1. Ai đã má»™t lần Ä‘á»c Truyện Kiá»u ắt hẳn không quên được hình ảnh con sông Tiá»n ÄÆ°á»ng dù nó chỉ là tên má»™t con sông nhÆ° bao con sông khác của đất nÆ°á»›c Trung Quốc. Con sông gắn vá»›i tuổi thÆ¡, gắn vá»›i hồi ức của ngÆ°á»i già , gắn vá»›i niá»m nhá»› thÆ°Æ¡ng của ngÆ°á»i xa xứ…Hình nhÆ° ai cÅ©ng có kà ức vá» dòng sông. Sông Ä‘i và o thi ca và quả tháºt thi ca đã là m cho dòng sông trở nên lung linh diá»…m lệ trong con mắt của bao ngÆ°á»i.
Sông Tiá»n ÄÆ°á»ng xuất hiện trong Truyện Kiá»u không nhiá»u nhÆ°ng nó là điểm nhấn khiến ngÆ°á»i Ä‘á»c phải chú ý. Sông Tiá»n ÄÆ°á»ng trong báo má»™ng của Äạm Tiên, trong sá»± chuẩn bị cứu vá»›t Kiá»u của Tam Hợp đạo cô và Giác Duyên, trong lá»i kể của má»™t ngÆ°á»i nà o đó ở đất Hà ng Châu…Có tất cả sáu câu:
Sông Tiá»n ÄÆ°á»ng sẽ hẹn hò vá» sau
Há»i ra má»›i biết rằng sông Tiá»n ÄÆ°á»ng
Tiá»n ÄÆ°á»ng thả má»™t bè lau cứu ngÆ°á»i
Lân la tìm thú bên sông Tiá»n ÄÆ°á»ng
Sông Tiá»n ÄÆ°á»ng đó ấy mồ hồng nhan
Lâm Truy buổi trÆ°á»›c, Tiá»n ÄÆ°á»ng buổi sau
Câu nà o cÅ©ng nói lên số pháºn nà ng Kiá»u, trong đó có 3 câu khẳng định rõ rệt: Sông Tiá»n ÄÆ°á»ng sẽ hẹn hò vá» sau/ Sông Tiá»n ÄÆ°á»ng đó ấy mồ hồng nhan/ Lâm Truy buổi trÆ°á»›c, Tiá»n ÄÆ°á»ng buổi sau. Äó là định mệnh, đó là má»™t phán quyết đối vá»›i Kiá»u. Kiá»u có chạy cÅ©ng chẳng tránh được trá»i.
Dân gian xÆ°a quan niệm ngÆ°á»i chết chỉ chết phần xác còn lại là phần hồn. Phần hồn nà y luôn quanh quẩn bên cạnh ngÆ°á»i sống. NgÆ°á»i sống có thể há»i ý kiến, xin phép, khấn nguyện… Ä‘iá»u gì đó đối vá»›i ngÆ°á»i đã chết. Tục thá» cúng ông bà của ta ngà y xÆ°a, tháºm chà cho đến bây giá» vẫn thế. Nguyá»…n Du cÅ©ng quan niệm nhÆ° váºy Thác là thể phách, còn là tinh anh. Vì thế con ngÆ°á»i tà i hoa là Äạm Tiên ấy tuy chết rồi nhÆ°ng vẫn có thể tÆ°Æ¡ng thông được vá»›i Thúy Kiá»u, vẫn có thể nghe được lá»i lầm rầm khấn nguyện của Thúy Kiá»u để rồi hiển linh báo ứng qua hình thức tráºn cuồng phong, qua hình thức giấc má»™ng…Tất nhiên Äạm Tiên dù yêu mến Thúy Kiá»u, dù đồng bệnh tÆ°Æ¡ng lân nhÆ°ng cÅ©ng không thể vì thế mà giúp Kiá»u hoá giải số pháºn của mình. Äạm Tiên chỉ là phát ngôn của má»™t lá»±c lượng vô hình nà o đó. Và nếu nhÆ° Kiá»u có pháºn má»ng phúc dà y để có được Ä‘oạn sau Ä‘oà n viên trùng phùng đó là do bản thân Kiá»u “phấn đấu†và Tâm thà nh đã Ä‘á»™ng đến trá»i chứ đâu phải do Äạm Tiên có lòng giúp đỡ. Lá»±c lượng vô hình đó là ai? Là trá»i, hoá nhi, hoá công, ông xanh, ông tÆ¡, con tạo… cả thần thánh ma quỉ nữa. Lá»±c lượng ấy đã định ra số pháºn của Kiá»u.
Lá»i hẹn hò của Äạm Tiên má»›i ác nghiệt lắm thay! Và sao không là má»™t dòng sông khác. ÄÆ°á»ng Ä‘i sứ của Nguyá»…n Du chẳng phải đã qua bao nhiêu Ä‘Æ°á»ng sông là gì? Nà o Minh giang, TrÆ°á»ng giang, Hoà ng hà , Tam giang, TÆ°Æ¡ng giang…Ở đất Việt còn bao nhiêu con sông nữa đã từng Ä‘i qua Ä‘á»i ông, đã Ä‘i và o thÆ¡ ông nhÆ° Linh giang (sông Gianh), Ná»… giang, Thanh Quyết giang, La Phù giang, Äồng Lung giang…và đây nữa dòng sông Lam quê nhà Nguyá»…n Du là nÆ¡i cất giữ bao nhiêu ná»—i niá»m của ông. Từ đây ông ra Ä‘i, cÅ©ng từ đây là nÆ¡i ông khao khát quay vá». Buồn vui trÄ©u nặng túi thÆ¡ ông, chảy miên man từng chặng Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»i ông, và trôi trôi mãi không dừng trong sáng tác của ông. Äúng là trong thÆ¡ chữ Hán Nguyá»…n Du viết nhiá»u vá» sông (16 bà i chÆ°a kể những bà i không chủ ý viết vá» sông nhÆ°ng hình ảnh sông luôn hiện diện). Có lẽ con sông nà o cÅ©ng giống con sông nà o, tên sông chỉ để phân biệt vị trà địa lý, không nói lên ý nghÄ©a gì. Sông là nÆ¡i con ngÆ°á»i cất bÆ°á»›c đăng trình, cÅ©ng nÆ¡i tìm vá» của ngÆ°á»i xa xứ. Sông là nÆ¡i hò hẹn yêu Ä‘Æ°Æ¡ng. Sông cÅ©ng là nÆ¡i tắm mát tuổi thÆ¡. NhÆ°ng sông không chỉ trong mát ngá»t là nh, không chỉ êm ả chảy xuôi dòng mà còn có những cÆ¡n thịnh ná»™ bởi sóng ngầm, bởi những dòng xoáy nguy hiểm, có cả thuồng luồng, ma quỉ…và quan trá»ng hÆ¡n nó còn là nÆ¡i ghi dấu chấm hết của bao kẻ háºn Ä‘á»i. Äạm Tiên đã hẹn Thúy Kiá»u ở đó–Sông Tiá»n ÄÆ°á»ng sẽ hẹn hò vá» sau. Kiếp ngÆ°á»i ngắn ngủi lắm thay. NgÆ°á»i tà i hoa, số mệnh cà ng khắc nghiệt. Kiá»u đã là m gì, đã gây nên tá»™i lá»—i gì ghê gá»›m để đến ná»—i trá»i bắt phải vứt bá» cuá»™c Ä‘á»i mÆ°á»i lăm năm sau đó? Kiá»u yêu mãnh liệt má»™t chà ng trai phong tÆ° tà i mạo tuyệt vá»i, nà ng hy sinh bán mình chuá»™c cha, nà ng cÆ° xá» có tình có lý vá»›i tất cả má»i ngÆ°á»i. Ngay cả ngà y trở vá» Ä‘oà n tụ vá»›i gia đình, nà ng đã buá»™c phải dáºp tắt ngá»n lá»a tình yêu để cho tất cả má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u không rÆ¡i và o tình thế khó xá», nà ng thà hy sinh thân mình má»™t lần nữa để má»i việc Ä‘á»u tốt đẹp. Riêng nà ng sầu thÆ°Æ¡ng háºn tủi, riêng nà ng nói lá»i trÆ°á»›c mặt rÆ¡i châu vắng ngÆ°á»i, riêng nà ng đêm ngà y …khép cá»a phòng thu. Chẳng tu thì cÅ©ng nhÆ° tu má»›i là . Chuyện vợ chồng, trúc mai, loan phượng là chuyện của Thúy Vân, của Kim Trá»ng Thừa gia chẳng hết nà ng Vân. Má»™t cây cù má»™c má»™t sân quế hòe. Nà ng không dám dá»± phần và o cái cõi, cái miá»n mà trá»i không cho phép. Có phải đó là những tá»™i nghiệt của riêng nà ng?
Dòng sông Tiá»n ÄÆ°á»ng khép lại má»™t quãng Ä‘á»i, cÅ©ng lại mở ra má»™t quãng Ä‘á»i khác. Kiá»u trở vá» vá»›i gia đình, vá»›i ngÆ°á»i thân nhÆ°ng ngá»n sóng Tiá»n ÄÆ°á»ng cứ quanh quẩn, cứ ruá»—i theo ám ảnh nhÆ° má»™t mối nợ Ä‘á»i trả mãi không dứt. Kim Trá»ng còn đó, vẫn yêu thÆ°Æ¡ng nà ng nhÆ° ngà y nà o, và Thúy Vân vẫn còn kia, tay bồng tay dắt, con cái Ä‘á» huá», đầm ấm không khà gia đình. Biết rằng ngà y xÆ°a trai năm thê bảy thiếp nhÆ°ng Thúy Kiá»u giống nhÆ° ngÆ°á»i thừa khi hiện diện trong mái nhà nà y. Biết rằng Khi chén rượu khi cuá»™c cá» nhÆ°ng những đêm dà i giữa phòng thu khi cánh cá»a tình yêu đã khép, nà ng còn lại gì vá»›i gối chiếc chăn Ä‘Æ¡n? Không còn gì cả, không chồng không con, không tÆ°Æ¡ng lai, không hy vá»ng, không chút lòng ham sống, không cả tiếng Ä‘Ã n đứt ruá»™t Cuốn dây từ đấy vá» sau xin chừa… Biết rằng con ngÆ°á»i luôn khát khao hạnh phúc, và dòng sông không thả trôi hạnh phúc mà hạnh phúc cứ Ä‘i mãi không trở lại vá»›i con ngÆ°á»i. Cô Ä‘Æ¡n lẻ loi, má»™t mình má»™t thân, chiếc bóng trÆ¡ trá»i Sông Tiá»n ÄÆ°á»ng ấy là mồ hồng nhan, Kiá»u đã chết, chết hẳn trong sóng bạc Tiá»n ÄÆ°á»ng. Biết rằng kết cấu Há»™i ngộ–LÆ°u lạc–Äoà n viên các nhà viết truyện phải theo, nhÆ°ng Ä‘oạn Ä‘oà n viên nà y Ä‘au đứt ruá»™t. Nguyá»…n Du không cho nà ng có được hạnh phúc, ông bắt nà ng phải hy sinh, để nhân cách nà ng sáng mãi. Nguyá»…n Du thÆ°Æ¡ng Kiá»u nhÆ°ng không thể là m khác được, là m khác là hại đến nhân cách nà ng. Biết rằng Kiá»u dối lòng hay tá»± mình buá»™c mình cÅ©ng thế– chấm dứt tình yêu cùng Kim Trá»ng nhÆ°ng con ngÆ°á»i Ä‘a tà i, Ä‘a tình, Ä‘a Ä‘oan ấy có dứt nổi vá»›i lòng mình hay không? Nà ng chỉ má»›i khép cá»a phòng thu, chứ chÆ°a chịu đóng chặt cá»a phòng. Má»™t sân quế hòe đó, vÆ°á»n xuân bên ngoà i cánh cá»a khép đó, có là m nà ng nhói lòng, có là m nà ng đứt ruá»™t? Biết rằng thân xác nà ng đã vá» kia nhÆ°ng hình nhÆ° linh hồn nà ng mãi vất vÆ¡ vất vưởng bên sông Tiá»n ÄÆ°á»ng…
Lạ tháºt, Nguyá»…n Du là ngÆ°á»i đòi trả giấc má»™ng mây mÆ°a cho đá vá»ng phu (Vá»ng phu thạch), là ngÆ°á»i đã mắng triá»u đình nhà ÄÆ°á»ng chẳng khác gì phá»—ng đứng để nghìn Ä‘á»i đổ tá»™i oan cho ngÆ°á»i đẹp DÆ°Æ¡ng Quý Phi (DÆ°Æ¡ng phi cố lý)…Váºy mà ông đã không là m phép để hoá mà u hạnh phúc cho Ä‘á»i Kiá»u.
2. Äể rồi ca khúc bi thÆ°Æ¡ng ấy mãi cất cao giá»ng ru tình và ngÆ°á»i Việt Nam má»—i lần đến vá»›i sông Tiá»n ÄÆ°á»ng cứ ngỡ Kiá»u nhÆ° còn ở đâu đấy. Kiá»u lÆ°u lạc và Kiá»u đã không vá». MÆ°á»i mấy năm và rồi mãi mãi. Con sông Tiá»n ÄÆ°á»ng ôm ấp thân xác nà ng, vá»— vá», ru giấc nà ng. Sông Tiá»n ÄÆ°á»ng là hiện thân của nà ng. Sông Tiá»n ÄÆ°á»ng là con sông của đất nÆ°á»›c Trung Quốc, nà ng Kiá»u cÅ©ng có cái gốc Trung Quốc nhÆ°ng hình nhÆ° không ai xem Kiá»u là ngÆ°á»i Trung Quốc cả. Bất cứ ngÆ°á»i Việt Nam nà o cÅ©ng yêu quà Kiá»u và bao giá» cÅ©ng nhìn sông Tiá»n ÄÆ°á»ng nhÆ° chặng cuối của Ä‘oạn Ä‘Æ°á»ng Ä‘au khổ Thúy Kiá»u Tiá»n ÄÆ°á»ng xÆ°a ngợp bóng thÆ¡ Kiá»u. Nay ta đến mồ Kiá»u bạc mệnh (Qua sông Tiá»n ÄÆ°á»ng–Anh ThÆ¡)1. Nhất là đối vá»›i những ngÆ°á»i Ä‘á»c–thi sÄ©, lá»›p ngÆ°á»i nà y thấy hết, thấu hết ná»—i Ä‘au của Kiá»u Em chá»n bến nà y hoá kiếp hồng nhan (Giấc mơ–Gá»i Thúy Kiá»u, Trần Chấn Uy)/ Äà nh mượn nẻo Tiá»n ÄÆ°á»ng cho dứt kiếp khổ Ä‘au (Nợ Tiá»n ÄÆ°á»ng–Äoà n thị Lam Luyến)…Tuy là thế, nhÆ°ng có dứt được kiếp khổ Ä‘au không? NÆ°á»›c Tiá»n ÄÆ°á»ng có rá»a sạch Kiá»u đâu?(Mối tình đầu–Hồ Dzếnh)/ Sông nÆ°á»›c Tiá»n ÄÆ°á»ng có rÅ© hết phong trần không, vãi Giác Duyên? (TrÆ°á»›c nhà thá» cụ Nguyá»…n Du–LÆ°Æ¡ng Khắc Thanh)/ Con tim vẫn Ä‘áºp nÆ¡i sông Tiá»n ÄÆ°á»ng (Ngẫu hứng Ä‘Ã n Kiá»u–Lê Minh Hoà i)/ Tiá»n ÄÆ°á»ng sầm sáºp đêm mÆ°a. NÆ°á»›c âm u chảy nhÆ° chÆ°a vá»›t Kiá»u (Nguyá»…n Du–Trần Nhuáºn Minh)2/ CÅ©ng không vá»›t nổi tiếng kêu Tiá»n ÄÆ°á»ng (Ru em Thúy Kiá»u–Trần Mạnh Hảo)…Vâng, hầu hết các thi sÄ© đã từng đến sông Tiá»n ÄÆ°á»ng hoặc chÆ°a đến nhÆ°ng nghÄ© nhiá»u, nhá»› nhiá»u, bị ám ảnh nhiá»u vá» sông Tiá»n ÄÆ°á»ng Ä‘á»u nghÄ© nhÆ° thế. Tháºm chà Chế Lan Viên còn khái quát Sông Tiá»n ÄÆ°á»ng ai chẳng Ä‘i bên? (Äá»c Kiá»u). Quả có cái gì đó ám ảnh ngÆ°á»i Ä‘á»c chúng ta. Nguyá»…n VÅ© Tiá»m đã từng đặt câu há»i Sao không là sông Lam, sông HÆ°Æ¡ng, sông nÆ°á»›c mắt. Phải mượn Tiá»n ÄÆ°á»ng mà gá»i ná»—i Ä‘au? (Mượn sóng Tiá»n ÄÆ°á»ng) nhÆ°ng có lẽ cÅ©ng không cần thiết phải rạch ròi nhÆ° thế. Tuy nhiên khi đặt dấu há»i nhÆ° thế, chÃnh nhà thÆ¡ cÅ©ng bị ám ảnh nhiá»u bởi con sông nà y. Nguyá»…n Du không nói nhiá»u vá» sông Tiá»n ÄÆ°á»ng (nhÆ° đã giá»›i thiệu ở trên) nhÆ°ng ngÆ°á»i Ä‘á»c không quên được hình ảnh con sông nà y. Bởi vì trong lòng ngÆ°á»i Ä‘á»c, Tiá»n ÄÆ°á»ng đã dáºy sóng, đã cồn lên bão tố, đã giáºn dữ, phẫn ná»™ thay cho nà ng Kiá»u. Dòng sông đã cuốn trôi Ä‘i hình bóng yêu kiá»u của ngÆ°á»i con gái yếu Ä‘uối má»ng manh nhÆ° tÆ¡, nhÆ° muốn già nh lấy nà ng từ bà n tay cuồng bạo của cuá»™c Ä‘á»i. NhÆ°ng không biết dòng sông có xoa dịu niá»m Ä‘au, có an ủi, ve vuốt, chở che cho má»™t kiếp Ä‘á»i vá»›i trăm ngà n cay đắng nhÆ° nà ng không? Sông Tiá»n ÄÆ°á»ng đã cồn lên cÆ¡n bão tố (XÆ°a nay–PhÆ°Æ¡ng Thúy)/ Tiá»n ÄÆ°á»ng rợn ngá»n sóng cồn (Äá»c Kiá»u–Nguyá»…n Khắc Kình)/ Lao xao nhịp sóng Tiá»n ÄÆ°á»ng (Ở sông Tiá»n ÄÆ°á»ng–Phan Thị Thanh Nhà n). Hay sông Tiá»n ÄÆ°á»ng mãi mãi là nấm mồ chôn giấu mối háºn thiên thu của nà ng Chị theo tiếng khóc đáy sông Tiá»n ÄÆ°á»ng (Tâm sá»± nà ng Thúy Vân–TrÆ°Æ¡ng Nam HÆ°Æ¡ng)…
NhÆ° chúng ta biết sông Tiá»n ÄÆ°á»ng bắt nguồn từ tỉnh An Huy, dà i 605 kilomet, con sông nổi tiếng vì phong cảnh hữu tình và vì thủy triá»u có những lúc bất thÆ°á»ng. Theo nhiá»u ngÆ°á»i Trung Quốc cho biết do ảnh hưởng lá»±c hút của mặt trăng và mặt trá»i cho nên cÆ°á»ng Ä‘á»™ thủy triá»u của sông nà y diá»…n ra theo qui luáºt riêng. Tức là má»™t tháng có hai lần thủy triá»u mạnh lên (từ khoảng mồng 1 đến mồng 5, và từ 15 đến 20 âm lịch). NhÆ° váºy má»—i năm có 120 ngà y thủy triá»u không bình thÆ°á»ng. Ngà y 18 tháng 8 âm lịch hằng năm là lá»… ngắm thủy triá»u truyá»n thống. NhÆ°ng theo dân gian ngà y nà y là ngà y sinh nháºt của thần thủy triá»u, ngÆ°á»i ta tổ chức cúng bái cầu xin sá»± bình an. Câu chuyện vá» NgÅ© Tá» TÆ° và Văn Chủng thá»i Xuân Thu Chiến Quốc là hai tÆ°á»›ng tà i đã chết má»™t cách oan uổng vì ngÆ°á»i mà há» suốt Ä‘á»i tôn phò trên con sông nà y …chắn chắn có liên quan[1]. NhÆ° váºy, vị trà địa lý cÅ©ng nhÆ° câu chuyện oan khuất của NgÅ© Tá» TÆ° và Văn Chủng, kể cả chuyện của Thúy Kiá»u cÅ©ng đã góp phần là m cho con sông mang thêm sắc mà u huyá»n bà và sức mạnh của thần linh. Ngá»n sóng cao vút đã cuốn trôi Thúy Kiá»u Triá»u đâu nổi sóng đùng đùng nhÆ°ng rồi lại bình lặng hoá thà nh bè lau của ngÆ°á»i từ tâm mang trả Kiá»u vá» giữa cuá»™c Ä‘á»i Tiá»n ÄÆ°á»ng thả má»™t bè lau cứu ngÆ°á»i. Nguyá»…n Du muốn cho chúng ta thấy Ä‘iá»u gì ở đây?
Sóng Tiá»n ÄÆ°á»ng đã trả Kiá»u vá» giữa cuá»™c Ä‘á»i hay tiếp tục mang Kiá»u đến những giấc mÆ¡. Giấc mÆ¡ của Ä‘au khổ bế tắc và của văn hoá ứng xá» tuyệt vá»i. Kiá»u trở vá» vá»›i cuá»™c Ä‘á»i dù không nháºn được quyá»n sống nhÆ° má»™t ngÆ°á»i bình thÆ°á»ng, nhÆ°ng nà ng vẫn tồn tại trong lòng ngÆ°á»i Ä‘á»c chúng ta bằng tất cả dáng vẻ yêu kiá»u, thanh sạch, trinh khiết bởi cách ứng xá» tuyệt vá»i của nà ng. Tháºt váºy, nếu Kiá»u chấp nối vá»›i Kim Trá»ng, thà nh vợ của chà ng, tiếp tục nâng giấc, tÃnh cuá»™c vuông tròn vá»›i chà ng má»™t cách dá»… dãi thì có lẽ sông Tiá»n ÄÆ°á»ng không gây ấn tượng cho ngÆ°á»i Ä‘á»c bao nhiêu, Tiá»n ÄÆ°á»ng sẽ chỉ là má»™t chặng trong nhiá»u chặng và rồi Kiá»u sẽ vượt qua để trở vá» sum hợp vui vầy.
NhÆ°ng không phải thế, Tiá»n ÄÆ°á»ng là chặng cuối và Kiá»u đã không vượt qua được dù nà ng có vá» lại gia đình, dù Kim Trá»ng có khác lòng ngÆ°á»i ta, dù má»™t nhà phúc lá»™c gồm hai…thì cÅ©ng không sao cất được gánh nặng mà Kiá»u đã Ä‘eo mang từ bấy đến giá», cÅ©ng không sao xoá hết những vết thÆ°Æ¡ng lòng vẫn còn Ä‘ang âm ỉ rỉ máu trong nà ng. Dù sông có bao la, mênh mông cÅ©ng không rá»a hết những Ä‘au Ä‘á»›n ê chá», và dù Giác Duyên nhân từ thuê ngÆ° phủ thả bè lau chỠđón nà ng trong suốt má»™t thá»i gian dà i để vá»›t nà ng lên cÅ©ng không là m sống dáºy má»™t nà ng Kiá»u hăm hở say mê đến vá»›i tình yêu nhÆ° buổi đầu nữa. Kiá»u chỉ còn lại xác thân váºt chất vá»›i quá nhiá»u khiếm khuyết. Nà ng có thể Ä‘em cái khiếm khuyết ấy mà đối đãi vá»›i ngÆ°á»i yêu được sao? NgÆ°á»i yêu ta xấu vá»›i ngÆ°á»i. Còn yêu nhau nữa bằng mÆ°á»i phụ nhau/ Còn tình đâu nữa là thù đấy thôi. Không còn thế lá»±c nà o ngăn trở, chỉ cần Ä‘Æ°a tay ra là chạm và o hạnh phúc. Ay váºy mà nà ng đã không là m được. Äau đứt ruá»™t mà cÅ©ng tháºt trong giá trắng ngần! Kiá»u đẹp hÆ¡n gấp trăm ngà n lần bởi cái Ä‘iá»u không là m nổi ấy. Ứng xá» của nà ng tuyệt vá»i. Dấu ấn thẩm mỹ của Nguyá»…n Du báºt lên rõ nét khi ta bắt gặp má»™t nà ng Kiá»u ngá»i sáng trong má»™t thân xác hoa tà n, má»™t nà ng Kiá»u kiêu hãnh nén lòng rá»i xa hạnh phúc, má»™t nà ng Kiá»u lá»›n hÆ¡n gấp trăm ngà n lần cuá»™c Ä‘á»i cô trong tác phẩm. Kiá»u không hạnh phúc nhÆ°ng chÃnh nà ng đã chỉ ra hạnh phúc cho bao ngÆ°á»i. NhÆ° thế, con ngÆ°á»i ấy được vá»›t lên từ sông Tiá»n ÄÆ°á»ng hay bÆ°á»›c ra từ tâm thức đẫm nÆ°á»›c mắt của Nguyá»…n Du? Hay từ những giấc mÆ¡?
Nguyá»…n Du đã khẳng định Sông Tiá»n ÄÆ°á»ng ấy là mồ hồng nhan. NgÆ°á»i Ä‘á»c Truyện Kiá»u cÅ©ng đã chấp nháºn Ä‘iá»u đó NÆ°á»›c âm u chảy nhÆ° chÆ°a vá»›t Kiá»u (Nguyá»…n Du–Trần Nhuáºn Minh)1. Cho nên nói sông Tiá»n ÄÆ°á»ng ám ảnh Kiá»u, ám ảnh Nguyá»…n Du, và ám ảnh cả ngÆ°á»i Ä‘á»c chúng ta quả không sai. Tiá»n ÄÆ°á»ng là dòng sông định mệnh của Ä‘á»i Kiá»u, Tiá»n ÄÆ°á»ng là dòng sông bế tắc, suốt Ä‘á»i là m Ä‘au Ä‘á»›n Nguyá»…n Du. Tiá»n ÄÆ°á»ng là dòng sông nÆ¡i ta thao thức cùng Nguyá»…n Du, cÅ©ng là nÆ¡i ta gặp lại nà ng Kiá»u vá»›i nhân cách cao vá»i, vá»›i lòng ngưỡng má»™ vô bá» bến. Vì thế không ai quên được con sông Tiá»n ÄÆ°á»ng. Trong giấc mÆ¡ xÆ°a đã gặp Tiá»n ÄÆ°á»ng/ Sông Tiá»n ÄÆ°á»ng vẫn ám ảnh những giấc mÆ¡ (Giấc mơ–Gá»i Thuý Kiá»u–Trần Chấn Uy)/ Sáng hôm nay bất chợt gặp Tiá»n ÄÆ°á»ng. Gặp hồn Nguyá»…n Du trên từng con sóng. (Bất chợt Tiá»n ÄÆ°á»ng–Mai Quốc Liên). Ai trong chúng ta cÅ©ng có má»™t dòng sông cho riêng mình, nhÆ°ng Tiá»n ÄÆ°á»ng lại là ký ức chung của tất cả ngÆ°á»i dân đất Việt. Bởi nÆ¡i đó có má»™t Nguyá»…n Du Ä‘au Ä‘á»i, nÆ¡i đó có má»™t Thúy Kiá»u thắm tình ngÆ°á»i, nÆ¡i đó còn có má»™t thứ triết lý nhân sinh cao vá»i mà muôn Ä‘á»i sau vẫn sáng lấp lánh.                                                    Â
11–6–2004
Â
----------------------------------------------------------------------------
1. Những trÃch dẫn thÆ¡ ngoà i Truyện Kiá»u (không có xuất xÆ°) xin Ä‘á»c trong Nguyá»…n Du và Truyện Kiá»u trong cảm hứng thÆ¡ ngÆ°á»i Ä‘á»i sau–Lê Thu Yến. NXB Giáo Dục, 2001
2. Nhà thÆ¡ và hoa cá»â€“Trần Nhuáºn Minh. NXB Äồng Nai, 2002
[1] Má»™t câu chuyện được kể lại rằng và o thá»i Xuân Thu Chiến Quốc, 2 nÆ°á»›c Ngô, Việt đánh nhau, NgÅ© Tá» TÆ° là trung thần của Ngô VÆ°Æ¡ng nhÆ°ng vá» sau Ngô VÆ°Æ¡ng nghe lá»i của bá»n gian thần bắt tá»™i NgÅ© Tá» TÆ°, sau khi ông chết Ngô VÆ°Æ¡ng sai nấu xác của ông nát ra bá» và o túi da quăng xuống sông Tiá»n ÄÆ°á»ng. 9 năm sau, tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° váºy, phÃa bên kia sông Tiá»n ÄÆ°á»ng, Văn Chủng cÅ©ng là trung thần có công lá»›n vá»›i Câu Tiá»…n cÅ©ng bị Câu Tiá»…n buá»™c tá»± vẫn. Hai trung thần NgÅ© Tá» Tu và Văn Chủng ở hai bên sông Tiá»n ÄÆ°á»ng , phục vụ cho 2 nhà nÆ°á»›c, mắc 2 ná»—i oan, có kết cục giống nhau. Có lẽ do sá»± oan khuất của há» mà sông có những đợt sóng sôi sục, dữ dá»™i, mãnh liệt…tạo nên má»™t nét riêng cho sông Tiá»n ÄÆ°á»ng.
3. Nhà thÆ¡ và hoa cá»â€“Trần Nhuáºn Minh, NXB Äồng Nai, 2002
|