Chá»n ngôn ngữ

Vietnamese-VNFrench (Fr)简体中文English (United Kingdom)

Chá»n Site


TẠP CHà KHOA HỌC
Journal of Science - ISSN 1859-3100
  

Tìm kiếm

Trực tuyến

We have 731 guests online

Liên kết website

February 2023
M T W T F S S
30 31 1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 1 2 3 4 5
Journal of Science References Giữ nguyên ngữ hay phiên âm tên tiếng nước ngoài trong tiếng Việt
Giữ nguyên ngữ hay phiên âm tên tiếng nước ngoài trong tiếng Việt PDF Print E-mail
Tuesday, 05 June 2012 01:08

Giữ nguyên ngữ hay phiên âm tên tiếng nước ngoài trong tiếng Việt:

Cần tiếp cận từ nhiá»u phía

TTCT - Gần đây báo chí sôi nổi bàn chuyện phiên âm hay không tên riêng tiếng nước ngoài. Hầu hết ý kiến Ä‘á»u á»§ng há»™ cách để nguyên dạng, hoặc phiên tá»± Latin nếu ngôn ngữ gốc không dùng bá»™ chữ cái Latin.

Tuy nhiên các ví dụ dẫn ra để so sánh, để chứng minh tính ưu việt cá»§a nguyên dạng phần lá»›n chỉ là tên riêng tiếng Anh. Cái tưởng là nguyên dạng thật ra là lối viết theo tiếng Anh, và thá»±c tế hiện nay các báo Ä‘á»u "Anh hóa" tên riêng chứ không phải viết nguyên dạng ngôn ngữ gốc (dù là dưới dạng Latin hóa).

Không có nguyên dạng Latin cho má»i tên riêng

Khó khăn ở chá»— không có nguyên dạng Latin cho má»i tên riêng. Ví dụ, có ý kiến bảo rằng hãy để nguyên dạng tên nhà thám hiểm ngưá»i Bồ Äào Nha Ferdinand Magellan. Thế nhưng đó chỉ là tên tiếng Anh, còn nguyên dạng tiếng Bồ Äào Nha phải là Fernão de Magalhães và nếu theo tiếng Tây Ban Nha, nÆ¡i ông này là công dân và phục vụ lâu nhất lại là Fernando de Magallanes!

Dòng chữ Brazil trong cuá»™c thi Rung chuông vàng cÅ©ng chỉ là tên tiếng Anh, còn đúng nguyên ngữ (tiếng Bồ Äào Nha) phải là Brasil, chính vì thế ta má»›i có từ phiên âm theo nguyên ngữ là Bra-xin.

Rất nhiá»u ngôn ngữ hiện Ä‘ang dùng chữ cái Latin nhưng ghi tên riêng khác vá»›i tiếng Anh. Nếu chiếu theo quan Ä‘iểm giữ nguyên dạng ngôn ngữ gốc thì Hung-ga-ry phải viết là Magyarország (thay vì theo tiếng Anh: Hungary), Ba Lan phải là Polska (tiếng Anh: Poland), Äức phải là Deutschland (tiếng Anh: Germany), CH Czech phải là Ceská Republika (tiếng Anh: Czech Republic). Các thành phố hay bang cá»§a Äức như Munich, Cologne, Bavaria phải viết nguyên dạng là München, Köln, Bayern.

Các ví dụ như vậy nhiá»u vô kể. Thá»§ đô cá»§a Ba Lan nguyên ngữ là Warszawa, biến thành Warsaw (tiếng Anh), Varsovie (tiếng Pháp), Warschau (tiếng Äức), Varsovia (tiếng Tây Ban Nha), Varsóvia (tiếng Bồ Äào Nha), liệu có chính xác hÆ¡n phiên âm tiếng Việt Vác-sa-va? Và làm gì có cái gá»i là cách viết thống nhất hay giữ nguyên dạng giữa những ngôn ngữ cùng hệ Latin?

Äấy là má»›i chỉ nói trong phạm vi các ngôn ngữ có cùng mẫu tá»± Latin, nếu nói sang các ngôn ngữ không dùng mẫu tá»± Latin thì sá»± không thống nhất nguyên dạng còn lá»›n đến đâu.

Chỉ xin lấy má»™t ví dụ vá» há» tên cố lãnh đạo Libya Mu-am-ma Ca-Ä‘a-phi bằng tiếng Anh: đã có hẳn má»™t bài báo trên tá» The Christian Science Monitor luận vá» cách viết nào nên theo: Gaddafi, Kadafi, Qaddafi, Qadhafi hay thậm chí Kaddafi; còn tên cá»§a ông này là Muammar, Moammar, Mu'ammar hay Moamar. Thậm chí ngưá»i ta còn liệt kê (tất nhiên hÆ¡i cưá»ng Ä‘iệu) là có tá»›i 112 cách phiên tên Gaddafi sang tiếng Anh.

Bangkok quen thuá»™c vá»›i chúng ta qua tiếng Anh nhưng tiếng Thái gá»i thành phố này là Krung Thep, chẳng gần nhau má»™t tí nào. Äất nước Ai Cập gá»i theo tiếng Anh là Egypt, nhưng nguyên ngữ Ả Rập lại là Misr (phiên tá»±), còn thá»§ đô Cairo nguyên ngữ là Al-Qa--hirah.

Như vậy có thể nói để nguyên dạng theo đúng nghÄ©a là không khả thi, vì ngưá»i viết hay ngưá»i dịch không thể ngồi tra cứu từng tên nguyên ngữ (và các cách phiên tá»± Latin hóa có thể có) để thay cho tiếng mà mình Ä‘ang dịch từ đó.

Âm một đằng, chữ một nẻo

Äúng ra đó là lá»—i cá»§a tiếng Anh hay cá»§a ngôn ngữ gốc chứ không phải do lá»—i phiên âm (tất nhiên cÅ©ng có khi ngưá»i phiên âm không chuẩn). Äồng thá»i chúng ta cÅ©ng không nên quên má»™t nhược Ä‘iểm cá»§a tiếng Anh, vì khi Ä‘á»c hay nói tên há» cá»§a má»™t ngưá»i Anh có khi ngưá»i ta không dám chắc viết tên hỠđó thế nào cho đúng và phải há»i lại cách viết. Chẳng hạn: Lee, Li hay Leigh Ä‘á»u Ä‘á»c/nói là "Li", Green hay Greene cÅ©ng Ä‘á»u Ä‘á»c là "Grin".

Nhiá»u ngưá»i chê phiên âm gây nhiá»u dị bản nhưng hỠđâu có biết tiếng Anh cÅ©ng gặp rắc rối đúng như thế khi gặp các ngôn ngữ khác ngữ hệ như tiếng Ả Rập, các ngôn ngữ châu Ã. Ngoài ví dụ vá» Ca-Ä‘a-phi ở trên, má»™t ví dụ khác là tiếng Anh thiếu âm "ư", do đó âm này hoặc bị phiên thành "y" (như trưá»ng hợp đối vá»›i tiếng Nga, trong khi "y" cÅ©ng dùng để phiên chữ/âm i ngắn), hoặc thành "u" (như trưá»ng hợp đối vá»›i tiếng Nhật và tiếng Việt): Xôn-gie-nít-xưn (hay Xôn-gie-nhít-xưn) thành Solzhenitsyn; Cô-i-dư-mi thành Koizumi.

Phiên âm tiếng Việt có ưu Ä‘iểm hÆ¡n hẳn tiếng Anh khi dùng cho những ngôn ngữ có thanh Ä‘iệu như tiếng Lào hay tiếng Thái. Và nói cho cùng thì ngay tên há» ngưá»i Việt cÅ©ng đâu phải vùng nào cÅ©ng nói/Ä‘á»c như chữ viết: Võ Văn Dân ở miá»n Nam sẽ được phát âm thành Dá» Dăng Dâng kia mà!

Phiên tự - "tam sao thất bổn"

Lập lại trật tá»± trong lối viết tên riêng nước ngoài là cần thiết, nhưng cần má»™t cách tiếp cận từ nhiá»u phía, thấu đáo và Ä‘iá»u tra xã há»™i há»c nếu có thể.

Có tồn tại một cách phiên tự thống nhất cho những ngôn ngữ không dùng chữ cái Latin không?

Nhiá»u ngưá»i lầm tưởng rằng đối vá»›i những ngôn ngữ không dùng chữ cái Latin, cứ việc phiên tá»± theo những quy tắc mà ngưá»i bản ngữ áp dụng là xong. Nhưng sá»± Ä‘á»i đâu có đơn giản vậy? Có ba lý do dẫn đến việc "tam sao thất bổn" trong phiên tá»±:

- Ngôn ngữ đích khác nhau. Nếu bạn Ä‘ang Ä‘á»c ấn bản tiếng Anh, văn hào Pu-skin sẽ thành Pushkin, còn trong tiếng Pháp sẽ là Pouchkine, tiếng Äức là Puschkin.

Chính vì ngôn ngữ đích thay đổi mà tên riêng vẫn như cÅ© nhưng sang tiếng Anh má»—i thá»i má»™t khác. Äó là trưá»ng hợp các nước cá»™ng hòa cÅ© cá»§a Liên Xô tách ra: Môn-Ä‘a-vi ngày xưa là Moldavia (phiên theo tiếng Nga) nay thành Moldova (theo bản ngữ), thá»§ đô cá»§a nó từ Kishinev thành Chisinau, Byelorussia thành Belarus.

- Có nhiá»u lối phiên khác nhau. Nếu áp dụng lối phiên hàn lâm cá»§a chính ngưá»i Nga thì Mai-a-cốp-xki sẽ thành Majkovskij, nhưng phiên theo tiếng Anh sẽ là Mayakovsky.

- Không thống nhất ngay trong cùng má»™t ngôn ngữ đích. Ví dụ trong tiếng Anh, nhiá»u khi ngưá»i ta cÅ©ng không thống nhất khi phiên tá»± từ tiếng Nga, như: Nikolay/Nikolai, Alexander/Alexandr/Aleksandr, Korolev/Korolyov, Mendeleyev/Mendeleev.

Há» tên cá»§a ngưá»i CHDCND Triá»u Tiên và Hàn Quốc cÅ©ng được há» phiên sang tiếng Anh theo nhiá»u cách. Chẳng hạn anh hùng dân tá»™c Lý Thuấn Thần sẽ có các dạng Yi Sun Shin, Lee Sun Shin, Yi/Lee Soon Shin, Ri Sun Shin, Yi/Lee Sun Sin, ta theo cách nào? CÅ©ng há» Lý ấy cá»§a Lý Thừa Vãn tiếng Anh vẫn quen phiên là Ree (Syngman) thì sao?

Hàn Quốc đã ban bố quy tắc phiên má»›i thay cho quy tắc McCune-Reischauer trước đây, nhưng CHDCND Triá»u Tiên vẫn dùng cách phiên cÅ©. Do đó thành phố Kê-xâng (Khai Thành) sẽ có hai kiểu phiên là Kaesong hoặc Gaeseong, Pu-xan sẽ là Pusan hoặc Busan.

Kể từ khi Chúa Trá»i làm thất bại việc xây tháp Babel thì vấn đỠphiên chuyển tên riêng giữa các ngôn ngữ Ä‘á»u không được giải quyết hoàn toàn trong bất cứ ngôn ngữ nào. Lập lại trật tá»± trong lối viết tên riêng nước ngoài là cần thiết, nhưng cần má»™t cách tiếp cận từ nhiá»u phía, thấu đáo và Ä‘iá»u tra xã há»™i há»c nếu có thể.

Bá»™ Giáo dục đã từng quyết định cách viết "theo chữ viết cá»§a nguyên ngữ" (năm 1984) nhưng đã phải quay lại lối phiên âm (năm 2003) hẳn phải có lý do. Gần đây Bá»™ Ná»™i vụ cÅ©ng ra thông tư số 01/2011/TT-BNV quy định "phiên âm trá»±c tiếp sát cách Ä‘á»c cá»§a nguyên ngữ", hẳn cÅ©ng không phải chỉ vì "bảo thá»§".

Dịch giả NGUYỄN VIỆT LONG

Nguồn: http://m.tuoitre.vn/chuyen-trang/Tuoi-Tre-Cuoi-tuan/TTCT-Ban-doc-va-Tuoi-Tre-Cuoi/132441,Can-tiep-can-tu-nhieu-phia.ttm

Â