*KỶ NIỆM 70 NĂM NĂM SINH, 30 NĂM NGÀY MẤT LƯU QUANG VŨ
KỊCH LƯU QUANG VŨ: SỨC HẤP DẪN CÒN MÃI
Bùi Mạnh Nhị ([1])
1. LÆ°u Quang VÅ© là tà i năng thá»±c sá»± của văn nghệ Việt Nam, sân khấu Việt Nam. Hồn TrÆ°Æ¡ng Ba da hà ng thịt của anh được xem là “quả bom†tại Liên hoan sân khấu thế giá»›i tại MatxcÆ¡va năm 1986, khiến bạn bè quốc tế sá»ng sốt trÆ°á»›c sân khấu Ä‘Æ°Æ¡ng đại Việt Nam. Vở kịch nà y cÅ©ng đã được trình diá»…n tại 30 bang của Mỹ, ở đâu cÅ©ng được khen ngợi, hưởng ứng. Bên cạnh Hồn TrÆ°Æ¡ng Ba da hà ng thịt, LÆ°u Quang VÅ© còn có những vở diá»…n nổi tiếng khác. Hiện tượng trong nhiá»u năm qua các vở kịch của LÆ°u Quang VÅ© được nhiá»u Ä‘oà n nghệ thuáºt dà n dá»±ng, nhiá»u vở, nhiá»u đạo diá»…n, diá»…n viên được Huy chÆ°Æ¡ng Và ng trong cùng má»™t Há»™i diá»…n, khán giả nô nức tá»›i các nhà hát xem kịch LÆ°u Quang VÅ©, cho đến nay, vẫn là độc nhất vô nhị của sân khấu Việt Nam. Nhiá»u nhà nghiên cứu, phê bình đánh giá cao tâm huyết, tà i năng của LÆ°u Quang VÅ© trong văn hóa, nghệ thuáºt, đánh giá cao tÃnh hiện đại, tÃnh thá»i sá»±, tÃnh phản biện và tÃnh dá»± báo những vấn Ä‘á» xã hôi nóng bá»ng trong kịch của anh, xem anh nhÆ° má»™t trong những ngÆ°á»i tiên phong tÃch cá»±c đóng góp và o sá»± đổi má»›i của văn há»c nghệ thuáºt nÆ°á»›c nhà . LÆ°u Quang VÅ© đã Ä‘Æ°a sân khấu Ä‘Æ°Æ¡ng đại Việt Nam tá»›i đỉnh cao. Kịch LÆ°u Quang VÅ© đã, Ä‘ang và sẽ tiếp tục Ä‘i cùng đất nÆ°á»›c, nhân dân, tiếp tục có sức sống lâu bá»n, lay Ä‘á»™ng, thức tỉnh những Ä‘iá»u tốt đẹp cho con ngÆ°á»i và xã há»™i.
Thiên tà i Isaac Newton từng nói: “Nếu tôi nhìn thấy được xa hÆ¡n bởi vì tôi đứng trên vai những ngÆ°á»i khổng lồâ€. Tôi muốn mượn tâm sá»± ấy của I. Newton để là giải sức hấp dẫn của của kịch LÆ°u Quang VÅ©. “Những ngÆ°á»i khổng lồ†mà LÆ°u Quang VÅ© đã dá»±a và o là ai để có thêm nghị lá»±c, sức mạnh, nhiệt huyết, tầm cao và sá»± Ä‘á»™c đáo, bứt phá trên con Ä‘Æ°á»ng sáng tạo?
2. “NgÆ°á»i khổng lồ†đầu tiên tôi muốn nói đến là truyá»n thống văn hóa của dân tá»™c và nhân loại. Truyá»n thống ấy thể hiện không chỉ ở những kịch bản mượn từ tÃch truyện dân gian, những bà i ca dao, những câu hát đồng dao, mà còn ở hà ng loạt cổ mẫu, biểu tượng, ẩn dụ, ngôn từ. Truyá»n thống ấy cÅ©ng thể hiện rất Ä‘áºm đặc, sâu sắc và tinh tế đến lạ lùng trong hình thức, ná»™i dung của những bà i hát, những dà n đồng ca vốn đã có từ các thể loại kịch và các vở kịch kinh Ä‘iển, vÄ© đại của nhân loại. Sinh ra, lá»›n lên từ con nhà nòi có truyá»n thống văn há»c, kết bạn thân và là m việc nhiá»u vá»›i các đạo diá»…n, nghệ sÄ©, nhà văn, nhà thÆ¡ “gạo cá»™i†của văn nghệ nÆ°á»›c nhà , lại chịu Ä‘á»c, chịu Ä‘i, lăn lá»™n vá»›i cuá»™c Ä‘á»i …, LÆ°u Quang VÅ© có Ä‘iá»u kiện để tiếp cáºn vá»›i những truyá»n thống văn hóa ấy. Nói cách khác, vốn văn hóa dân tá»™c và nhân loại của LÆ°u Quang VÅ©, nhÆ° nhiá»u ngÆ°á»i nháºn xét, khá rá»™ng và sâu. Anh lại là má»™t tà i năng văn há»c. Hoà n cảnh cuá»™c Ä‘á»i anh vá»›i những năm tháng trăn trở, nhiá»u Æ°u tÆ°, sống không dá»… dà ng, cá»™ng vá»›i thá»i Ä‘iểm lịch sỠđặc biệt và o cuối những năm 80 của thế kỉ XX, mở đầu thá»i kì đổi má»›i của đất nÆ°á»›c, đã tạo cho LÆ°u Quang VÅ© những cÆ°á»ng Ä‘á»™ cảm xúc đặc biệt, để thấy “trong ta có những dây Ä‘Ã n không ai ngá» là có và bao lâu nay im tiếng bây giỠđược chạm đến … Và o những lúc ấy ta không còn là những thá»±c thể cá nhân nữa, chúng ta – là loà i giống, giá»ng nói của toà n nhân loại thức dáºy trong ta†[2]. Và những truyá»n thống folklore, những cổ mẫu đã giúp tác phẩm của anh “nói bằng hà ng nghìn giá»ngâ€, “khÆ¡i dáºy trong ta má»™t giá»ng nói to hÆ¡n giá»ng nói của chÃnh taâ€, “nâng cái mô tả từ chá»— ngắn ngủi má»™t lần và tạm thá»i lên chá»— tồn tại muôn Ä‘á»i†[3].
Cần nhấn mạnh rằng, truyá»n thống văn hóa của dân tá»™c và nhân loại trong kịch LÆ°u Quang VÅ© không còn nguyên dạng nhÆ° đã từng tồn tại, mà đã biến đổi nhiá»u.Truyá»n thống văn hóa của dân tá»™c và nhân loại chỉ là điểm xuất phát. Nhà viết kịch đã là m sống lại, là m má»›i, Ä‘em hÆ¡i thở thá»i đại cho các truyá»n thống văn hóa. Các truyện cổ tÃch hay huyá»n thoại, dù bá»›t Ä‘i hay gia tăng thêm yếu tố hoang Ä‘Æ°á»ng, huyá»n thoại cÅ©ng Ä‘á»u khoác thêm những lá»›p mã xã há»™i, tinh tế và sâu sắc truyá»n và o khối óc, trái tim con ngÆ°á»i những thông Ä‘iệp, kà thác vá» con ngÆ°á»i và xã há»™i, vá» cái tốt, cái đẹp, tình yêu và lòng chung thủy …
Hồn TrÆ°Æ¡ng Ba da hà ng thịt là má»™t và dụ Ä‘iển hình. Chủ Ä‘á» truyện cổ tÃch thể hiện chủ yếu qua hà nh Ä‘á»™ng nhân váºt, chứ không phải qua miêu tả, phân tÃch tâm lÃ. Nếu truyện dân gian chủ yếu Ä‘á» cao, tuyệt đối hóa vai trò của linh hồn đối vá»›i thá»… xác, tách rá»i thể xác và linh hồn, coi thể xác chỉ nhÆ° váºt đỡ để mang linh hồn, thì kịch LÆ°u Quang VÅ© Ä‘Ã o sâu, mở rá»™ng vấn Ä‘á» hÆ¡n rất nhiá»u qua các mảng kịch, tình huống ... Vở kịch Ä‘a tầng Ä‘a nghÄ©a. NgÆ°á»i ta đã nói nhiá»u vá» các cặp phạm trù, các đối láºp xung quanh mối quan hệ nà y: tháºt-giả, ná»™i dung-hình thức, bên trong-bên ngoà i, phà m tục- thanh cao, bản năng- là trÃ. Bi kịch giữa linh hồn và thể xác không thể giải quyết bằng chÃnh cách đã tạo ra bi kịch. Con ngÆ°á»i phải luôn đấu tranh vá»›i bản thân mình, cuá»™c giằng co giữa hai phần trong má»™t con ngÆ°á»i - má»™t cuá»™c đấu tranh gian khó nhất. Con ngÆ°á»i phải là m chủ những ham muốn, để không bị tha hóa, băng hoại, để có sá»± thống nhất hà i hòa giữa linh hồn và thể xác, vÆ°Æ¡n tá»›i má»™t nhân cách toà n vẹn. Nhà nghiên cứu LÆ°u Khánh ThÆ¡ đã nháºn xét đúng: “Vở kịch không chỉ nói đến sá»± hòa hợp và ý thức đạo là vá» phần hồn và phần xác mà còn Ä‘á» cao cuá»™c đấu tranh cho sá»± hoà n thiện nhân cách ngÆ°á»i (…), không chỉ Ä‘á» cáºp đến chuyện của má»™t thá»i mà còn Ä‘á» cáºp đến chuyện muôn Ä‘á»i. Äó là triết là nhân sinh vá» lẽ sống, lẽ là m ngÆ°á»i (…). Sống vay mượn, chắp vá, không có sá»± hà i hòa giữa hồn và xác chỉ Ä‘em lại bi kịch (…). Cuá»™c sống chỉ có giá trị khi con ngÆ°á»i được sống đúng là mình, được sống trong má»™t thể thống nhất. Vở kịch (…) không chỉ Ä‘á» cáºp đến Ä‘á»i sống của má»™t cá nhân mà còn đặt ra những vấn Ä‘á» xã há»™i. Thói quan liêu, vô trách nhiệm của Nam Tà o, Bắc Äẩu đã tÆ°á»›c Ä‘i mạng sống của ngÆ°á»i dân vô tá»™i và gây nên bao chuyện rắc rối. Sá»± sá»a sai chắp vá của Äế ThÃch lại là tiá»n Ä‘á» bất hạnh cho cuá»™c Ä‘á»i hồn ná» xác kia của ông TrÆ°Æ¡ng Ba. Má»i sá»± sá»a sai không đúng chá»— Ä‘á»u chứa Ä‘á»±ng trong nó nhiá»u bi kịch hÆ¡n là niá»m vui†[4]. Và “Cái kết cục đổ vỡ nà y không phải chỉ là câu chuyện ngụ ngôn của quá khứ xa xÆ°a, mà nhÆ° Ä‘ang nhắc nhở, nhắn nhủ nguy cÆ¡ má»™t cuá»™c hôn phối lá»›n hÆ¡n giữa hồn và xác Ä‘ang tồn tạiâ€[5] Những ý nghÄ©a Ä‘a tầng ấy đã Ä‘Æ°a tác phẩm tá»›i giá trị nhân văn, triết là mang tầm nhân loại.
Ông vua hóa hổ cÅ©ng là vở kịch xuất sắc của LÆ°u Quang VÅ©. Mượn tÃch truyện “Từ Äạo Hạnh hay là sá»± tÃch Thánh Láng†vốn Ä‘áºm yếu tố đạo giáo, LÆ°u Quang VÅ© đã Ä‘Æ°a câu chuyện, Ä‘Æ°a các nhân váºt bÆ°á»›c và o cuá»™c sống lịch sá», xã há»™i, trở lại vấn Ä‘á» của bà i há»c lịch sá», nhân sinh: cái giá phải trả, bi kịch Ä‘au Ä‘á»›n của sá»± say mê quyá»n lá»±c, dù đã được cảnh báo, răn Ä‘e. Äây vẫn còn là bà i há»c của muôn Ä‘á»i. Từ Äạo Hạnh muốn là vua trị vì thiên hạ, say mê sức mạnh, dám là m bất cứ Ä‘iá»u gì, bá» quên gốc rá»… của chÃnh cuá»™c Ä‘á»i ông, dùng lá»a ác để thu phục lòng ngÆ°á»i. Ông vua ấy đã phải, đã bị hóa hổ, thà nh cá»p dữ, sống trong thân xác cá»p, không còn nói được tiếng ngÆ°á»i. Äến lúc ấy, ông ta má»›i tỉnh ngá»™ ra ná»—i Ä‘au của con ngÆ°á»i phải mang hình hà i thú dữ và ngôi báu sắp bị chÃnh những hạ thần cÅ©ng Ä‘am mê quyá»n lá»±c của mình hạ bệ. Hà nh trình trở lại là m ngÆ°á»i của ông ta đã phải trả bằng máu, máu của ngÆ°á»i thân yêu nhất đã giúp cho cuá»™c trở lại là m ngÆ°á»i của ông. “Không dung tha kẻ ác, nhÆ°ng hãy lấy yêu thÆ°Æ¡ng là m gốc rá»… cuá»™c Ä‘á»i, Cà ng có sức mạnh, cà ng ở ngôi cao, lòng nhân ái cà ng phải lá»›nâ€.
Có thể dẫn ra rất nhiá»u truyá»n thống văn hóa của dân tá»™c và nhân loại qua những vở kịch khác của LÆ°u Quang VÅ©, những vở kịch luôn để khán giả Ä‘á»™c thoại, đối thoại, để cÆ°á»i, để khóc, suy ngẫm, chiêm nghiệm lại hoặc hình dung tÆ°Æ¡ng lai má»›i của con ngÆ°á»i và xã há»™i: Lá»i nói dối cuối cùng, Linh hồn của đá, Ngá»c Hân công chúa, Nà ng Sita, Hoa cúc xanh trên đầm lầy, … Tiếp cáºn kịch LÆ°u Quang VÅ© từ lý thuyết liên văn bản, mỹ há»c tiếp nháºn hay phân tâm há»c, cổ mẫu, diá»…n ngôn … chắc chắn sẽ Ä‘em lại nhiá»u phát hiện thú vị, già u ý nghÄ©a xã há»™i, nhân văn.
3. “NgÆ°á»i khổng lồ†thứ hai mà LÆ°u Quang VÅ© dá»±a và o: sá»± liên kết. Liên kết các thể loại. Liên kết các yếu tố tạo nên vở diá»…n. Liên kết tạo nên sức mạnh và khác biệt. Nghệ thuáºt, trong bản chất của nó, luôn đòi há»i sá»± sáng tạo, khác biệt, Ä‘á»™c đáo. Bản thân sân khấu đã là má»™t loại hình nghệ thuáºt tổng hợp. TÃnh liên kết, tổng hợp trong kịch LÆ°u Quang VÅ© Ä‘á»™c đáo ở chá»— nà o? ChÃnh anh đã nói vá» Ä‘iá»u nà y: “Trong quan niệm của tôi, thÆ¡ và kịch rất gần nhau. Có lẽ thÆ¡ vá»›i kịch còn gần nhau hÆ¡n là thÆ¡ vá»›i văn xuôi. Äá»u là hai thể loại lá»›n và khó của văn há»c. ThÆ¡ và kịch Ä‘á»u là sá»± sống và thế giá»›i bên trong của con ngÆ°á»i ở dạng tinh chất, cô Ä‘á»ng và mãnh liệt nhất. Äối vá»›i tôi, kịch cÅ©ng là má»™t thứ thÆ¡ được trình bà y trong không gian và thá»i gian kỳ diệu của sân khấu, thông qua diá»…n xuất của diá»…n viên†[6].
LÆ°u Quang VÅ© là tà i năng thÆ¡. Äã có không Ãt ý kiến: thÆ¡ LÆ°u Quang VÅ© còn hay hÆ¡n và mãnh liệt hÆ¡n kịch của anh. Tiếng Việt là bà i thÆ¡ rất hay của anh, đã được Ä‘Æ°a và o chÆ°Æ¡ng trình, sách giáo khoa phổ thông, thà nh lá»i ca khúc. Anh còn rất nhiá»u bà i thÆ¡ hay, Ä‘oạn thÆ¡ và câu thÆ¡ hay khác:
- Trên Ä‘á»i nà y chẳng ai lo cho ta bằng mẹ
CÅ©ng chẳng ai ta là m khổ nhiá»u nhÆ° mẹ của ta
….
Dẫu cuá»™c Ä‘á»i là con Ä‘Æ°á»ng dà i thế
Ta sẽ Ä‘i qua má»i đèo dốc chông gai
Bằng đôi chân của mẹ!
Â
- Mấy năm rồi hỠchẳng nói được câu gì mới
Tôi bỠra đi hỠngồi ở lại
Â
- Những chữ đẹp xưa giỠtôi đuổi đi rồi
Bao chữ má»›i Ä‘ang ầm ầm đạp cá»a
Thơ rộng dà i cánh lớn hãy bay đi.
Â
-Anh hãy Ä‘áºp và o ngá»±c mình giục giã
Hãy nổi gió cho cánh ngÆ°á»i rá»™ng mở
Và mai sau, sẽ có những nhà thơ
Äứng trên tầng cao ta ao Æ°á»›c bây giá»
Há» sẽ vẫn không ngừng Ä‘áºp cá»a
Không ngừng lo âu không ngừng phẫn nộ
Bởi vô biên là khát vá»ng của con ngÆ°á»i.
Cái tinh chất, bùng nổ, thăng hoa cảm xúc, tÆ° tưởng của thÆ¡ đã giúp nhà viết kịch đồng thá»i là nhà thÆ¡ LÆ°u Quang VÅ© chắt lá»c, xây dá»±ng những nhân váºt, cuá»™c Ä‘á»i, tình huống kịch, những khai từ, mở cảnh, chuyển cảnh và kết cảnh khiến ngÆ°á»i xem hồi há»™p, mê đắm, bà ng hoà ng. Kịch của anh luôn đẩy nhân váºt và o những tình huống phải lá»±a chá»n khắc nghiệt: sá»± lá»±a chá»n của đạo lý, sá»± lá»±a chá»n của trách nhiệm, bổn pháºn, trái tim, sá»± lá»±a chá»n giữa cái sống và cái chết. Anh cÅ©ng viết nhiá»u lá»i ca đẹp, hay nhÆ° những bà i thÆ¡ cho nhân váºt hoặc dà n đồng ca hát, tạo nên hiệu ứng sân khấu đầy hấp dẫn. Chẳng hạn,
- Bà i hát của các cô gái hái cỠ(Ông vua hóa hổ):
Em hóa thà nh lá cá»
Cho ngÆ°á»i yêu em được trở lại là m ngÆ°á»i
Em là cá» không lá»i
Cho chà ng là Tiếng nói
Cho trà nhá»› của con ngÆ°á»i còn mãi
Không chịu chết dưới thẳm sâu đất tối
Em hóa thà nh sắc cỠđể yêu thương,
Â
- Tiếng Ä‘Ã n, ngâm thÆ¡ của Ngá»c Hân (Ngá»c Hân công chúa):
Cúc và ng của mùa thu đang hát
Không phải đâu, đấy là nắng của mùa hè
Không đà nh ra đi
Trước phút biệt ly
Hóa thà nh sắc lá»a
Gá»i lại lòng anh ná»—i nhá»›
Anh có nghe, anh có nghe
Trăng Ä‘ang nghiêng xuống vÆ°á»n khuya
Hồn của trăng đêm đã hóa thà nh hương lý
NgÆ°á»i xa khuất giữa cát trá»i gió bể
Có nhá»› chăng tiếng hát của khu vÆ°á»n?
Lá»i thoại các nhân váºt của LÆ°u Quang VÅ© có nhiá»u chá»— nhÆ° những lá»i thÆ¡. Ngôn ngữ kịch của anh, nói nhÆ° cách của nhà văn Nguyá»…n Tuân: “Văn là nghệ thuáºt dùng những chữ sinh sá»± để cho sá»± sinhâ€, vừa lá»™t tả hết bản chất của vấn Ä‘á», nhân váºt, vừa bắt ngÆ°á»i ta phải suy nghÄ©, đối thoại.Tôi cho rằng, nếu không có tà i năng thÆ¡, chÆ°a hẳn các vở kịch của LÆ°u Quang VÅ© đã có sức hấp dẫn nhÆ° váºy. ThÆ¡ đã góp phần cho kịch LÆ°u Quang VÅ© chở tÆ° tưởng, linh hồn vá» thá»±c tại và của thá»±c tại nhiá»u hÆ¡n, bay cao, bay xa hÆ¡n. Ngược lại, kịch giúp thÆ¡ LÆ°u Quang VÅ© trăn trở, day dứt hÆ¡n, Ä‘á»™c thoại và đối thoại vá»›i chÃnh mình, vá»›i con ngÆ°á»i nhiá»u hÆ¡n, có “ chữ má»›i Ä‘ang ầm ầm đạp cá»a†đam mê và mãnh liệt nhiá»u hÆ¡n.
Sá»± đồng sáng tạo của LÆ°u Quang VÅ© vá»›i các đạo diá»…n, diá»…n viên, đã được nhiá»u ngÆ°á»i nhắc tá»›i. Không những thế, anh còn đồng sáng tạo vá»›i khán giả, biết quan sát, lắng nghe khán giả để chỉnh sá»a, hoà n thiện, gia tăng ý nghÄ©a và sức hấp dẫn cho các kịch bản của mình. NhÆ° có ngÆ°á»i đã nói, viết được má»™t vở kịch đã khó, Ä‘Æ°a vở kịch đến sân khấu còn khó hÆ¡n; và để sân khấu của vở kịch luôn sang đèn lại còn khó hÆ¡n gấp bá»™i. ChÃnh những liên kết mà tôi đã nói trên đã góp phần quan trá»ng là m nhiá»u vở kịch của LÆ°u Quang VÅ© hÆ¡n ba mÆ°Æ¡i năm qua vẫn Ä‘i cùng năm tháng.
4. “NgÆ°á»i khổng lồ†thứ ba là m bệ đỡ vững chắc cho tà i năng LÆ°u Quang VÅ© chÃnh là quan niệm nghệ thuáºt, tâm hồn, trái tim nghệ sÄ© trong chÃnh con ngÆ°á»i anh. LÆ°u Quang VÅ© là ngÆ°á»i có khát vá»ng, có hoà i bão lá»›n vá» sá»± sáng tạo. Dù đã có những tác phẩm tạo tiếng vang lá»›n trong nghệ thuáºt, anh vẫn khát khao:
Ta chỉ mới bắt đầu những ngà y đẹp nhất
Vở kịch lớn, bà i thơ hay nhất
Dà nh cho em, chưa kịp viết tặng em
Kịch LÆ°u Quang VÅ© tham gia tÃch cá»±c và có trách nhiệm và o cuá»™c sống xã há»™i. Anh luôn đánh thức bản lÄ©nh, trà tuệ và tâm hồn ngÆ°á»i. Không chỉ nêu những vần Ä‘á» nhức nhối của xã há»™i, anh dám ủng há»™ những cái má»›i, tiến bá»™. Dù có Ä‘i và o những Ä‘á» tà i, vấn Ä‘á» nóng bá»ng của thá»i sá»± đất nÆ°á»›c, anh vẫn rất chú ý những vấn Ä‘á» muôn thuở của con ngÆ°á»i, xã há»™i. Và đây cÅ©ng là điểm khác biệt của anh. Phải có khát vá»ng sáng tạo mạnh mẽ, “phông†văn hóa, tà i năng và trái tim nhân háºu, luôn trăn trở vá» cuá»™c sống, con ngÆ°á»i, vá» thế thái nhân tình, trách nhiệm xã há»™i cao, má»›i sáng tạo được những tác phẩm nhÆ° váºy. Vang lên trong các vở kịch của anh (Hoa cúc xanh trên đầm lầy, Lá»i thá» thứ 9, Bệnh sÄ©, Mùa hạ cuối cùng, Linh hồn của đá, Äiá»u không thể mất, vv…) những câu há»i: Con ngÆ°á»i sao không được là mình? Äâu là hạnh phúc Ä‘Ãch thá»±c? Hệ giá trị Ä‘Ãch thá»±c? Con ngÆ°á»i có lúc có khi Ä‘ang là m há»ng cuá»™c sống và cuá»™c sống có lúc có khi Ä‘ang là m há»ng con ngÆ°á»i, Ä‘iá»u quan trá»ng nhất, “đặt tÃnh cách nhân vặt trong quá trình váºn Ä‘á»™ng liên tục theo má»™t quỹ đạo không lÆ°á»ng trÆ°á»›c được†[7], kịch LÆ°u Quang VÅ© luôn rá»i sáng con ngÆ°á»i, nâng cao con ngÆ°á»i. Không phải vở kịch nà o của LÆ°u Quang VÅ© cÅ©ng gây tiếng vang nhÆ°ng nhiá»u vở kịch của anh là những đồng vá»ng đã và sẽ còn âm vang dà i lâu. Rằng “Không phải mượn thân ai cả … Tôi muốn được là tôi toà n vẹn…†(Hồn TrÆ°Æ¡ng Ba da hà ng thịt). Rằng, “Mạnh hÆ¡n cả quá»· dữ, cao hÆ¡n má»i quyá»n lá»±c, chỉ có tình yêu và lòng tin và o con ngÆ°á»i là cứu được con ngÆ°á»i†(Nà ng Sita). Rằng, “Những bông cúc xanh vẫn còn kia … đừng chịu lút trong đầm lầy … Trong má»—i các bạn Ä‘á»u có má»™t con ngÆ°á»i kỳ diệu, đừng để chúng Ä‘i, hãy để chÃnh ta được sống ở trong ta†(Hoa cúc xanh trên đầm lầy). Rằng, phải chống lại bệnh quan liêu, tệ tham nhÅ©ng, thói vô Æ¡n, bệnh hÆ° danh, sÄ© diện (Tôi và chúng ta, Nếu anh không đốt lá»a, Bệnh sÄ©). Rằng, “Lẽ phải, nhân cách và lòng trung thá»±c phải là những giá trị tuyệt đối†(Mùa hạ cuối cùng) … Bằng chÃnh tác phẩm của mình, nhất là kịch, LÆ°u Quang VÅ© thuá»™c những ngÆ°á»i tiên phong thúc đẩy sá»± ra Ä‘á»i của công cuá»™c Äổi má»›i đất nÆ°á»›c. Kinh tế- xã há»™i chi phối tÆ° tưởng, văn hóa, văn há»c nghệ thuáºt nhÆ°ng tÆ° tưởng, văn hóa, văn há»c nghệ thuáºt cÅ©ng góp phần quan trá»ng thúc đẩy, dẫn dắt sá»± đổi má»›i. Kịch LÆ°u Quang VÅ© đã không ngần ngại phê phán có trách nhiệm những cÆ¡ chế xÆ¡ cứng lá»—i thá»i, bệnh quan liêu, say mê quyá»n lá»±c, tệ tham nhÅ©ng kìm hãm sá»± sáng tạo của con ngÆ°á»i, là m tha hóa đạo đức xã há»™i, dá»± báo vượt thá»i đại những bi kịch, cả bi kịch sống ảo trong thế giá»›i hiện đại khi con ngÆ°á»i phụ thuá»™c quá nhiá»u và o kỹ thuáºt, công nghệ, quên Ä‘á»i sống thá»±c tại, Ä‘á»i sống tâm hồn.
Â
5. Những “NgÆ°á»i khổng lồ†tôi vừa nói, vừa hữu hình vừa vô hình. Và hình nhÆ°, ai cÅ©ng có bên cạnh. Tầm vóc có thể khác nhau. Vấn Ä‘á» là biết Ä‘i tìm, đánh thức và nuôi dưỡng.Tất nhiên, không phải ai cÅ©ng là m được nhÆ° thế! Không phải ai cÅ©ng biết đứng và đứng được trên vai “ngÆ°á»i khổng lồâ€. Äứng trên vai “ ngÆ°á»i khổng lồ†để sáng tạo, vÆ°Æ¡n cao. Äể vẫn là mình. Phải có khát vá»ng lá»›n, tà i năng, trái tim nhân háºu, bản lÄ©nh, má»›i là m được nhÆ° thế để cống hiến cho đất nÆ°á»›c, nhân dân, nhân loại. LÆ°u Quang VÅ© trong cuá»™c Ä‘á»i có nhiá»u vất vả, thiệt thòi nhÆ°ng anh đã có hạnh phúc ấy. Sức hấp dẫn của kịch LÆ°u Quang VÅ© còn dà i lâu![8]
Â
|
Hà Nội, tháng 7 năm 2018
B. M. N.
|
Â
Â
Â
[1] PGS. TSKH, - Văn phòng Hội đồng Chức danh giáo sư nhà nước
[2] C.G.Jung: “Bà ẩn của những siêu mẫuâ€, trong Phân tâm há»c và Văn hóa nghệ thuáºt, Nxb. Văn hóa Thông tin, H., 2010, tr. 81.
[3] C.G.Jung: SÄ‘d, tr. 82.
[4] LÆ°u Khánh ThÆ¡: “TÃch truyện dân gian trong chuyện LÆ°u Quang VÅ©â€, trong Nà ng Sita, Nxb. Trẻ, Tp. HCM, 2018, tr. 8.
[5] Ngô Thảo: “Sức sống kịch LÆ°u Quang VÅ©â€, trong Hồn TrÆ°Æ¡ng Ba da hà ng thịt, SÄ‘d, tr. 386.
[6] LÆ°u Quang VÅ©: “Hồn TrÆ°Æ¡ng Ba da hà ng thịtâ€, Nxb. Há»™i Nhà văn liên kết vá»›i Công ty Văn hóa & Truyá»n thông Nhã Nam, Tp. HCM, 2013, tr. Bìa 4.
[7] Ngô Thảo: “Sức sống kịch LÆ°u Quang VÅ©â€, SÄ‘d, tr. 382-386.
[8] Tác giả xin chân thà nh cám Æ¡n GS. Trần Văn Nhung, PGS LÆ°u Khánh ThÆ¡, PGS. Nguyá»…n Minh Mẫn, ThS. Nguyá»…n Äức Huy đã góp những ý kiến quý báu cho bà i báo nà y!
|