NhÆ°ng đó là không khà bên trong Kim tá»± tháp, những công trình kiến trúc vÄ© đại cả vá» văn hóa, tiá»n của, sức ngÆ°á»i, trà tuệ, thá»i gian xây dá»±ng cÅ©ng nhÆ° tồn tại và đặc biệt được cho là hấp thụ “sóng vÅ© trụ†nà o đó qua các cá»a và lá»— thông hÆ¡i hÆ°á»›ng vá» phÆ°Æ¡ng Bắc, nên má»›i tạo ra má»™t môi trÆ°á»ng có thể gìn giữ thi thể các Pharaon hà ng nghìn năm. Còn ở đây rõ rà ng không phải Kim tá»± tháp, mà chỉ là má»™t nhà mồ được Ä‘Ã o trong lòng đất hết sức má»™c mạc, nhÆ°ng những xác ngÆ°á»i ở đây đã tồn tại hà ng nghìn năm...
Äiá»u gì là m các xác chết trÆ°á»ng tồn vá»›i thá»i gian? Do thuáºt Æ°á»›p xác? Do môi trÆ°á»ng lÆ°u giữ xác? Hay vì cả hai? Äó là những câu há»i lá»›n mà sau nhiá»u tháºp ká»· tìm tòi vẫn chÆ°a có lá»i giải đáp hoà n toà n chÃnh xác. Hiện thá»i, đã biết nhiá»u cách Æ°á»›p xác khác nhau và mặc nhiên thừa nháºn Ä‘i tiên phong trong lÄ©nh vá»±c nà y nói riêng và y há»c nói chung là ngÆ°á»i Ai Cáºp cổ đại.
Nhiá»u thà nh tá»±u y há»c ghi trên giấy papyrus chứng tá» ngÆ°á»i Ai Cáºp cổ hiểu biết khá rõ vá» cÆ¡ thể ngÆ°á»i. Há» rất coi trá»ng việc thá» ngÆ°á»i chết vì cho rằng, ngÆ°á»i tuy chết nhÆ°ng linh hồn là bất tá». Trong má»—i con ngÆ°á»i Ä‘á»u có má»™t hình bóng giống nhÆ° mình khi soi gÆ°Æ¡ng gá»i là linh hồn (ka), khi ra Ä‘á»i linh hồn chui và o thân xác, khi chết linh hồn rá»i khá»i xác nhÆ°ng vẫn tồn tại. Linh hồn chỉ bị chết hẳn khi thể xác hủy nát. Nếu thân xác nguyên vẹn thì đến má»™t lúc nà o đó linh hồn lại nháºp và o xác và con ngÆ°á»i sẽ sống lại. TÃn ngưỡng nà y thể hiện trong chuyện thần thoại vá» Thần Orisis (Thần sông Nin) và Thần Seth (Thần Sa mạc).
Thuáºt Æ°á»›p xác đã ra Ä‘á»i nhÆ° thế và được cho là xuất hiện từ thá»i kỳ Cổ vÆ°Æ¡ng quốc (khoảng 3000 – 2200 TCN) và duy trì đến TK V. NgÆ°á»i chuyên nghá» Æ°á»›p xác dùng má»™t cái móc Ä‘Æ°a qua Ä‘Æ°á»ng mÅ©i lên đầu để lấy hết não, rồi rá»a sạch khoang sá» bằng má»™t loại nÆ°á»›c sắc nhiá»u cây cá» thÆ¡m và rượu... Ngá»±c và bụng được mổ bằng dao đá rất sắc để lấy hết phủ tạng, chỉ còn tim được giữ nguyên trong lồng ngá»±c vì tim được coi là nÆ¡i sinh ra thông minh và tình cảm nên phải được giữ lại để chá» ngà y phán xá» cuối cùng.
Khoang ngá»±c, bụng cÅ©ng được đổ đầy nÆ°á»›c hÆ°Æ¡ng liệu và rượu rồi khâu lại. Xác được ngâm trong nÆ°á»›c muối khoảng 70 ngà y nên teo nhá» lại chỉ còn da bá»c xÆ°Æ¡ng. Sau đó được xoa bằng dầu thÆ¡m và má»™t dung dịch đặc biệt rồi được bó chặt bằng vải, có khi ngá»±c, bụng còn được nhồi mạt cÆ°a tẩm hÆ°Æ¡ng liệu (lại có nhà nghiên cứu cho rằng, sau khi xá» lý não và phủ tạng, xác được chôn hoặc đặt trong hang không có gió khoảng 70 ngà y, rồi bó bằng vải tẩm nhá»±a cây). Các ngón tay được lồng và o túi bằng và ng để khá»i rÆ¡i rụng. Äầu quan tà i (bằng đá) ngÆ°á»i ta tạc khuôn mặt ngÆ°á»i quá cố, thân quan tà i chạm hình quần áo để dá»… nháºn ra phần xác của mình, vì thế nhìn quan tà i có hình ngÆ°á»i không có tay chân, bên cạnh mồ còn dá»±ng tượng ngÆ°á»i chết bằng đá hoặc gá»—.
Thuở sÆ¡ khai, Æ°á»›p xác là má»™t nghi táng bất khả xâm phạm của Vua và Hoà ng háºu. Từ khoảng 1500 năm TCN, giá»›i quý tá»™c má»›i được phép dùng nghi táng nà y. Sau đó tục nà y lan đến những ngÆ°á»i già u có và đến cả tầng lá»›p bình dân. Tuy nhiên, trong tục nà y cÅ©ng có phân biệt đẳng cấp: Vua chúa dùng kỹ thuáºt Æ°á»›p phức tạp nhất, sau đến giá»›i quý tá»™c và nhà già u, tất nhiên phải trả má»™t khoản tiá»n lá»›n, còn tầng lá»›p bình dân thì không phải trả tiá»n nhÆ°ng kỹ thuáºt Æ°á»›p Ä‘Æ¡n giản nhất bằng dung dịch kiá»m tÃnh, và trát má»™t lá»›p vôi bên ngoà i.
Năm 1996, ở gần vùng El Bawiti phát hiện khoảng 10.000 xác Æ°á»›p có niên đại 300 năm TCN đến 300 sau CN. Viện Bảo tà ng Ai Cáºp ở Cairo hiện Ä‘ang trÆ°ng bà y xác Æ°á»›p 26 Pharaon cách chúng ta khoảng 4.000 – 5.000 năm nhÆ°ng tình trạng các xác vẫn rất tốt. Gần đây, các nhà khảo cổ Nháºt Bản khai quáºt má»™t xác Æ°á»›p nguyên vẹn trong má»™t ngôi má»™ chÆ°a bị xâm hại ở Nam ÄasÆ¡, Ai Cáºp. Ông Sakugi Yosimura, nhà nghiên cứu hà ng đầu Äại há»c OaxeÄ‘a, Tokyo cho biết, xác ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông nà y được Æ°á»›p trÆ°á»›c triá»u đại Pharaon Tulankhamen (khoảng 1336 – 1327 TCN).
NgÆ°á»i Ukraina và châu Âu có cách Æ°á»›p xác riêng của mình hay há»c của ngÆ°á»i Ai Cáºp? Câu há»i nà y hiện vẫn chÆ°a có lá»i giải đáp thá»a đáng. NhÆ°ng ngÆ°á»i ta thiên vá» giả thiết thứ hai bởi thá»i Cổ đại, phÆ°Æ¡ng Äông và phÆ°Æ¡ng Tây vá»›i hai ná»n văn minh rá»±c rỡ đã có sá»± giao lÆ°u. NgÆ°á»i Phenixi (Liban ngà y nay) đã Ä‘i lại buôn bán khắp Äịa Trung Hải từ TK XI TCN; đến TK VI TCN.
Các nhà khoa há»c Hy Lạp cổ đại Pitago, Talet đã Ä‘i du lịch Ai Cáºp, Lưỡng Hà ; TK V TCN nhà sá» há»c Hy Lạp Herodot Ä‘i du lịch nhiá»u nÆ¡i ở phÆ°Æ¡ng Äông. Cuối TK IV TCN, Alexandre Makedonia chinh phục phÆ°Æ¡ng Äông (đến táºn tây bắc Ấn Äá»™) gá»i là thá»i kỳ Hy Lạp hóa (334 – 30 TCN) và hình thà nh những quốc gia Hy Lạp hóa trong đó có Ai Cáºp. Có lúc Ai Cáºp chỉ là má»™t tỉnh của La Mã.
Thá»i kỳ Trung đại, châu Âu suy thoái nên lạc háºu hÆ¡n phÆ°Æ¡ng Äông vá» má»i mặt. Nhà nÆ°á»›c Aráºp thà nh láºp từ TK VII, đến TK VIII trở thà nh má»™t đế quốc rá»™ng lá»›n trải dà i trên ba châu Ã, Âu, Phi từ lÆ°u vá»±c sông Indus đến Tây Ban Nha và là cầu nối giữa các ná»n văn minh Ấn Äá»™, Trung Quốc, Tây Âu nên việc há»c táºp, trao đổi lẫn nhau những thà nh tá»±u khoa há»c, trong đó có cách Æ°á»›p xác là má»™t tất yếu. Do phát Ä‘á»™ng của Giáo hoà ng La Mã, từ TK XI – XIII các nÆ°á»›c Tây Âu đã có 8 cuá»™c viá»…n chinh phÆ°Æ¡ng Äông bởi những kị sÄ© trên áo có hình cây thánh giá. Các cuá»™c tháºp tá»± chinh cÅ©ng là má»™t cầu nối khác cho văn minh Äông – Tây.
Tuy nhiên, ở nÆ°á»›c Nga xÆ°a kia có má»™t cách Æ°á»›p xác hoà n toà n khác vá»›i phÆ°Æ¡ng pháp truyá»n thống do nhà khoa há»c, bác sÄ© Vyvodxev phát minh sá» dụng chất hóa há»c, đó là các chất Glycerin, acid Phenic, cồn và long não.
Cho đến nay, phÆ°Æ¡ng pháp nà y má»›i chỉ phát hiện được duy nhất má»™t xác Æ°á»›p là nhà phẫu thuáºt Nga nổi tiếng thế giá»›i N.I.Pirogov. Xác Æ°á»›p nhà phẫu thuáºt đã qua 124 năm và chỉ được bảo quản sÆ¡ sà i trong hầm má»™ má»™t nhà thá» nhỠở ngoại ô Vinxina, dù khuôn mặt và hai bà n tay của ông để hở trong không khà nhÆ°ng mà u sắc hầu nhÆ° không biến đổi.
Äiá»u đặc biệt là các phủ tạng của Pirogov vẫn được giữ nguyên trong cÆ¡ thể? Thế nhÆ°ng, hiện thá»i vẫn chÆ°a biết được tỉ lệ các chất mà Tiến sÄ© Vyvodxev đã pha chế thà nh dung dịch Æ°á»›p và cách xá» lý cÅ©ng nhÆ° những cách bảo vệ xác mà ông đã sá» dụng.
Ở Việt Nam, nhiá»u ngÆ°á»i đã biết đến hai pho tượng giáp cốt ở chùa Äáºu, ThÆ°á»ng TÃn, Hà Tây, là xác Æ°á»›p để trong môi trÆ°á»ng không khà bình thÆ°á»ng chịu nhiá»u tác Ä‘á»™ng thÆ°á»ng xuyên và lâu dà i của nhiệt Ä‘á»™, Ä‘á»™ ẩm không khÃ, nghÄ©a là điá»u kiện bảo quản xác khó nhất. Những pho tượng xác Æ°á»›p nhÆ° thế nà y có thể thấy ở Tây Tạng, Nháºt Bản, Việt Nam thÆ°á»ng là di cốt những nhà sÆ° chân tu.
Năm 2005, khi khai quáºt ở cánh đồng Ä‘Ã o Nháºt Tân, Hà Ná»™i đã mục sở thị má»™t xác Æ°á»›p khô nhÆ°ng vẫn nguyên vẹn sau 10 ngà y lá»™ thiên chịu tác Ä‘á»™ng của nắng mÆ°a. Dù tấm thiên đã bị phá, nÆ°á»›c đã và o quan tà i nhÆ°ng xác Æ°á»›p cách chúng ta khoảng 200 năm vẫn khô quắt, nguyên vẹn cả ná»™i tạng, râu tóc; quần áo, chăn gối, vải chèn vẫn còn giữ được mà u trắng. Äặc biệt là từ những đồ liệm nà y bay ra má»™t mùi thÆ¡m và còn lÆ°u lại rất lâu. Các nhà khảo cổ Việt Nam đã láºp hồ sÆ¡ 75 ngôi má»™ xác Æ°á»›p nhÆ°ng chÆ°a có Ä‘iá»u kiện khai quáºt. Há» cho rằng, cách Æ°á»›p xác thÆ°á»ng được sá» dụng ở Trung Quốc và Việt Nam là phÆ°Æ¡ng pháp ngâm xác và o dung dịch Æ°á»›p và cÅ©ng là trong môi trÆ°á»ng yếm khà (không có không khÃ).
Cốt lõi của phÆ°Æ¡ng pháp Æ°á»›p nà y là là m cÆ¡ thể trở thà nh môi trÆ°á»ng vô khuẩn. Khi ngÆ°á»i được Æ°á»›p xác hấp hối thì cho uống thuốc hồi dÆ°Æ¡ng (chủ yếu là quế chi) để nhiệt Ä‘á»™ cÆ¡ thể giảm cháºm trong má»™t thá»i gian sau khi chết và hạn chế vi khuẩn Ä‘Æ°á»ng ruá»™t. Lúc ngừng thở sẽ đổ khoảng má»™t lÃt rượu nếp mạnh và o miệng để sát khuẩn Ä‘Æ°á»ng tiêu hóa. NgÆ°á»i ta cho rằng rượu có tác dụng giữ cho mô cÆ¡ thể không bị phân hủy. NgÆ°á»i quá cố được tắm bằng nÆ°á»›c ngÅ© vị hÆ°Æ¡ng nhằm diệt khuẩn trên da, rồi mặc quần áo tẩm hÆ°Æ¡ng liệu, liệm bằng nhiá»u lá»›p vải lụa để tránh không khà tác Ä‘á»™ng và nháºp quan rất nhanh. Ão quan phải ghép rất kÃn và sÆ¡n trong ngoà i để lượng không khà trong áo quan thấp nhất. Trong quan tà i ngôi má»™ Nháºt Tân có dịch mà u xanh Ä‘en xỉn được cho là dung dịch Æ°á»›p. Cách Æ°á»›p nà y thÆ°á»ng sá» dụng tinh dầu mà ngà y nay phân tÃch biết là tinh dầu thông, bạch Ä‘Ã n, khuynh diệp, những chất lÆ°u giữ mùi thÆ¡m rất lâu. Những phát hiện trên đã khẳng định ngÆ°á»i Việt Nam xÆ°a đã nắm được kỹ thuáºt Æ°á»›p xác hoà n hảo và tinh tế. Chỉ tiếc là hiện các nhà khoa há»c chÆ°a tìm được bằng chứng vá» nguồn gốc và bà máºt thuáºt Æ°á»›p xác của ngÆ°á»i Việt.
Những xác ướp tự nhiên dưới góc nhìn pháp y
Ở thà nh phố Guanajuato, Mexico có má»™t nghÄ©a địa lÆ°u giữ 117 xác chết khô đét nhÆ° được Æ°á»›p, xác chết cách chúng ta nhất khoảng 140 năm. Những xác chết nà y không hỠđược Æ°á»›p mà chôn cất bình thÆ°á»ng. NhÆ°ng do khà háºu ở đây rất khô và trong đất có rất nhiá»u chất khoáng, nên xác chôn không há» phân hủy mà teo quắt lại và rất rắn. Dân chúng lấy nÆ¡i đây để mai táng những ai không muốn trở vỠ“cát bụiâ€. Hiện tượng nà y có thể giải thÃch đầy đủ là do khà háºu khô nóng, đất có nhiá»u khoáng chất là môi trÆ°á»ng mà vi khuẩn không thể hoạt Ä‘á»™ng được. Vì thế xác không bị phân hủy mà dần khô đét lại.
Các nhà pháp y gá»i những trÆ°á»ng hợp nà y là xác tượng hóa (momification). Tuy nhiên, ở vùng khà háºu nhiệt Ä‘á»›i gió mùa nhiệt Ä‘á»™ và độ ẩm cao nhÆ° Việt Nam vẫn có không Ãt những xác chết sau 3 năm chôn cất thông thÆ°á»ng hoặc lâu hÆ¡n vẫn còn nguyên vẹn phần má»m mà nhân dân thÆ°á»ng gá»i là mả kết, và hiện tượng nà y được gán cho những ý nghÄ©a không đúng theo quan niệm mê tÃn của mình.
Khi ngÆ°á»i chết được chôn cất theo phÆ°Æ¡ng pháp truyá»n thống xÆ°a nay, nếu nhiệt Ä‘á»™, môi trÆ°á»ng thuáºn lợi, các loại vi khuẩn có sẵn trong cÆ¡ thể, trong đất sẽ sinh sôi rất nhanh và phần má»m của xác là nguồn dinh dưỡng lý tưởng để chúng phát triển. NÆ¡i chôn cất nhiá»u nÆ°á»›c thì phần má»m cà ng tiêu biến nhanh. Tuy nhiên, nếu vùng đất mai táng có nhiá»u ion natri, kali, canxi, manhê, mangan, sunfat... ngoà i việc có tác dụng sát khuẩn trong đất, các ion nà y ngấm và o cÆ¡ thể và liên kết vá»›i chất glycerin, axÃt béo phân hủy từ mỡ để thà nh xà phòng gá»i là hiện tượng xà phòng hóa.
Hầu hết các xác Ä‘á»u có hiện tượng nà y nhÆ°ng vì chất xà phòng Ãt, không đủ để ngăn cản tác Ä‘á»™ng phân hủy của vi khuẩn, cuối cùng chỉ còn lại phần cứng. Má»™t số Ãt xác xà phòng hóa mạnh toà n bá»™ nên cÆ¡ thể trở thà nh môi trÆ°á»ng sát khuẩn hữu hiệu. Da xác có mà u và ng, cứng, khó cắt, mùi khó chịu. Vai trò phân hủy phần má»m rất cần thiết và duy nhất chỉ có vi khuẩn là m được không còn ý nghÄ©a. Vì thế sau ba năm thay áo cho ngÆ°á»i chết thấy vẫn còn nguyên vẹn.
TÆ°Æ¡ng tá»±, ở vùng núi đá vôi có hiện tượng xác hóa đá mà vai trò chÃnh là ion canxi và sunfat. Nếu chôn cất ở nÆ¡i cao, khô nóng xác cÅ©ng phân hủy rất cháºm... NgÆ°á»i giám định pháp y thấy được giá trị bảo tồn những thÆ°Æ¡ng tÃch, bệnh lý ở các xác dạng nà y để tÃnh toán có nên khai quáºt giúp cho Ä‘iá»u tra vụ án? Còn ngÆ°á»i dân giải thÃch hiện tượng bằng quan niệm mê tÃn của mình!