và ven biển nÆ°á»›c ta có vị trà hết sức quan trá»ng cả vá» kinh tế, chÃnh trị và an ninh - quốc phòng nên từ lâu Äảng và Nhà nÆ°á»›c ta đã rất quan tâm đến phát triển kinh tế biển, vùng ven biển và hải đảo.
Thá»±c hiện chủ trÆ°Æ¡ng phát triển kinh tế biển của Äảng và Nhà nÆ°á»›c, trong những năm qua, cùng vá»›i việc đẩy mạnh quá trình đổi má»›i và mở cá»a, các lÄ©nh vá»±c kinh tế biển cÅ©ng được tăng cÆ°á»ng và đã thu được những kết quả rất đáng khÃch lệ. So vá»›i thá»i kỳ trÆ°á»›c, kinh tế biển của Việt Nam trong giai Ä‘oạn đổi má»›i vừa qua đã có bÆ°á»›c chuyển biến đáng kể. CÆ¡ cấu ngà nh nghá» Ä‘ang có sá»± thay đổi lá»›n. Ngoà i các ngà nh nghá» truyá»n thống, đã xuất hiện nhiá»u ngà nh kinh tế biển gắn vá»›i công nghệ - kỹ thuáºt hiện đại nhÆ° khai thác dầu khÃ, đánh bắt xa bá», váºn tải biển, du lịch biển - đảo và tìm kiếm cứu há»™, cứu nạn... Việc khai thác nguồn lợi biển đã có đóng góp quan trá»ng cho sá»± phát triển của đất nÆ°á»›c, nhất là cho xuất khẩu (dầu khÃ, hải sản...). Kinh tế biển đã được chú ý hÆ¡n và các công việc vá» biển đã là m được nhiá»u hÆ¡n (hoạch định biên giá»›i trên biển, ban hà nh khung luáºt pháp, phát triển các hải đảo kết hợp bảo vệ quốc phòng, an ninh trên biển).
Sá»± phát triển các ngà nh kinh tế biển quan trá»ng là :
1. Äánh bắt và nuôi trồng thuá»·, hải sản
Äây là nghá» biển truyá»n thống có thế mạnh của nÆ°á»›c ta, vá»›i vùng biển có nguồn sinh váºt Ä‘a dạng, phong phú, trữ lượng hải sản trong vùng đặc quyá»n kinh tế của nÆ°á»›c ta khoảng 3,5 - 4,1 triệu tấn, hà ng năm có thể khai thác 1,5 - 1,67 triệu tấn, đồng thá»i có diện tÃch nuôi lá»›n, khoảng 76 vạn ha. Trong 10 năm thá»±c hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế biển, sản lượng thuá»· sản tăng 7,7%/năm, sản lượng khai thác tăng bình quân 5%/năm. Äánh bắt hải sản đã tạo việc là m cho hÆ¡n 5 vạn lao Ä‘á»™ng đánh cá trá»±c tiếp và 10 vạn lao Ä‘á»™ng dịch vụ nghá» cá. Hệ thống háºu cần nghá» cá đã có những chuyển đáng kể, đặc biệt là hệ thống các cảng cá được xây dá»±ng suốt dá»c bá» biển. Äã triển khai các hoạt Ä‘á»™ng nhằm bảo vệ và phát triển nguồn lợi thuá»· sản nhÆ° cấp giấy phép khai thác thuá»· sản; kiểm tra theo dõi giám sát các hoạt Ä‘á»™ng nghá» cá trên biển; kiểm tra giám sát an toà n cho ngÆ°á»i và phÆ°Æ¡ng tiện nghá» cá trên biển.
Nghá» nuôi trồng hải sản đã có bÆ°á»›c phát triển khá, tăng nhanh cả diện tÃch nuôi trồng lẫn sản lượng, ở cả 3 vùng nÆ°á»›c lợ, mặn, ngá»t (sản lượng nuôi trồng đã tăng 16%/năm). Nuôi trồng hải sản đã góp phần đáng kể và o chuyển đổi mạnh trong cÆ¡ cấu kinh tế nông thôn ven biển; chất lượng và giá trị của sản phẩm nuôi trồng thuá»· sản xuất khẩu ngà y cà ng cao, nhất là tôm, đảm bảo an ninh thá»±c phẩm, đáp ứng nguyên liệu cho chế biến, tạo việc là m góp phần xoá đói giảm nghèo. Äến năm 2003, sản lượng nuôi trồng đạt 1,1 triệu tấn, gấp 1,9 lần so vá»›i năm 1998.
Công nghiệp chế biến hải sản, đặc biệt chế biến xuất khẩu đã là m tốt vai trò mở Ä‘Æ°á»ng và cầu nối, tạo thị trÆ°á»ng để nuôi trồng khai thác hải sản phát triển. Äến nay, đã có 390 nhà máy chế biến thuá»· hải sản, trong đó hà ng trăm nhà máy được công nháºn đạt tiêu chuẩn, và 60% cÆ¡ sở chế biến được công nháºn tiêu chuẩn vệ sinh an toà n thá»±c phẩm của ngà nh. Năm 2003, xuất khẩu hải sản đạt trên 2 tá»· USD, gấp 3,9 lần năm 1998.
2. Kinh tế hà ng hải
Việt Nam đã xây dá»±ng được Ä‘á»™i tà u biển quốc gia vá»›i tổng trá»ng tải là 2.322.703 DWT (gấp 2 lần số lượng tà u và 2,3 lần vá» trá»ng tải so vá»›i 1997, bình quân tăng 6,4% vá» số lượng và 11% vá» trá»ng tải/năm). Nòng cốt của Ä‘á»™i tà u biển quốc gia là đội tà u của Tổng công ty Hà ng hải Việt Nam (VINALINES), vá»›i số lượng Ä‘á»™i tà u trá»ng tải khoảng 1.125.159 DWT, chiếm khoảng 50% tổng trá»ng tải của Ä‘á»™i tà u quốc gia. Không chỉ tăng năng lá»±c váºn tải mà còn có sá»± thay đổi cÆ¡ bản vá» cÆ¡ cấu, chất lượng Ä‘á»™i tà u, tạo thêm thị trÆ°á»ng và trá»±c tiếp tham gia thị trÆ°á»ng khu vá»±c, khách hà ng nÆ°á»›c ngoà i đã sá» dụng trên 50% năng lá»±c Ä‘á»™i tà u của Việt Nam.
Qui mô cảng ngà y cà ng tăng, cuối năm 1995 nÆ°á»›c ta chỉ có hÆ¡n 70 cảng biển, thì đến nay Việt Nam đã xây dá»±ng được hệ thống cảng biển gồm hÆ¡n 90 cảng lá»›n nhá» vá»›i 25.617 m cầu bến, trải dà i từ Nam chà Bắc; ngoà i ra còn có trên 10 khu chuyển tải để tăng cÆ°á»ng khả năng thông qua của hà ng hoá và tạo Ä‘iá»u kiện cho những tà u có trá»ng tải lá»›n ra và o cảng dá»… dà ng, an toà n. Khối lượng hà ng hoá qua cảng tăng nhanh, năm 1991 là 17,9 triệu tấn; năm 1995 tổng năng lá»±c thông qua là 52,40 triệu tấn/năm; năm 1999 đạt 63 triệu tấn và đến hết năm 2002, tổng công suất qua cảng của Việt Nam hÆ¡n 100 triệu tấn/năm, tốc Ä‘á»™ tăng bình quân 17%/năm. BÆ°á»›c đầu hiện đại hoá phÆ°Æ¡ng tiện xếp dỡ, qui hoạch và sắp xếp lại kho bãi, xây dá»±ng và nâng cấp thêm các cầu cảng nên năng lá»±c xếp dỡ được nâng cao, giải phóng tà u nhanh. Má»™t số cảng đã và đang được nâng cấp và mở rá»™ng nhÆ° Hải Phòng, Cái Lân, Äà Nẵng, Quy NhÆ¡n, Nha Trang, Sà i Gòn, Cần ThÆ¡. So sánh vá»›i quốc tế, nhìn chung quy mô cảng còn nhá» nhÆ°ng thá»i gian qua hệ thống cảng biển Việt Nam đã đảm nhiệm thông qua hầu hết lượng hà ng ngoại thÆ°Æ¡ng của ta và há»— trợ má»™t phần việc trung chuyển hà ng hoá xuất nháºp khẩu của Là o, góp phần Ä‘Æ°a nÆ°á»›c ta từng bÆ°á»›c tiếp cáºn và há»™i nháºp vá»›i khu vá»±c và thế giá»›i. HÆ¡n 80% khối lượng hà ng xuất nháºp khẩu được váºn chuyển thông qua hệ thống cảng biển.
3. Công nghiệp tà u biển
Trình Ä‘á»™, năng lá»±c đóng, sá»a chữa tà u so vá»›i trÆ°á»›c đây đã có tiến bá»™ vượt báºc, hiện đại hoá má»™t bÆ°á»›c theo hÆ°á»›ng táºp trung quy mô lá»›n, bÆ°á»›c đầu có phân công chuyên môn hoá, vÆ°Æ¡n ra đóng tà u cỡ lá»›n, chuyên dùng đạt chất lượng đăng kiểm quốc tế. Má»™t số doanh nghiệp Ä‘ang đầu tÆ° lá»›n hiện đại để đóng tà u lá»›n (3 - 5 vạn tấn). Liên doanh Vinashin - Huyndai đã chÃnh thức Ä‘i và o hoạt Ä‘á»™ng được 2 ụ tà u có thể sữa chữa tà u từ 50.000 đến 400.000 tấn.
4. NghỠlà m muối
Bá» biển dà i 3.260 km, đã có 20 tỉnh thà nh có nghá» sản xuất muối biển vá»›i tổng diện tÃch 15.000 ha và trên 80 ngà n lao Ä‘á»™ng nghá» muối. Äã sản xuất được bình quân 800 ngà n tấn đến 1,2 triệu tấn/năm. Má»™t số đồng muối ở miá»n Trung nÆ°á»›c ta được đánh giá là muối sạch, ngon của thế giá»›i, có khả năng xuất khẩu vá»›i số lượng lá»›n muối công nghiệp và muối sạch cho tiêu dùng.
5. Công nghiệp dầu khÃ
Ngà nh dầu khà là má»™t trong những ngà nh chủ lá»±c của kinh tế biển, có đóng góp quan trá»ng đối vá»›i ná»n kinh tế quốc dân. Äã xác định tiá»m năng và trữ lượng dầu khà của Việt Nam khoảng 3 - 4 tá»· m3 dầu quy đổi, trong đó 0,9 - 1,2 tỉ m3 dầu và 2100 - 2800 tá»· m3 khÃ. Năm 2003 đã thác 17,6 triệu tấn dầu thô và 2,17 tá»· m3 khÃ; xuất khẩu dầu thô đạt 17, 143 triệu tấn. ÄÆ°á»ng ống dẫn khà Nam Côn SÆ¡n vá»›i công suất tối Ä‘a 7 tá»· m3 khÃ/năm đã hoà n thà nh và o cuối năm 2002, Ä‘Æ°a dòng khà đầu tiên và o bá». Trong giai Ä‘oạn 2003 - 2004 cung cấp 2,1 - 2,7 tá»· m3 khÃ/năm cho các nhà máy Ä‘iện Phú Mỹ. Äang triển khai xây dá»±ng Ä‘Æ°á»ng ống dẫn khà Phú Mỹ - Thà nh phố Hồ Chà Minh vá»›i công suất khoảng 2 tá»· m3 khÃ/năm, hoà n thà nh và o năm 2004 nhằm mở rá»™ng thị trÆ°á»ng tiêu thụ khà ở miá»n Äông Nam Bá»™.
Hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh dịch vụ dầu khà cÅ©ng từng bÆ°á»›c phát triển theo hÆ°á»›ng hiện đại. Hệ thống cÆ¡ sở váºt chất kỹ thuáºt dịch vụ kỹ thuáºt chuyên ngà nh nhÆ°: dịch vụ căn cứ, dịch vụ tà u thuyá»n, dịch vụ sá»a chữa thiết bị dầu khÃ, dịch vụ dung dịch khoan, váºt tÆ°, hoá phẩm cho khoan, dịch vụ phân tÃch các loại mẫu, gia công chế tạo, lắp ráp các khối chân đế già n khoan, xây lắp và bảo dưỡng các công trình biển, xây lắp các Ä‘Æ°á»ng ống dẫn dầu khÃ; bảo hiểm dầu khÃ, cung cấp lao Ä‘á»™ng và dịch vụ sinh hoạt đã được xây dá»±ng.
6. Du lịch biển
Hà ng năm, vùng biển thu hút 73% số lượt khách du lịch quốc tế, vá»›i tốc Ä‘á»™ng tăng trưởng bình quân khoảng 12,6%/năm. Năm 1997, số lượt khách du lịch quốc tế đến vùng biển đạt 2,1 triệu ngÆ°á»i, năm 2000 đạt 3,29 triệu ngÆ°á»i, năm 2002 đã đón khoảng 5,3 triệu lượt ngÆ°á»i ; riêng năm 2003, do ảnh hưởng của dịch SARS, số khách đạt khoảng 4,7 triệu lượt, giảm so vá»›i năm 2002. Khách du lịch quốc tế đến các khu vá»±c trá»ng Ä‘iểm du lịch tăng nhanh, riêng khu vá»±c Quảng Ninh - Hải Phòng và Huế - Äà Nẵng tăng 41%/năm; Bà Rịa - VÅ©ng Tà u tăng 22,6%.
Äối vá»›i khách du lịch ná»™i địa, biển thu hút tá»›i trên 50% số lượt, vá»›i tốc Ä‘á»™ tăng trung bình thá»i kỳ 1994 - 2003 là 16%/năm. Năm 1997, toà n vùng đón được 5,7 triệu lượt khách, năm 2000 đón 7,46 triệu lượt, năm 2002 đạt 10, 8 triệu lượt và năm 2003 tá»›i 12,4 triệu lượt khách.
II. Triển vá»ng phát triển kinh tế biển
Mặc dù kinh tế biển của nÆ°á»›c ta đạt được những kết quả bÆ°á»›c đầu không nhá», nhÆ°ng nhìn chung quy mô kinh tế biển của Việt Nam còn nhá» bé và đang ở trình Ä‘á»™ thấp. Nếu so vá»›i các nÆ°á»›c trên thế giá»›i và khu vá»±c thì Việt Nam còn thấp thua nhiá»u mặt. Äến nay quy mô kinh tế biển vẫn chÆ°a tÆ°Æ¡ng xứng vá»›i tiá»m năng kinh tế biển của nÆ°á»›c ta. Xét vá» giá trị tuyệt đối, giá trị thu được từ hoạt Ä‘á»™ng kinh tế biển của Việt Nam so vá»›i giá trị từ hoạt Ä‘á»™ng kinh tế biển của má»™t số nÆ°á»›c Ä‘á»u ở mức thấp hoặc rất thấp. Cho đến nay, nghá» biển Việt Nam vẫn chủ yếu là nghá» truyá»n thống và ước tÃnh chiếm khoảng trên 60% GDP do kinh tế biển tạo ra. Các nghá» má»›i nhÆ° khai thác dầu khÃ, nuôi trồng hải sản đặc sản, du lịch biển Ä‘ang trong quá trình phát triển bÆ°á»›c đầu. Các nghá» biển hÆ°á»›ng tá»›i tÆ°Æ¡ng lai nhÆ° năng lượng sóng thuá»· triá»u, dược liệu biển, khai thác khoáng sản dÆ°á»›i lòng nÆ°á»›c sâu, hoá chất và dược liệu biển... chÆ°a được nghiên cứu nhiá»u. Kỹ thuáºt tổng thể khai thác kinh tế biển vẫn còn ở trình Ä‘á»™ rất thấp. Ô nhiá»…m biển, đặc biệt các vùng biển táºp trung tà i nguyên, đánh bắt, nuôi trồng thuá»· sản, váºn tải biển và công nghiệp ven bá»... Ä‘ang gây ra nhiá»u vấn đỠđối vá»›i phát triển bá»n vững. Dịch vụ xây dá»±ng hạ tầng biển và các công trình kỹ thuáºt khác của biển còn nhiá»u yếu kém. Tình hình trên Ä‘ang đặt ra nhu cầu cấp bách phải có má»™t chiến lược phát triển kinh tế biển có căn cứ khoa há»c vững chắc, đáp ứng những nhiệm vụ tăng tốc phát triển kinh tế trong thá»i kỳ má»›i hiện nay.
Việc táºp trung và o phát triển kinh tế biển trong sá»± nghiệp xây dá»±ng và bảo vệ Tổ quốc không chỉ bởi thế ká»· XXI mà chúng ta Ä‘ang bÆ°á»›c và o được coi là thế ká»· đại dÆ°Æ¡ng, các quốc gia có biển Ä‘á»u nhất loạt hÆ°á»›ng vá» biển để tăng cÆ°á»ng tiá»m lá»±c kinh tế của mình; mà trên thá»±c tế, biển Việt Nam chứa Ä‘á»±ng nhiá»u tiá»m năng phát triển kinh tế rất lá»›n, trong đó nổi báºt lên các lợi thế là :
1. Vị trà chiến lược của biển - nhân tố địa lợi đặc biệt của sá»± phát triển. Việt Nam nằm ở rìa biển Äông, án ngữ trên các tuyến hà ng hải và hà ng không huyết mạch thông thÆ°Æ¡ng giữa Ấn Äá»™ DÆ°Æ¡ng và Thái Bình DÆ°Æ¡ng, giữa châu Âu, Trung Cáºn Äông vá»›i Trung Quốc, Nháºn Bản và các nÆ°á»›c trong khu vá»±c, Biển Äông đóng vai trò là chiếc "cầu nối" cá»±c kỳ quan trá»ng, là điá»u kiện rất thuáºn lợi để giao lÆ°u kinh tế giữa nÆ°á»›c ta vá»›i các nÆ°á»›c trên thế giá»›i, đặc biệt là vá»›i các nÆ°á»›c trong khu vá»±c châu à - Thái Bình DÆ°Æ¡ng, khu vá»±c phát triển kinh tế năng Ä‘á»™ng và có má»™t số trung tâm kinh tế của thế giá»›i. Sá»± ra Ä‘á»i của má»™t loạt các nÆ°á»›c công nghiệp má»›i, có ná»n kinh tế phát triển năng Ä‘á»™ng nhất trong khu vá»±c, những năm gần đây đã, Ä‘ang và sẽ tác Ä‘á»™ng mạnh mẽ đến ná»n kinh tế Việt Nam, mà trÆ°á»›c hết là thông qua vùng biển và ven biển.
2. Các nguồn tà i nguyên biển có khả năng khai thác lá»›n, đóng góp quan trá»ng cho sá»± tăng trưởng và chuyển dịch cÆ¡ cấu kinh tế. Trong đó phải kể đến dầu khÃ, má»™t nguồn tà i nguyên mÅ©i nhá»n, có Æ°u thế nổi trá»™i nhất của vùng biển Việt Nam. Mặc dù so vá»›i nhiá»u nÆ°á»›c, nguồn tà i nguyên dầu khà chÆ°a phải là tháºt lá»›n, song đối vá»›i nÆ°á»›c ta nó có vị trà rất quan trá»ng, đặc biệt là trong giai Ä‘oạn khởi Ä‘á»™ng ná»n kinh tế Ä‘i và o công nghiệp hoá, hiện đại hoá.
Khả năng phát triển cảng và váºn tải biển là yếu tố trá»™i cÆ¡ bản, là nguồn lá»±c rất quan trá»ng để phát triển kinh tế biển theo hÆ°á»›ng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Dá»c bá» biển đã xác định nhiá»u khu vá»±c có thể xây dá»±ng cảng, trong đó má»™t số nÆ¡i có khả năng xây dá»±ng cảng nÆ°á»›c sâu nhÆ°: Cái Lân và má»™t số Ä‘iểm ở khu vá»±c Vịnh Hạ Long và Bái Tá» Long, Nghi SÆ¡n, Hòn La - VÅ©ng Ãng, Chân Mây, Äà Nẵng, Dung Quất, Văn Phong, Cam Ranh, VÅ©ng Tà u, Thị Vải… Riêng khu vá»±c từ VÅ©ng Tà u đến Hà Tiên do biển nông, nhiá»u sình lầy nên Ãt có năng xây dá»±ng cảng biển lá»›n, nhÆ°ng vẫn có thể xây dá»±ng cảng quy mô vừa ở Hòn Chông, Phú Quốc hoặc cảng sông Cần ThÆ¡.
Tà i nguyên du lịch biển cÅ©ng là má»™t Æ°u thế đặc biệt, mở ra triển vá»ng khai thác tổng hợp để phát triển mạnh. Dá»c bá» biển đã xác định khoảng 125 bãi biển lá»›n và nhá» thuáºn lợi cho phát triển du lịch, có dung lượng chứa khách cùng má»™t lúc đến và i trăm ngà n ngÆ°á»i, trong đó có khoảng 20 bãi biển đạt quy mô và tiêu chuẩn quốc tế. Các bãi biển của Việt Nam nhìn chung khá bằng phẳng, nÆ°á»›c trong, sóng gió vừa phải, không có các ổ xoáy và cá dữ…, rất thÃch hợp cho tắm biển và vui chÆ¡i giải trà trên biển. Sá»± kết hợp hà i hoà giữa cảnh quan tá»± nhiên vá»›i cảnh quan văn hoá - xã há»™i của biển, vùng ven biển và các hải đảo cùng vá»›i Ä‘iá»u kiện thuáºn lợi vá» vị trÃ, địa hình của vùng ven biển đã tạo cho du lịch biển có lợi thế phát triển hÆ¡n hẳn so vá»›i nhiá»u loại hình du lịch khác trên đất liá»n.
Nguồn lợi hải sản nÆ°á»›c ta được đánh giá và o loại phong phú trong khu vá»±c. Ngoà i cá biển là nguồn lợi chÃnh còn nhiá»u loại đặc sản khác có giá trị kinh tế cao nhÆ° tôm, cua, má»±c, hải sâm, rong biển… Riêng cá biển đã phát hiện hÆ¡n 2.000 loà i khác nhau, trong đó trên 1.000 loà i có giá trị kinh tế. Äến nay đã xác định 15 bãi cá lá»›n quan trá»ng, trong đó 12 bãi cá phân bố ở vùng ven bá» và 3 bãi cá ở các gò nổi ngoà i khÆ¡i. Dá»c ven biển có trên 37 vạn héc ta mặt nÆ°á»›c các loại có khả năng nuôi trồng thuá»· sản nÆ°á»›c mặn - lợ, nhất là nuôi các loại đặc sản xuất khẩu nhÆ° tôm, cua, rong câu… Riêng diện tÃch cho nuôi tôm nÆ°á»›c lợ có tá»›i 30 vạn ha. Ngoà i ra còn hÆ¡n 50 vạn ha các eo vịnh nông và đầm phá ven bá» nhÆ° Vịnh Hạ Long, Bái Tá» Long, Phá Tam Giang, Vịnh Văn Phong… là môi trÆ°á»ng rất thuáºn lợi để phát triển nuôi cá và đặc sản biển. Vá»›i tiá»m năng trên trong tÆ°Æ¡ng lai có thể phát triển mạnh ngà nh nuôi trồng hải sản ở biển và ven biển má»™t cách toà n diện và hiện đại vá»›i sản lượng hà ng chục vạn tấn/ năm.
Các tà i nguyên khoáng sản khác (ngoà i dầu khÃ) ven biển cÅ©ng là nguồn lá»±c quan trá»ng để phát triển kinh tế theo hÆ°á»›ng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Các khoáng sản quan trá»ng và có tiá»m năng lá»›n ở vùng ven biển là than, sắt, titan, cát thuá»· tinh và các loại váºt liệu xây dá»±ng khác.
3. Nguồn nhân lá»±c dồi dà o ven biển là má»™t nhân tố quan trá»ng hà ng đầu quyết định kết quả khai thác tiá»m năng nguồn lợi biển. Lao Ä‘á»™ng trong Ä‘á»™ tuổi có khá»ang 12,8 triệu ngÆ°á»i, chiếm 35,47% lao Ä‘á»™ng cả nÆ°á»›c.
Vá»›i tiá»m năng sẵn có nhÆ° trên, việc phát triển kinh tế biển nÆ°á»›c ta cần táºp trung và o:
- Huy Ä‘á»™ng và phát huy tốt tất cả các nguồn lá»±c để khai thác tối Ä‘a má»i tiá»m năng và lợi thế nhiá»u mặt của biển, tạo sá»± chuyển biến cÆ¡ bản, toà n diện vá» kinh tế biển, hÆ°á»›ng mạnh vá» xuất khẩu, góp phần tăng cÆ°á»ng khả năng bảo vệ chủ quyá»n và lợi Ãch quốc gia trên biển.
- Tạo bÆ°á»›c "nhảy vá»t" trong phát triển kinh tế biển. Kết hợp kinh tế ven biển, kinh tế trên biển và kinh tế hải đảo theo má»™t chÆ°Æ¡ng trình liên kết có hiệu quả và hiệu lá»±c cao.
- Phát triển và hiện đại hoá có trá»ng tâm, trá»ng Ä‘iểm và bÆ°á»›c Ä‘i thÃch hợp có tÃnh tá»›i hợp tác quốc tế và há»™i nháºp.
- Kết hợp chặt chẽ giữa tăng trưởng kinh tế vá»›i thá»±c hiện tiến bá»™ và công bằng xã há»™i. Kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế vá»›i an ninh quốc phòng và bảo vệ tà i nguyên môi trÆ°á»ng sinh thái, đảm bảo sá»± phát triển bá»n vững của vùng biển, ven biển và các hải đảo.
Mục tiêu phát triển tổng quát của phát triển kinh tế biển là đảm bảo ổn định và an tòan lãnh hải quốc gia, xây dá»±ng vùng ven biển thà nh vùng kinh tế phát triển năng Ä‘á»™ng, thúc đẩy các vùng khác trong cả nÆ°á»›c phát triển vá»›i tốc Ä‘á»™ nhanh và tạo môi trÆ°á»ng hấp dẫn để thu hút đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoà i.
NHẬN THỨC VỀ GIà TRỊ KINH TẾ THá»°C CỦA CÃC HỆ SINH THÃI BIỂN
Trong 30 năm gần đây, kể từ ngà y thống nhất đất nÆ°á»›c, các ngà nh kinh tế biển của Việt Nam đã gặt hái được những thà nh tá»±u rất đáng khâm phục. Äặc biệt là kinh tế cảng biển - váºn tải hà ng hải, đóng tà u… đã mở ra những Ä‘á»™t phá ngoạn mục nhÆ° chuyển tải dầu ở vịnh Vân Phong, Khánh Hòa má»›i qua 2 năm đã thu cho ngân sách địa phÆ°Æ¡ng hÆ¡n 969 tá»· đồng, các doanh nghiệp thu lợi cÅ©ng không nhá». Du lịch, nghỉ dưỡng cÅ©ng Ä‘ang phát triển. Vịnh Nha Trang là má»™t trong 29 vịnh đẹp nhất trên hà nh tinh… Những tôn vinh quốc tế đã nâng tầm vóc của vùng biển, đất nÆ°á»›c Việt Nam. Äó là tiá»n Ä‘á» cho hợp tác, cho há»™i nháºp trong quá trình khai thác và phát triển kinh tế biển má»™t cách bá»n vững.
NhÆ°ng chÆ°a có ai tÃnh được để có vị trà và tầm vóc trên trÆ°á»ng quốc tế, để thu được hà ng chục tá»· đô la từ biển, môi trÆ°á»ng đã phải trả giá nhÆ° thế nà o?
Chúng ta Ä‘ang đứng trÆ°á»›c má»™t thá»±c tế, tuy kinh tế biển có những thà nh tá»±u hết sức lá»›n lao, nhÆ°ng so vá»›i các quốc gia trong khu vá»±c và trên thế giá»›i, thì kết quả đó còn khá khiêm tốn so vá»›i tiá»m năng vùng biển của Việt Nam. Chúng ta có vùng biển rá»™ng hÆ¡n 1 triệu km2, có Ä‘Æ°á»ng bá» biển dà i hÆ¡n 11.409 km, có hÆ¡n 3 triệu ha đất ngáºp nÆ°á»›c… vá»›i các hệ sinh thái Ä‘iển hình hết sức quý giá. Hệ sinh thái thá»m lục địa rá»™ng hÆ¡n 450 nghìn km2. Có hÆ¡n 180 cá»a sông, hÆ¡n 3.000 hòn đảo lá»›n nhỠở ven bá». Hệ sinh thái rừng ngáºp mặn đã từng có diện tÃch hÆ¡n 430 nghìn ha (năm 1943). Hệ sinh thái các rạn san hô vá»›i tổng diện tÃch Æ°á»›c tÃnh khoảng 127 nghìn ha. Hệ sinh thái cá» biển và o khoảng 8 nghìn ha… Äó là những nguồn lợi, tà i nguyên vô cùng quý giá.
Má»™t câu há»i đặt ra: Có thể định giá các nguồn lợi, tà i nguyên đó được không? Giá là bao nhiêu?
Äây là bà i toán sinh thái kinh tế không Ä‘Æ¡n giản, nhÆ°ng có thể giải được. Tất nhiên là kết quả gần đúng và phải được các chuyên gia, các nhà kinh tế, các nhà quản lý cáºp nháºt, bổ sung và phán quyết trong tình hình cụ thể của địa phÆ°Æ¡ng theo tiêu chà phát triển bá»n vững. Các nhà kinh tế cho rằng, giá trị cụ thể của lượng váºt chất khai thác từ biển mà con ngÆ°á»i vẫn cân, Ä‘ong, Ä‘o, đếm nhÆ° xÆ°a nay là quá Æ° nhá» bé so vá»›i giá trị thá»±c của nó. Giá trị chức năng sinh thái của các vùng biển sẽ tạo ra nguồn thu nháºp cho con ngÆ°á»i cao hÆ¡n hà ng chục lần, nếu không nói đến hà ng nghìn lần, so vá»›i những gì mà ngÆ°á»i dân ven biển Ä‘ang nhặt nhạnh được hà ng ngà y nhÆ° hiện nay.
Hiện nay, giá trị kinh tế của các hệ sinh thái được tÃnh là tổng số của các nguồn lợi và tà i nguyên không (hoặc chÆ°a sá» dụng) gồm: Äa dạng sinh há»c, du lịch, nghỉ ngÆ¡i, khoa há»c, giáo dục, chức năng sinh thái - bảo vệ và bảo tồn… Váºy 1 ha rừng ngáºp mặn có giá bao nhiêu? Cách đây hÆ¡n 50 năm, các chuyên gia xếp đất rừng ngáºp mặn thuá»™c dạng đất hoang và giá trị đất Ä‘ai không đáng kể. Ngà y nay, chỉ vá»›i giá trị mặt bằng đã được các chuyên gia định giá khoảng 160 - 530 USD/ha/năm. Các nguồn lợi sá» dụng và nuôi hải sản, là m du lịch… đã tăng giá của rừng ngáºp mặn lên khoảng 95 - 98 nghìn USD/ha/năm. Còn giá trị chức năng sinh thái của hệ rừng ngáºp mặn có thể nói là vô giá.
Theo kết quả nghiên cứu của Viện Hải dÆ°Æ¡ng há»c trong dá»± án “Äánh giá giá trị kinh tế - sinh thái của các rạn san hô Äông Nam Æ(Việt Nam, PhilÃppin, Inđônêxia); kết quả bÆ°á»›c đầu, giá trị tÃnh ra đô la Mỹ trên diện tÃch 1 km2 của hệ sinh thái san hô Hòn Mun tại vịnh Nha Trang (LÆ°u ý là chỉ tại Hòn Mun, nÆ¡i có hệ sinh thái có Ä‘a dạng sinh há»c san hô cao nhất Việt Nam hiện nay là 350 loà i), giá trị do khai thác cá là 36,207 nghìn USD, giá trị do thu từ du lịch là 15 nghìn USD, còn giá trị chức năng sinh thái, bảo vệ bá» là 60,145 nghìn. Tổng cá»™ng là 111,352 nghìn USD/km2. Äây là con số gây nhiá»u ấn tượng nhÆ°ng cÅ©ng chỉ bằng 37,9% so vá»›i tổng thu nháºp từ hệ sinh thái rạn san hô ở Maricanban của PhilÃppin (đạt đến 293,796 nghìn USD). Äây là điá»u mà tất cả chúng ta phải suy nghÄ©.
Äiá»u quan trá»ng, phải nháºn thức là các giá trị kinh tế của các hệ sinh thái ở các vùng khác nhau sẽ có những tiêu chà đánh giá khác nhau. Nó dao Ä‘á»™ng trung bình Ãt nhất cÅ©ng khoảng từ 3 đến 159 lần. Do đó khi nói đến giá trị kinh tế thá»±c của các hệ sinh thái thì phải xác định rõ địa chỉ (không thể Ä‘em giá trị sinh thái của Hòn Mun gắn cho vùng khác - và dụ nhÆ° vịnh Vân Phong chẳng hạn) và các đối tượng định giá: giá trị hà ng hóa hay giá trị chức năng. Äiá»u quan trá»ng hÆ¡n nữa, trong đánh giá kinh tế các hệ sinh thái tá»± nhiên là phải có nháºn thức đầy đủ và có sá»± quyết Ä‘oán dá»±a và o tình hình chÃnh trị, kinh tế, xã há»™i và nhu cầu phát triển bá»n vững tại địa phÆ°Æ¡ng. Có thể tham khảo nhÆ°ng không thể ráºp khuôn hay áp dụng máy móc kết quả tÃnh toán của vùng nà y cho vùng khác.
TÃC DỤNG CỦA RỪNG NGẬP MẶN TRONG VIỆC PHÃ’NG CHá»NG THIÊN TAI Ở VÙNG VEN BIỂN
Việt Nam nằm trong vùng nhiệt Ä‘á»›i gió mùa, hà ng năm hứng 5 - 8 cÆ¡n bão và áp thấp kèm theo mÆ°a lá»›n; bão thÆ°á»ng kết hợp vá»›i triá»u cÆ°á»ng gây ra lÅ© 1ụt. TrÆ°á»›c kia ở nhiá»u địa phÆ°Æ¡ng ven biển dù đê chÆ°a được bê tông hoá nhÆ°ng mái đê có lá»›p cá» và dây leo phủ kÃn và có các bức tÆ°á»ng xanh là các dải rừng ngáºp mặn (RNM) vững chắc bảo vệ nên đê Ãt khi bị xói lở hoặc bị vỡ khi mÆ°a bão.
Và o cuối thế ká»· XX, do sá»± bùng nổ vá» dân số và yêu cầu xuất khẩu nên phần lá»›n RNM ở miá»n Bắc đã bị phá lấy đất trồng cói chế biến hà ng xuất khẩu sang Liên Xô (cÅ©) và Äông Âu. Ở miá»n Nam rừng bị khai thác kiệt quệ để lấy gá»— tròn và hầm than xuất khẩu, và là m đầm nuôi tôm. Bên cạnh đó việc phá RNM phòng há»™ để sản xuất nông nghiệp, là m nÆ¡i đổ xỉ than. xây dá»±ng cảng, khu dân cÆ°, khu du lịch... cÅ©ng góp phần đáng kể trong việc huá»· hoại RNM.
Háºu quả của những hoạt Ä‘á»™ng kinh tế vì lợi Ãch trÆ°á»›c mắt hoặc cục bá»™ đã tạo Ä‘iá»u kiện cho thiên tai hoà nh hà nh, cuá»™c sống của cá»™ng đồng ven biển luôn bị Ä‘e doạ.
Thá»±c tế đã cho thấy nÆ¡i nà o phục hồi và bảo vệ tốt RNM thì khi có bão kể cả những cÆ¡n bão lá»›n vá»›i tốc Ä‘á»™ gió cấp 10, 11, 12 nhÆ° trong năm 2005 thì đê vẫn an toà n. Trong lúc nÆ¡i có phủ bê tông vững chắc nhÆ°ng không có RNM nhÆ° ở Cát Hải, Äồ SÆ¡n, Hải Phòng bị sạt lở nặng, má»™t số Ä‘oạn bị vỡ trong cÆ¡n bão số 2 năm 2005.
Do đó việc phục hồi các dải RNM, nghiên cứu các loà i cây trồng thÃch hợp để giảm thiểu tác hại do thiên tai là việc là m hết sức cần thiết và cấp bách.
I. THIỆT HẠI DO THIÊN TAI
l. Các tổn thất do một số cơn bão đầu thế kỷ XI
Trong những năm gần đây, ở má»™t số nÆ°á»›c ven bá» các đại dÆ°ong đã hứng chịu những cÆ¡n bão khủng khiếp nhÆ° bão Katrina ở Florida (Mỹ), bão Chanchu ở Trung Quốc, bão Damrey ở Việt Nam. Theo thống kê của Ban phòng chống lụt bão và thiên tai Trung Æ°Æ¡ng (CCFSC, 2002) thì thiệt hại do thiên tai ở Việt Nam năm 2002 là : 335 ngÆ°á»i chết, 34 ngÆ°á»i bị
mất tÃch, 9.802 nhà bị đổ hoặc bị trôi, 46.490 ha lúa bị ngáºp, 31.283 m3 đê bị xói lở, 462 công trình thuá»· lợi nhá» bị há»ng hoặc trôi mất.
Năm 2005, 7 cơn bão đổ bộ và o Việt Nam. Trong đó có 3 cơn bão lớn với sức gió từ 89 đến 133 km/giỠgây ra thiệt hại lớn (bảng 1).
Thống kê các cÆ¡n bão và ATNÄ Ä‘á»• bá»™ và o Việt Nam theo thá»i gian (1996 - 2006)
Vùng bỠbiển
|
Thá»i gian xuất hiện
|
Tên cơn bão
|
Cấp bão
|
Quảng Ninh - Thanh Hoá
|
03/07/2006
|
ATNÄ
|
Cấp 6 (39 - 49 km/h)
|
Quảng Ninh - Thanh Hoá
|
28/10/2005
|
Kaitak (số 8)
|
Cấp 9 (75 - 88 km/h
|
Quảng Ninh - Thanh Hoá
|
19/09/2005
|
Damrey (số 7)
|
Cấp 12 (118 - 133 km/h)
|
Nghệ An - Quảng Bình
|
15/09/2005
|
Vicente (số 6)
|
Cấp 9 (75 - 88 km/h)
|
Bình Äịnh - Ninh Thuáºn
|
11/09/2005
|
ATNÄ
|
Cấp 8 (62 - 74 km/h)
|
Quảng Ninh - Thanh Hoá
|
09/08/2005
|
Noname ( số 3)
|
Cấp 7 (50 - 61 km/h)
|
Quảng Ninh - Thanh Hoá
|
28/07/2005
|
Washi (số 2)
|
Cấp 10 (98 - 102 km/h)
|
(Nguồn Báo Ä‘iện tá» Äảng Cá»™ng sản Việt Nam) |