|
Giữ nguyên ngữ hay phiên âm tên tiếng nước ngoà i trong tiếng Việt |
周二, 2012年 06月 05日 01:08 | |
Giữ nguyên ngữ hay phiên âm tên tiếng nÆ°á»›c ngoà i trong tiếng Việt: Cần tiếp cáºn từ nhiá»u phÃaTTCT - Gần đây báo chà sôi nổi bà n chuyện phiên âm hay không tên riêng tiếng nÆ°á»›c ngoà i. Hầu hết ý kiến Ä‘á»u ủng há»™ cách để nguyên dạng, hoặc phiên tá»± Latin nếu ngôn ngữ gốc không dùng bá»™ chữ cái Latin. Tuy nhiên các và dụ dẫn ra để so sánh, để chứng minh tÃnh Æ°u việt của nguyên dạng phần lá»›n chỉ là tên riêng tiếng Anh. Cái tưởng là nguyên dạng tháºt ra là lối viết theo tiếng Anh, và thá»±c tế hiện nay các báo Ä‘á»u "Anh hóa" tên riêng chứ không phải viết nguyên dạng ngôn ngữ gốc (dù là dÆ°á»›i dạng Latin hóa). Không có nguyên dạng Latin cho má»i tên riêng Khó khăn ở chá»— không có nguyên dạng Latin cho má»i tên riêng. Và dụ, có ý kiến bảo rằng hãy để nguyên dạng tên nhà thám hiểm ngÆ°á»i Bồ Äà o Nha Ferdinand Magellan. Thế nhÆ°ng đó chỉ là tên tiếng Anh, còn nguyên dạng tiếng Bồ Äà o Nha phải là Fernão de Magalhães và nếu theo tiếng Tây Ban Nha, nÆ¡i ông nà y là công dân và phục vụ lâu nhất lại là Fernando de Magallanes! Dòng chữ Brazil trong cuá»™c thi Rung chuông và ng cÅ©ng chỉ là tên tiếng Anh, còn đúng nguyên ngữ (tiếng Bồ Äà o Nha) phải là Brasil, chÃnh vì thế ta má»›i có từ phiên âm theo nguyên ngữ là Bra-xin. Rất nhiá»u ngôn ngữ hiện Ä‘ang dùng chữ cái Latin nhÆ°ng ghi tên riêng khác vá»›i tiếng Anh. Nếu chiếu theo quan Ä‘iểm giữ nguyên dạng ngôn ngữ gốc thì Hung-ga-ry phải viết là Magyarország (thay vì theo tiếng Anh: Hungary), Ba Lan phải là Polska (tiếng Anh: Poland), Äức phải là Deutschland (tiếng Anh: Germany), CH Czech phải là Ceská Republika (tiếng Anh: Czech Republic). Các thà nh phố hay bang của Äức nhÆ° Munich, Cologne, Bavaria phải viết nguyên dạng là München, Köln, Bayern. Các và dụ nhÆ° váºy nhiá»u vô kể. Thủ đô của Ba Lan nguyên ngữ là Warszawa, biến thà nh Warsaw (tiếng Anh), Varsovie (tiếng Pháp), Warschau (tiếng Äức), Varsovia (tiếng Tây Ban Nha), Varsóvia (tiếng Bồ Äà o Nha), liệu có chÃnh xác hÆ¡n phiên âm tiếng Việt Vác-sa-va? Và là m gì có cái gá»i là cách viết thống nhất hay giữ nguyên dạng giữa những ngôn ngữ cùng hệ Latin? Äấy là má»›i chỉ nói trong phạm vi các ngôn ngữ có cùng mẫu tá»± Latin, nếu nói sang các ngôn ngữ không dùng mẫu tá»± Latin thì sá»± không thống nhất nguyên dạng còn lá»›n đến đâu. Chỉ xin lấy má»™t và dụ vá» há» tên cố lãnh đạo Libya Mu-am-ma Ca-Ä‘a-phi bằng tiếng Anh: đã có hẳn má»™t bà i báo trên tá» The Christian Science Monitor luáºn vá» cách viết nà o nên theo: Gaddafi, Kadafi, Qaddafi, Qadhafi hay tháºm chà Kaddafi; còn tên của ông nà y là Muammar, Moammar, Mu'ammar hay Moamar. Tháºm chà ngÆ°á»i ta còn liệt kê (tất nhiên hÆ¡i cÆ°á»ng Ä‘iệu) là có tá»›i 112 cách phiên tên Gaddafi sang tiếng Anh. Bangkok quen thuá»™c vá»›i chúng ta qua tiếng Anh nhÆ°ng tiếng Thái gá»i thà nh phố nà y là Krung Thep, chẳng gần nhau má»™t tà nà o. Äất nÆ°á»›c Ai Cáºp gá»i theo tiếng Anh là Egypt, nhÆ°ng nguyên ngữ Ả Ráºp lại là Misr (phiên tá»±), còn thủ đô Cairo nguyên ngữ là Al-Qa--hirah. NhÆ° váºy có thể nói để nguyên dạng theo đúng nghÄ©a là không khả thi, vì ngÆ°á»i viết hay ngÆ°á»i dịch không thể ngồi tra cứu từng tên nguyên ngữ (và các cách phiên tá»± Latin hóa có thể có) để thay cho tiếng mà mình Ä‘ang dịch từ đó. Âm má»™t đằng, chữ má»™t nẻo Äúng ra đó là lá»—i của tiếng Anh hay của ngôn ngữ gốc chứ không phải do lá»—i phiên âm (tất nhiên cÅ©ng có khi ngÆ°á»i phiên âm không chuẩn). Äồng thá»i chúng ta cÅ©ng không nên quên má»™t nhược Ä‘iểm của tiếng Anh, vì khi Ä‘á»c hay nói tên há» của má»™t ngÆ°á»i Anh có khi ngÆ°á»i ta không dám chắc viết tên hỠđó thế nà o cho đúng và phải há»i lại cách viết. Chẳng hạn: Lee, Li hay Leigh Ä‘á»u Ä‘á»c/nói là "Li", Green hay Greene cÅ©ng Ä‘á»u Ä‘á»c là "Grin". Nhiá»u ngÆ°á»i chê phiên âm gây nhiá»u dị bản nhÆ°ng hỠđâu có biết tiếng Anh cÅ©ng gặp rắc rối đúng nhÆ° thế khi gặp các ngôn ngữ khác ngữ hệ nhÆ° tiếng Ả Ráºp, các ngôn ngữ châu Ã. Ngoà i và dụ vá» Ca-Ä‘a-phi ở trên, má»™t và dụ khác là tiếng Anh thiếu âm "Æ°", do đó âm nà y hoặc bị phiên thà nh "y" (nhÆ° trÆ°á»ng hợp đối vá»›i tiếng Nga, trong khi "y" cÅ©ng dùng để phiên chữ/âm i ngắn), hoặc thà nh "u" (nhÆ° trÆ°á»ng hợp đối vá»›i tiếng Nháºt và tiếng Việt): Xôn-gie-nÃt-xÆ°n (hay Xôn-gie-nhÃt-xÆ°n) thà nh Solzhenitsyn; Cô-i-dÆ°-mi thà nh Koizumi. Phiên âm tiếng Việt có Æ°u Ä‘iểm hÆ¡n hẳn tiếng Anh khi dùng cho những ngôn ngữ có thanh Ä‘iệu nhÆ° tiếng Là o hay tiếng Thái. Và nói cho cùng thì ngay tên há» ngÆ°á»i Việt cÅ©ng đâu phải vùng nà o cÅ©ng nói/Ä‘á»c nhÆ° chữ viết: Võ Văn Dân ở miá»n Nam sẽ được phát âm thà nh Dá» Dăng Dâng kia mà ! Phiên tá»± - "tam sao thất bổn"
Có tồn tại má»™t cách phiên tá»± thống nhất cho những ngôn ngữ không dùng chữ cái Latin không? Nhiá»u ngÆ°á»i lầm tưởng rằng đối vá»›i những ngôn ngữ không dùng chữ cái Latin, cứ việc phiên tá»± theo những quy tắc mà ngÆ°á»i bản ngữ áp dụng là xong. NhÆ°ng sá»± Ä‘á»i đâu có Ä‘Æ¡n giản váºy? Có ba lý do dẫn đến việc "tam sao thất bổn" trong phiên tá»±: - Ngôn ngữ Ä‘Ãch khác nhau. Nếu bạn Ä‘ang Ä‘á»c ấn bản tiếng Anh, văn hà o Pu-skin sẽ thà nh Pushkin, còn trong tiếng Pháp sẽ là Pouchkine, tiếng Äức là Puschkin. ChÃnh vì ngôn ngữ Ä‘Ãch thay đổi mà tên riêng vẫn nhÆ° cÅ© nhÆ°ng sang tiếng Anh má»—i thá»i má»™t khác. Äó là trÆ°á»ng hợp các nÆ°á»›c cá»™ng hòa cÅ© của Liên Xô tách ra: Môn-Ä‘a-vi ngà y xÆ°a là Moldavia (phiên theo tiếng Nga) nay thà nh Moldova (theo bản ngữ), thủ đô của nó từ Kishinev thà nh Chisinau, Byelorussia thà nh Belarus. - Có nhiá»u lối phiên khác nhau. Nếu áp dụng lối phiên hà n lâm của chÃnh ngÆ°á»i Nga thì Mai-a-cốp-xki sẽ thà nh Majkovskij, nhÆ°ng phiên theo tiếng Anh sẽ là Mayakovsky. - Không thống nhất ngay trong cùng má»™t ngôn ngữ Ä‘Ãch. Và dụ trong tiếng Anh, nhiá»u khi ngÆ°á»i ta cÅ©ng không thống nhất khi phiên tá»± từ tiếng Nga, nhÆ°: Nikolay/Nikolai, Alexander/Alexandr/Aleksandr, Korolev/Korolyov, Mendeleyev/Mendeleev. Há» tên của ngÆ°á»i CHDCND Triá»u Tiên và Hà n Quốc cÅ©ng được há» phiên sang tiếng Anh theo nhiá»u cách. Chẳng hạn anh hùng dân tá»™c Lý Thuấn Thần sẽ có các dạng Yi Sun Shin, Lee Sun Shin, Yi/Lee Soon Shin, Ri Sun Shin, Yi/Lee Sun Sin, ta theo cách nà o? CÅ©ng há» Lý ấy của Lý Thừa Vãn tiếng Anh vẫn quen phiên là Ree (Syngman) thì sao? Hà n Quốc đã ban bố quy tắc phiên má»›i thay cho quy tắc McCune-Reischauer trÆ°á»›c đây, nhÆ°ng CHDCND Triá»u Tiên vẫn dùng cách phiên cÅ©. Do đó thà nh phố Kê-xâng (Khai Thà nh) sẽ có hai kiểu phiên là Kaesong hoặc Gaeseong, Pu-xan sẽ là Pusan hoặc Busan. Kể từ khi Chúa Trá»i là m thất bại việc xây tháp Babel thì vấn Ä‘á» phiên chuyển tên riêng giữa các ngôn ngữ Ä‘á»u không được giải quyết hoà n toà n trong bất cứ ngôn ngữ nà o. Láºp lại tráºt tá»± trong lối viết tên riêng nÆ°á»›c ngoà i là cần thiết, nhÆ°ng cần má»™t cách tiếp cáºn từ nhiá»u phÃa, thấu đáo và điá»u tra xã há»™i há»c nếu có thể. Bá»™ Giáo dục đã từng quyết định cách viết "theo chữ viết của nguyên ngữ" (năm 1984) nhÆ°ng đã phải quay lại lối phiên âm (năm 2003) hẳn phải có lý do. Gần đây Bá»™ Ná»™i vụ cÅ©ng ra thông tÆ° số 01/2011/TT-BNV quy định "phiên âm trá»±c tiếp sát cách Ä‘á»c của nguyên ngữ", hẳn cÅ©ng không phải chỉ vì "bảo thủ". Dịch giả NGUYỄN VIỆT LONG  |
Tạp chà Khoa há»c TrÆ°á»ng Äại há»c SÆ° phạm TP Hồ Chà Minh
280 An DÆ°Æ¡ng VÆ°Æ¡ng, PhÆ°á»ng 4, Quáºn 5, TP Hồ Chà Minh (Phòng A112)
Email: tapchikhoahoc@hcmue.edu.vn
ÄT: (028) 38 352 020 (+177)