Thiá»n Uyển Táºp Anh - Tác phẩm mở đầu loại hình văn xuôi tá»± sá»± Việt Nam thá»i trung đại
Â
Â
Tác phẩm Thiá»n uyển táºp anh có giá trị và vị trà đặc biệt quan trá»ng, lại xuất hiện sá»›m từ khoảng ná»a đầu thế ká»· XIV, được dịch và phổ biến rá»™ng ngay từ đầu thế ká»· XX, song chủ yếu má»›i khai thác trên các phÆ°Æ¡ng diện lịch sá» tÆ° tưởng – văn hoá và ý nghÄ©a “tà ng trữ giá trị thi caâ€.
Â
Theo đó, táºp sách không mấy khi được nhìn nháºn nhÆ° má»™t Ä‘Æ¡n vị tác phẩm hoà n chỉnh, Ä‘á»™c láºp. Tác phẩm đã không có tên trong những bá»™ sách lá»›n nhÆ° Từ Ä‘iển văn há»c, hai táºp (1983-1984), không được xếp và o bá»™ Tổng táºp tiểu thuyết chữ Hán Việt Nam, bốn táºp (1997). Tuy nhiên, cùng vá»›i việc xuất hiện các bản dịch hoà n chỉnh biệt táºp Thiá»n uyển táºp anh(1) thì ý thức vá» thể loại và loại hình sáng tác của tác phẩm cÅ©ng ngà y cà ng trở nên rõ nét hÆ¡n. Nháºn thức vá» Ä‘iá»u nà y, nhà nghiên cứu Nguyá»…n Äăng Na xác định: “Äây là tác phẩm chức năng tôn giáo, được viết theo những công thức nhất định, nhÆ° kiểu Việt Ä‘iện u linh táºp của Lý Tế Xuyên, nhÆ°ng cốt truyện phức tạp hÆ¡n, tình tiết Ä‘a dạng hÆ¡n†và ông đã tuyển chá»n 11 truyện xếp và o hệ thống Văn xuôi tá»± sá»± Việt Nam thá»i trung đại(2). Äây cÅ©ng là định hÆ°á»›ng nghiên cứu của chúng tôi trong những năm qua(3) và gặp gỡ vá»›i quan Ä‘iểm của nhiá»u nhà Việt Nam há»c quốc tế cùng có mối quan tâm tá»›i Ä‘á» tà i(4)... Tiến hà nh khảo sát cấu trúc tác phẩm Thiá»n uyển táºp anh vá»›i 67 thiên truyện ghi chép vá» 68 vị thiá»n sÆ° anh tú của hai dòng Vô Ngôn Thông và Tì Ni Äa LÆ°u Chi cà ng thấy nổi rõ vai trò “chức năng tôn giáo†trên cả hai phÆ°Æ¡ng diện: 1) Ghi chép tiểu sá» thiá»n sÆ° và lịch sá» truyá»n thừa qua các thế hệ, có ý nghÄ©a tÆ°Æ¡ng đồng vá»›i loại sách “Cao tăng truyệnâ€; 2) HÆ°á»›ng tá»›i mục Ä‘Ãch tuyên truyá»n giáo lý, hoằng dÆ°Æ¡ng Pháºt giáo, có ý nghÄ©a tÆ°Æ¡ng đồng vá»›i mục Ä‘Ãch “truyá»n đăngâ€.
Â
Má»™t sá»± khảo sát tổng quát nêu trên cho chúng ta thấy rõ vai trò “chức năng tôn giáo†của bá»™ sách, song khi Ä‘i sâu quan sát cấu trúc và hình thức nghệ thuáºt của từng thiên truyện thì lại thấy phÆ°Æ¡ng thức tá»± sá»± chÃnh là dòng mạch tÆ° tưởng chủ đạo và chi phối toà n bá»™ tác phẩm. Äể có thể phân tÃch kỹ hÆ¡n các đặc Ä‘iểm nà y, trÆ°á»›c hết cần đối chiếu trở lại ná»™i dung phÆ°Æ¡ng thức tá»± sá»± vá»›i tÆ° cách má»™t thuáºt ngữ văn há»c: “Tác phẩm tá»± sá»± phản ánh hiện thá»±c qua bức tranh mở rá»™ng của Ä‘á»i sống trong không gian, thá»i gian, qua các sá»± kiện, biến cố xảy ra trong cuá»™c Ä‘á»i của con ngÆ°á»i... PhÆ°Æ¡ng thức phản ánh hiện thá»±c qua các sá»± kiện, biến cố và hà nh vi của con ngÆ°á»i là m cho tác phẩm tá»± sá»± trở thà nh má»™t câu chuyện vá» ai đó hay vá» má»™t cái gì đó. Cho nên tác phẩm tá»± sá»± bao giá» cÅ©ng có cốt truyện. Gắn liá»n vá»›i cốt truyện là má»™t hệ thống nhân váºt được khắc hoạ đầy đủ nhiá»u mặt hÆ¡n hẳn nhân váºt trữ tình hoặc kịchâ€(1); “Nét đặc thù của tá»± sá»± là vai trò tổ chức của trần thuáºt: nó thông báo vá» các biến cố, các tình tiết nhÆ° thông báo vá» cái gì đó đã xảy ra và được nhá»› lại, đồng thá»i mô tả hoà n cảnh hà nh Ä‘á»™ng và dáng nét các nhân váºt, nhiá»u khi còn thêm cả những lá»i bà n luáºn. Thà nh phần ngôn ngữ trần thuáºt của tác phẩm tá»± sá»± tÆ°Æ¡ng tác má»™t cách tá»± nhiên vá»›i các đối thoại và độc thoại (kể cả Ä‘á»™c thoại ná»™i tâm) của các nhân váºtâ€(2)...
Â
Äối vá»›i tác phẩm Thiá»n uyển táºp anh, Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên phÆ°Æ¡ng pháp tá»± sá»± có nhiá»u Ä‘iểm khác vá»›i thá»i hiện đại. TrÆ°á»›c hết, quan niệm vá» nhân váºt ở đây không phải là thế giá»›i con ngÆ°á»i phong phú, sinh Ä‘á»™ng nói chung mà nhất thiết phải là nhân váºt thiá»n sÆ°, nhân váºt “Anh tú vÆ°á»n thiá»n†nhÆ° Äại sÆ° Khuông Việt, Trưởng lão Äịnh HÆ°Æ¡ng, Quốc sÆ° Thông Biện, Viên Thông... Thêm nữa, cái gá»i là phản ánh hiện thá»±c qua các sá»± kiện, biến cố và hà nh vi nhân váºt cÅ©ng không phải là thế giá»›i hiện thá»±c Ä‘á»i thÆ°á»ng mà phải là những chi tiết phù hợp vá»›i tÆ° duy Pháºt giáo qua ba chặng Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»i (ra Ä‘á»i thần kỳ – hà nh đạo thần kỳ và quy tịch thần kỳ), trong đó có nhiá»u yếu tố hoang Ä‘Æ°á»ng, vừa lạ hoá vừa ảo hoá, vừa là sản phẩm kế thừa cá»™i nguồn truyá»n thống văn hoá Pháºt giáo vừa tÆ°Æ¡ng đồng và tÃch hợp cả nhiá»u yếu tố folklore.
Â
Äi sâu tìm hiểu những đặc Ä‘iểm nghệ thuáºt cÆ¡ bản nằm trong phÆ°Æ¡ng thức tá»± sá»± của Thiá»n uyển táºp anh có thể thấy cách thức trần thuáºt chủ đạo là lối ghi chép theo niên biểu – biên niên sỠđược tôn trá»ng tối Ä‘a vá»›i cách mở đầu, cách đặt câu chuyển Ä‘oạn kiểu nhÆ° khi ấy, canh năm hôm ấy, và o ngà y... tháng... năm... niên hiệu... Cách ghi nà y nhằm hiện thá»±c hoá các chi tiết, sá»± kiện, tạo nên hình ảnh “ngÆ°á»i thá»±c việc thá»±câ€, mặc dù bản thân chúng chứa đầy các môtip nghệ thuáºt, các huyá»…n tưởng tôn giáo, các nét phóng đại và cách Ä‘iệu. Có thể nói cÅ©ng giống nhÆ° tất cả các thể loại liệt truyện phÆ°Æ¡ng Äông khác (liệt truyện trong sá» và liệt truyện trong thần tÃch, dã sá»), phÆ°Æ¡ng thức ghi chép theo lối biên niên sá» là đặc Ä‘iểm tạo nên kết cấu chung nhất của loại hình tác phẩm tá»± sá»± được định danh là “truyện vá» các thiá»n sư†trong Thiá»n uyển táºp anh(1). Xem xét trên phÆ°Æ¡ng diện sáng tác, chúng ta đã biết Thiá»n uyển táºp anh không phải là tác phẩm do má»™t ngÆ°á»i viết ra, mà do nhiá»u ngÆ°á»i thuá»™c nhiá»u thế hệ ghi chép, được kết táºp lại từ nhiá»u nguồn tÆ° liệu trong và ngoà i nÆ°á»›c(2), từ nhiá»u loại sách khác nhau nhÆ° Nam tôn tá»± pháp đồ, Chiếu đối lục, Liệt tổ đối ngữ, Sá» ký (Äá»— Thiện), Äại Việt sá» ký (Ngô SÄ© Liên)(3)... Tuy váºy, do chịu ảnh hưởng sâu Ä‘áºm của định hÆ°á»›ng chức năng tôn giáo và phong cách loại truyện cao tăng nên cả táºp sách đã có má»™t bút pháp tÆ°Æ¡ng đối thống nhất, má»™t cấu trúc biên niên sá» không mấy thay đổi. Äặc biệt vá»›i những thiên truyện tiêu biểu nhất, ngay cả khi có sá»± dung nạp cả những Ä‘oạn đối thoại, công án, thÆ¡ ca từ nguồn tà i liệu nÆ°á»›c ngoà i hay việc biên soạn lại liệt truyện cao tăng từ nguồn sách sá» trong nÆ°á»›c thì chúng cÅ©ng Ä‘á»u được xếp đặt lại tuân theo đúng cấu trúc tá»± sá»± ba chặng Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»i thiá»n sÆ°. Nói má»™t cách khác, Thiá»n uyển táºp anh kết táºp theo kiểu Ä‘a văn hoá (gồm nhiá»u loại văn bản khác nhau, từ nhiá»u nguồn tà i liệu trong và ngoà i nÆ°á»›c, nhiá»u biểu tượng văn hoá Pháºt giáo Ấn Äá»™ và Trung Hoa, nhiá»u ná»™i dung văn – sỠ– triết khác nhau...) song trÆ°á»›c sau vẫn tuân thủ theo nguyên tắc cấu trúc tá»± sá»± ba chặng Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»i và thá»i gian tuyến tÃnh.
Â
Trên thá»±c tế, Thiá»n uyển táºp anh là tác phẩm há»—n dung thể loại, trong đó còn tà ng trữ cả các lá»i đối thoại, luáºn bà n Pháºt giáo. Thống kê trong sách chỉ thấy 7/68 truyện là không có bất kỳ má»™t Ä‘oạn đối thoại hay bà i thÆ¡ - kệ nà o. Trong số 51 truyện còn lại thì 12 truyện chỉ gồm những câu, những Ä‘oạn vấn đáp văn xuôi mà không có má»™t câu thÆ¡ - kệ xen và o. Các Ä‘oạn đối thoại nà y có Ä‘á»™ dà i ngắn khác nhau nhÆ°ng thÆ°á»ng là những lá»i bà n luáºn vá»›i má»™t nhân váºt xác định (vua, sÆ° thầy, đạo hữu, đệ tá», tăng chúng...), hÆ°á»›ng tá»›i má»™t chủ Ä‘á» xác định (phò vua dá»±ng nÆ°á»›c, lẽ sinh tá», phép tu hà nh, thuyết giảng vá» tri thức, tri kiến, Pháºt pháp, chân tâm, ngÅ© uẩn...). Vá» kết cấu, các truyện thiá»n sÆ° nà y dà i ngắn khác nhau, có truyện đã gần vá»›i má»™t Ä‘oản thiên văn xuôi hoà n chỉnh – cá biệt nhÆ° Thiá»n sÆ° Ma Ha (thế ká»· X-XI) in Ä‘áºm sắc mà u hÆ° ảo đã phần nà o mang dáng vẻ má»™t truyện cổ tÃch hay truyá»n kỳ khá rõ nét. CÅ©ng nhìn từ góc Ä‘á»™ kết cấu tác phẩm có thể thấy những lá»i đối thoại nà y có sá»± ăn nháºp, gắn bó chặt chẽ vá»›i tuyến sá»± kiện, cốt truyện. Äiá»u nà y tạo nên tÃnh khác biệt so vá»›i nhiá»u truyện chỉ có lá»i đối thoại, luáºn bà n giáo lý mà không liên quan tá»›i bất kỳ má»™t cốt truyện nà o. Ở tiểu truyện Thiá»n sÆ° Ma Ha, cốt truyện vá» con ngÆ°á»i có phép bùa chú, tà i năng phi phà m đã phần nà o lấn át cách ghi chép tiểu sá» theo thứ tá»± sá»± kiện, ngà y tháng, hay nói khác Ä‘i là lá»i đối thoại tham dá»± và o phong cách truyện – văn xuôi đã lấn át phong cách ghi chép biên niên sá». Toà n bá»™ cốt truyện, khởi đầu từ việc Há»™ pháp thiện thần phán quyết: “Dùng kiến thức ngoại há»c thì không thể thông nghÄ©a lý được đâu†khi sÆ° Ä‘ang ngồi dịch kinh lá bối khiến sau đó sÆ° bị mù hai mắt; tiếp theo do không được lòng Lê Äại Hà nh nên nhà vua sai Ä‘Æ°a đến chùa Vạn Tuế trong Äại ná»™i đóng cá»a lại, sai ngÆ°á»i canh giữ, nhÆ°ng sáng hôm sau đã thấy sÆ° ở ngoà i tăng phòng mà cá»a vẫn đóng khoá nhÆ° cÅ©; và cuối cùng là việc sÆ° thá»±c hiện các phép lạ nhÆ° chữa bệnh cho ngÆ°á»i hủi và biến thức ăn mặn thà nh “thú Ä‘i váºt chạyâ€... để thu phục chúng tăng. Song ngay ở đây lại cÅ©ng cần phân biệt giữa vai trò những lá»i đối thoại tham dá»± và o cốt truyện văn xuôi vá»›i bản thân các môtip, các chi tiết “lạ hoáâ€, kỳ ảo, siêu thá»±c thể hiện nhÆ° má»™t phÆ°Æ¡ng thức tÆ° duy nghệ thuáºt. NhÆ° thế, những lá»i đối thoại kể trên cÅ©ng có tÃnh Ä‘á»™c láºp tÆ°Æ¡ng đối, có sá»± tăng tiến nhất định, có xu thế vượt qua những ghi chép tiểu sá» Ä‘Æ¡n thuần và hÆ°á»›ng tá»›i cốt truyện văn xuôi khác biệt. ChÃnh Ä‘iểm nà y quy định những lá»i đối thoại cÅ©ng vượt qua vốn ngôn từ nhà Pháºt mà mở rá»™ng tá»›i những câu chữ đối đáp thông tục thÆ°á»ng ngà y (đóng cÅ©i, canh giữ, bệnh hủi, Ä‘au bụng, trÆ°á»›ng bụng, váºt chạy, cá quẫy, nÆ°á»›c gỉ đồng... – Lá»i dịch). HÆ¡n nữa, ý nghÄ©a tồn tại riêng của những lá»i đối thoại vá»›i tÆ° cách là tác phẩm văn há»c kiểu nà y đã duy nhất má»™t lần được xác nháºn trong sách ThÆ¡ văn Lý – Trần, vá»›i việc tuyển chá»n câu trả lá»i của Quốc sÆ° Viên Thông Nguyá»…n Nguyên Ức khi được vua Lý Nhân Tông há»i vá» kế hÆ°ng, vong, trị, loạn; và được những ngÆ°á»i soạn sách đặt thêm nhan Ä‘á» Thiên hạ hÆ°ng vong trị loạn tri nguyên luáºn (Bà n vá» nguồn gốc hÆ°ng vong, trị loạn của thiên hạ)(1). Sau nà y nhà nghiên cứu Trần NghÄ©a đã phân láºp 7 Ä‘oạn văn đối thoại từ trongThiá»n uyển táºp anh và coi đó là “văn đối thoại trong giá»›i thiá»n há»câ€, “sá»± kết gắn giữa đạo và đá»iâ€, đồng thá»i đặt chúng trong dòng mạch “tác phẩm chữ Hán của ngÆ°á»i Việt Nam trÆ°á»›c thế ká»· Xâ€(2). Từ trÆ°á»›c đến nay lại cÅ©ng có má»™t quan Ä‘iểm chỉ xem trá»ng phần “tà ng trữ giá trị thi caâ€, coi đây má»›i là phần giá trị cÆ¡ bản của Thiá»n uyển táºp anh, còn phần văn xuôi chỉ là cái vá» hình thức không mấy đáng lÆ°u ý. Theo chúng tôi, trÆ°á»›c hết cần coi trá»ng tÃnh toà n vẹn của chỉnh thể tác phẩm Thiá»n uyển táºp anh cÅ©ng nhÆ° tÃnh toà n vẹn của từng thiên truyện ở trong đó. Ngoà i phần giá trị tá»± thân của bá»™ pháºn cốt truyện văn xuôi tá»± sá»± thì bản thân chúng có mối liên hệ hữu cÆ¡ vá»›i phần “tà ng trữ giá trị thÆ¡ caâ€. Trong nhiá»u trÆ°á»ng hợp, chúng tôi thấy có sá»± tÆ°Æ¡ng đồng vá»›i hình thức thể tà i “biến vănâ€, nghÄ©a là “có sá»± phối hợp văn xuôi và thÆ¡, văn xuôi có chức năng thể hiện chất liệu tá»± sá»±, còn thÆ¡ để nâng các chất liệu nà y lên hình thức tinh luyệnâ€(3). ÄÆ¡n cá» trÆ°á»ng hợp truyện Thiá»n sÆ° Viên Chiếu (999-1090) - đây là truyện được ghi chép dà i nhất, trong đó có hà ng chục câu đối thoại (há»i - đáp) mang hình thức những công án thiá»n, song chỉ ở Ä‘oạn kết má»›i bá»™c lá»™ dấu hiệu thể tà i “biến vănâ€:
Â
“Ngà y..., sÆ° không bệnh, cho gá»i đệ tỠđến bảo rằng:
- Thân mình ta đây, xÆ°Æ¡ng thịt gân cốt Ä‘á»u do tứ đại [đất, nÆ°á»›c, lá»a, gió] hợp thà nh, tất không thể trÆ°á»ng tồn được. CÅ©ng nhÆ° khi khung nhà đã hÆ° há»ng thì rui, mè Ä‘á»u rÆ¡i rụng. Các ngÆ°Æ¡i hãy trân trá»ng lá»i kệ của ta đây:
Â
Thân nhÆ° tÆ°á»ng bÃch dÄ© đồi thì,
CỠthế thông thông thục bất bi.
Nhược đạt tâm không vô sắc tướng,
Sắc không ẩn hiện nháºm suy di.
(Thân nhÆ° tÆ°á»ng vách đã lung lay,
Láºt Ä‘áºt ngÆ°á»i Ä‘á»i, những xót vay.
Nếu được “lòng không†không sắc tướng,
“Sắcâ€, “khôngâ€, ẩn hiện, mặc vần xoay)
Äá»c kệ xong, sÆ° nghiêm trang qua Ä‘á»iâ€...
Â
NhÆ° váºy, có thể thấy lá»i dạy bảo của Viên Chiếu bằng Ä‘oạn văn xuôi rõ rà ng có sá»± tÆ°Æ¡ng hợp chặt chẽ vá»›i lá»i kệ – bà i thÆ¡ thất ngôn tứ tuyệt, kể từ ná»™i dung triết há»c vá» bản thể sắc – không của nhà Pháºt lẫn việc sá» dụng lại những hình ảnh tượng trÆ°ng: lá»i văn xuôi là xÆ°Æ¡ng thịt, gân cốt, khung nhà , rui, mè rÆ¡i rụng... thì lá»i thÆ¡ chuyển hoá và nâng cấp thà nh tÆ°á»ng vách, lòng không, sắc tÆ°á»›ng, ẩn hiện, suy di(1)...
Â
Trong Thiá»n uyển táºp anh có 15 truyện thiá»n sÆ° bá»™c lá»™ rõ mối quan hệ giữa lá»i văn xuôi vá»›i thÆ¡ ca nhÆ° trên. Äiá»u nà y cho thấy rõ chức năng tôn giáo đã nhuần thấm và o các thà nh tố tá»± sá»± và quy định mối quan hệ giữa phần văn xuôi và thÆ¡ ca, dùng thÆ¡ ca để tóm tắt lá»i giáo huấn văn xuôi cho dá»… thuá»™c dá»… nhá»› và trÆ°á»›c sau vẫn tuân theo đúng quy trình cấu trúc cốt truyện tá»± sá»±
Â
Má»™t Ä‘iểm khác cần nhấn mạnh là khả năng tÃch hợp các yếu tố folklore – chủ yếu ở bá»™ pháºn văn xuôi tá»± sá»± – trong tác phẩm Thiá»n uyển táºp anh. Äiá»u nà y thể hiện rõ qua việc nhà nghiên cứu NhÆ° Hạnh đã phân tÃch cá»™i nguồn hình ảnh Tì-sa-môn Thiên vÆ°Æ¡ng trong truyện Äại sÆ° Khuông Việt – nhân váºt đã chuyển hoá từ Ấn giáo tá»›i Pháºt giáo Ấn Äá»™, lan truyá»n qua Khotan, và o Trung Quốc rồi tá»›i Việt Nam (và cả Nháºt Bản nữa)(2). Vá» mối quan hệ vá»›i các yếu tố folklore có thể chia thà nh hai kiểu: 1) Khả năng các hình ảnh và biểu tượng Pháºt giáo tÆ°Æ¡ng đồng vá»›i nhiá»u môtip folklore; 2) Khả năng tÃch hợp các môtip folklore... Äó là các hình ảnh, các môtip kiểu nhÆ° cảm ứng mÆ¡ thấy thiá»n sÆ° trao cho cây tÃch trượng nên có thai, khi sinh có hà o quang sáng khắp nhà , thiá»n sÆ° có thể cầu mÆ°a tạnh, Ä‘i trên không lá»™i trên mặt nÆ°á»›c, có thể phun nÆ°á»›c lã chữa bệnh hủi và nôn ra thú Ä‘i váºt chạy(3)... Rõ rà ng đây là những môtip thuá»™c hệ thống tÆ° duy folklore chủ yếu xuất hiện ở bá»™ pháºn văn xuôi tá»± sá»± mà nếu không chú ý đúng mức thì không thể thấy hết giá trị há»—n dung văn hoá của tác phẩm.
Â
Cùng vá»›i các đặc Ä‘iểm nhÆ° cách thức ghi chép biên niên sá», tôn trá»ng tÃnh chÃnh xác của chi tiết, sá»± kiện; hình thức diá»…n tả tuyến tÃnh theo từng Ä‘oạn, từng chặng Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»i; hình thức Ä‘an xen giữa lá»i văn xuôi tá»± sá»± và lá»i thÆ¡ - kệ nhằm phục vụ cho mục Ä‘Ãch thuyết giáo... thì chÃnh tÆ° duy dân gian cÅ©ng là má»™t phÆ°Æ¡ng diện quan trá»ng tạo nên đặc Ä‘iểm loại hình các tiểu truyện thiá»n sÆ° trong Thiá»n uyển táºp anh. Khảo sát qua các tiểu truyện thiá»n sÆ° tiêu biểu nhÆ° vá» Äa Bảo, Từ Äạo Hạnh, DÆ°Æ¡ng Không Lá»™ và Quốc sÆ° Nguyá»…n Minh Không – những nhân váºt thiá»n sÆ° vừa được chuyển hoá, sao chép và o các bá»™ sách nhÆ° Việt Ä‘iện u linh, LÄ©nh Nam chÃch quái và lại vừa được dân gian hoá, linh thiêng hoá qua hình thức các truyện cổ tÃch và truyá»n thuyết – có thể thấy rõ hÆ¡n sá»± khác biệt giữa các tiểu truyện thiá»n sÆ° trong Thiá»n uyển táºp anh vá»›i các thiên truyện đã được Nho giáo hoá và dân gian hoá vá» sau nà y. Trải qua thá»i gian, từ má»™t số mầm mống yếu tố folklore có sẵn, các truyện ngà y cà ng gia tăng thêm mà u sắc dân gian kỳ ảo, tháºm chà đan xen nhiá»u chi tiết giữa thiá»n sÆ° nà y vá»›i thiá»n sÆ° khác, giữa truyện thiá»n sÆ° vá»›i nhiá»u yếu tố, môtip có cá»™i nguồn văn hoá - văn há»c dân gian cổ xÆ°a. Mối quan hệ hai chiá»u nà y (tÆ°Æ¡ng đồng, tÃch hợp các yếu tố folklore trong văn chÆ°Æ¡ng bác há»c và khả năng hoá giải các thiá»n sÆ° - nhân váºt văn há»c viết vá» nguồn đại chúng) cà ng chứng tá» các nhân váºt trong truyện thiá»n sÆ° vốn tiá»m tà ng chất dân gian và dá»… dà ng chuyển thà nh nhân váºt của chuyện kể dân gian, truyá»n thuyết và cổ tÃch, từ đó soi sáng trở lại các đặc trÆ°ng tÆ° duy nghệ thuáºt của Thiá»n uyển táºp anh trong loại hình văn xuôi trung đại.
*
*Â Â Â *
Thiá»n uyển táºp anh là tác phẩm văn há»c đồng thá»i có giá trị văn hoá hết sức to lá»›n(1). Việc đặt bá»™ sách nhÆ° má»™t tác phẩm văn xuôi tá»± sá»± sẽ bao quát được tất cả các ná»™i dung văn – sỠ– triết, giải thÃch được đầy đủ tÃnh chất há»—n dung thể loại, sá»± Ä‘an xen lá»i đối thoại, văn xuôi và thÆ¡ ca trong cùng má»™t cấu trúc văn bản tá»± sá»±, việc ghi chép tiểu sá» cuá»™c Ä‘á»i thiá»n sÆ° vá»›i khả năng tÃch hợp các yếu tố folklore... NhÆ° váºy, hoà n toà n có thể xác địnhThiá»n uyển táºp anh là má»™t trong những tác phẩm khởi đầu và có ý nghÄ©a Ä‘iển hình cho loại hình văn xuôi tá»± sá»± Việt Nam thá»i trung đại.
(1) Thiá»n uyển táºp anh (Nghiên cứu và dịch của Lê Mạnh Thát). Tu thÆ° Pháºt há»c Vạn Hạnh, Sà i Gòn, 1976; 320 trang. In sách Nghiên cứu Thiá»n uyển táºp anh. Nxb. Tp. Hồ Chà Minh, 2000; 846 trang.
- Thiá»n uyển táºp anh (Ngô Äức ThỠ– Nguyá»…n Thuý Nga dịch, giá»›i thiệu). Phân viện Nghiên cứu Pháºt há»c và Nxb. Văn há»c, H, 1990; 254 trang.
(2) Nguyá»…n Äăng Na: Văn xuôi tá»± sá»± Việt Nam thá»i trung đại – Truyện ngắn, Táºp I. Nxb. Giáo dục, H, 1997; tr.59.
(3) Nguyễn Hữu Sơn:
- Tìm hiểu những đặc Ä‘iểm nghệ thuáºt của Thiá»n uyển táºp anh. Tạp chà Văn há»c, số 4-1992; tr.57-59.
- Mấy ý kiến vá» sách Thiá»n uyển táºp anh. Nghiên cứu Pháºt há»c, số 4-1995; tr.48-50.
- Äặc Ä‘iểm mối quan hệ giữa phần “truyện – tiểu sá»â€ và việc “tà ng trữ giá trị thi ca†trong Thiá»n uyển táºp anh. Tạp chà Tác phẩm má»›i, số 8-1996; tr.68-74.
(4) Xin xem Tuyển táºp bà i viết vá» tÆ° tưởng truyá»n thống Việt Nam, thế ká»· X - đầu thế ká»· XIII. (M.T. Xtêpanhianx chủ biên). MátxcÆ¡va, 1996; 242 trang. (Tiếng Nga).
- Nguyá»…n Tá»± CÆ°á»ng: Zen in Medievan Vietnam: A study and transtation of the Thiá»n uyển táºp anh (Thiá»n thá»i trung đại Việt Nam – nghiên cứu và dịch bản Thiá»n uyển táºp anh). Honolulu, 1997; 484 trang (Tiếng Anh)...
(1) Mục từ Tá»± sá»±, trong sách Từ Ä‘iển thuáºt ngữ văn há»c (Lê Bá Hán – Trần Äình SỠ– Nguyá»…n Khắc Phi chủ biên). Nxb. Giáo dục, H, 1992; tr.263-264.
(2) Mục từ Tá»± sá»±, trong sách 150 thuáºt ngữ văn há»c (Lại Nguyên Ân biên soạn). Nxb. Äại há»c Quốc gia Hà Ná»™i, 1999; tr.371-372.
(1) Nguyá»…n Hữu SÆ¡n: Tìm hiểu những đặc Ä‘iểm nghệ thuáºt của Thiá»n uyển táºp anh. TlÄ‘d; tr.58.
(2) Hà Văn Tấn: Vấn Ä‘á» văn bản há»c các tác phẩm văn há»c Pháºt giáo Việt Nam. Tạp chà Văn há»c, số 4-1992; tr.7-12.
(3) Lê Mạnh Thát: Những nguồn tà i liệu và phÆ°Æ¡ng pháp viết sá», trong sách Thiá»n uyển táºp anh. Tu thÆ° Äại há»c Vạn Hạnh xuất bản, Sà i Gòn, 1976; tr.42-57.
(1) Mục từ Nguyá»…n Nguyên Ức, trong sách ThÆ¡ văn Lý - Trần, Táºp I. Nxb. KHXH, H, 1997; tr.460-462.
(2) Trần NghÄ©a: Mục VII – Văn đối thoại trong giá»›i thiá»n há»c, sá»± kết gắn giữa đạo và đá»i và phần dịch Bảy Ä‘oạn văn đối thoại trong giá»›i thiá»n há»c Việt Nam, trong sách SÆ°u tầm và khảo luáºn tác phẩm chữ Hán của ngÆ°á»i Việt Nam trÆ°á»›c thế ká»· X. Nxb. Thế giá»›i, H, 2000; tr.184-202, 336-362.
(3) N.I. Kônrat: PhÆ°Æ¡ng Äông và phÆ°Æ¡ng Tây – những vấn Ä‘á» triết há»c, triết há»c lịch sá», văn há»c Äông và Tây(Trịnh Bá ÄÄ©nh biên dịch). Nxb. Giáo dục, H, 1996; tr.315-316...
(1) Nguyá»…n Hữu SÆ¡n: Thiá»n uyển táºp anh – từ góc nhìn má»™t nét tÆ°Æ¡ng đồng hình thức thể tà i “biến vănâ€. Tạp chà Văn há»c, số 3-1997; tr.73-80.
(2) NhÆ° Hạnh: Tì-sa-môn Thiên vÆ°Æ¡ng (Vaisravana), Sóc Thiên vÆ°Æ¡ng và Phù Äổng Thiên vÆ°Æ¡ng trong tôn giáo Việt Nam thá»i trung cổ. Tạp chà Triết (San Jose), số 1-1995; tr.150-169. In lại trong Nghiên cứu Pháºt há»c, số 3-1988; tr.18-23 và số 2-1999; tr.21-24.
(3) Nguyá»…n Hữu SÆ¡n: Vá» khả năng tÃch hợp các yếu tố folklore trong sách Thiá»n uyển táºp anh. Tạp chà Văn hoá dân gian, số 1-1998; tr.40-44.
(1) Nguyá»…n Hữu SÆ¡n: - Äá»c Thiá»n uyển táºp anh. Nhân Dân chủ nháºt, số 38, ra ngà y 15-9-1991; tr.9.
- Vá» vị trà Thiá»n uyển táºp anh trong dòng văn xuôi truyá»n thống dân tá»™c. Tạp chà Tác phẩm má»›i, số 2-1992; tr.63-64.
Â
Nguồn: Văn hóa Nghệ An |