Lịch sá» phổ quát trên thế giá»›i thá»i quân chủ gắn liá»n vá»›i các triá»u đại trên lãnh thổ má»™t quốc gia, cho dù lãnh thổ quốc gia thá»i xÆ°a cÅ©ng không định hình, biên giá»›i tách nháºp vô lÆ°á»ng. Lịch sá» nÆ°á»›c ta cÅ©ng váºy.
Từ cuối thế ká»· 18, nhà Tây SÆ¡n hình thà nh sau cuá»™c nổi dáºy ở Äà ng Trong, đánh báºt Chúa Nguyá»…n khá»i Äà ng Trong, rồi Ä‘em quân ra Bắc dẹp luôn Chúa Trịnh ở Äà ng Ngoà i, tiếp tục phò Lê đặt ná»n tảng cho sá»± nhất thống sÆ¡n hà và khẳng định chủ quyá»n bằng hai cuá»™c chiến tranh chống xâm lăng (quân Xiêm ở Nam Bá»™ và quân Thanh ở Bắc Bá»™). Äánh bại Trịnh - Nguyá»…n, từng xÆ°ng ngôi Hoà ng đế Quang Trung, nhÆ°ng Nguyá»…n Huệ của Tây SÆ¡n vẫn phò vua Lê, lại còn là m rể vua Lê cho thấy ý chà thống nhất quốc gia còn cao hÆ¡n cả quyá»n lá»±c chÃnh trị. Äó là má»™t bản lÄ©nh đặc sắc của dân tá»™c ta.
Sau cái chết Ä‘á»™t ngá»™t của Vua Quang Trung, nhà Tây SÆ¡n vấp phải tráºn phục thù của Chúa Nguyá»…n để rồi bị tiêu diệt hoà n toà n. Tuy nhiên, trong thất bại có cả sá»± suy thoái của chÃnh triá»u đại ấy. Sau khi Nguyá»…n Huệ qua Ä‘á»i, ná»™i bá»™ nhà Tây SÆ¡n rÆ¡i và o cảnh phân ly, huynh đệ tÆ°Æ¡ng tà n. Kể từ đó (1802), Nguyá»…n Ãnh của nhà Nguyá»…n lên ngôi (Vua Gia Long) đã xác láºp chủ quyá»n cai trị trên toà n bá»™ lãnh thổ. Năm 1804, triá»u Nguyá»…n nháºn sắc phong của Hoà ng đế nhà Thanh để đặt tên nÆ°á»›c ta là Việt Nam.
Nói vá» nhà Nguyá»…n sau khi bị đại bại, để mong già nh lại quyá»n lá»±c từ nhà Tây SÆ¡n, Nguyá»…n Ãnh sẵn sà ng gá»i con trai cho cố đạo để qua Pháp, qua Xiêm cầu viện quân can thiệp đánh nhà Tây SÆ¡n. Äiá»u đó cho thấy tham vá»ng muốn già nh quyá»n lá»±c của ngÆ°á»i đứng đầu thế lá»±c dòng há» nà y. Cho dù Hiệp Æ°á»›c Versailles không thá»±c thi vì cách mạng đã nổi lên ở Pháp và đại quân xâm lược đại bại ở Rạch Gầm Xoà i Mút. Äiá»u đó là má»™t vết nhÆ¡ không gá»™t được trong lịch sá» của triá»u đại nà y. NhÆ°ng cái biện chứng của Ä‘á»i sống là chÃnh lợi Ãch của triá»u đại nà y khi cầm quyá»n lại góp phần củng cố thà nh quả của cái triá»u đại mà nó vừa tiêu diệt, vừa kế vị. Mà thà nh quả quan trá»ng nhất là má»™t dải giang sÆ¡n đã quy vá» má»™t mối, nhÆ°ng còn rất má»ng manh và chứa Ä‘á»±ng những mầm phân liệt mà chÃnh nhà Tây SÆ¡n buổi thoái trà o là má»™t Ä‘iển hình. GiỠđây, biểu tượng chÃnh thống của Vua Lê không còn nữa, trách nhiệm củng cố sức mạnh của quốc gia, bảo vệ toà n vẹn lãnh thổ và chấn hÆ°ng ná»n kinh tế đất nÆ°á»›c là má»™t tiêu chà để đánh giá má»™t triá»u đại trong thá»i bình.
Triá»u Nguyá»…n có chừng 6 tháºp ká»· tồn tại nhÆ° má»™t quốc gia tá»± chủ (1802-1858) và chừng 3 tháºp ká»· thá» thách (1858-1888) trong cuá»™c chiến tranh giữ nÆ°á»›c. Không thể phủ nháºn vai trò của triá»u Nguyá»…n qua các Ä‘á»i Vua từ Gia Long, Minh Mạng đến Thiệu Trị và cả má»™t phần Tá»± Äức cho đến trÆ°á»›c khi bị mất nÆ°á»›c hoà n toà n. Trong ngót 60 năm, chúng ta không thể không ghi nháºn những năng lá»±c đã được kế thừa từ thá»i các chúa Nguyá»…n trong việc trị nÆ°á»›c và dá»±ng nÆ°á»›c… Việc dá»i đô và o Huế có thể là m tổn thÆ°Æ¡ng tá»›i tâm thức nặng lòng vá»›i Thăng Long ngà n năm văn hiến, nhÆ°ng đó là má»™t sá»± lá»±a chá»n có lý do lịch sá» khi đất nÆ°á»›c đã dà i rá»™ng mà nhu cầu phải xây dá»±ng má»™t chế Ä‘á»™ táºp quyá»n là cần thiết. Không chỉ Vua Gia Long, mà ngay cả Vua Quang Trung cÅ©ng chá»n Phú Xuân ở trung Ä‘á»™ bản đồ hà nh chÃnh quốc gia là m kinh đô. Má»™t triá»u đại đủ năng lá»±c tổ chức kiểm kê và vẽ bản đồ toà n bá»™ ruá»™ng đất quốc gia, nguồn tÆ° liệu sản xuất hà ng đầu thà nh những pho địa bạ khiến giá»›i thá»±c dân sau nà y phải nể phục, chứng minh trình Ä‘á»™ quản lý đáng khâm phục của ngÆ°á»i xÆ°a. Má»™t bá»™ máy quan lại có hiện tượng Ä‘á»i nà o cÅ©ng có là tham nhÅ©ng, nhÆ°ng chỉ má»™t Nguyá»…n Công Trứ trong thá»i gian rất ngắn có thể khai hoang láºp ra 2 huyện Tiá»n Hải và Kim SÆ¡n đến ngà y nay vẫn trù phú và phát triển ra biển cả, má»™t Thoại Ngá»c Hầu vá»›i con kênh VÄ©nh Tế đủ thấy tà i năng và tầm nhìn của ngÆ°á»i xÆ°a. à thức đối vá»›i chủ quyá»n ngoà i đại dÆ°Æ¡ng cÅ©ng từ thá»i các chúa Nguyá»…n xây dá»±ng các Ä‘á»™i Hoà ng Sa để xác láºp chủ quyá»n tại những quần đảo xa xôi ấy vẫn được triá»u Nguyá»…n phát huy. Các bá»™ sá» do Quốc sá» quán chủ biên cho thấy tÃnh chuẩn má»±c và năng lá»±c tổ chức biên soạn quy củ mà giá»›i sá» há»c hiện đại chÆ°a là m nổi. Ứng xá» ngoại giao vá»›i Trung Hoa cÅ©ng nhÆ° các lân bang cho thấy triá»u đại nà y vẫn đủ sá»± tỉnh táo để tránh được những sai lầm...
Câu thÆ¡ mà Vua Gia Long tá»± tay là m và được khắc trong chÃnh thất của Äiện Thái Hòa: “Văn hiến thiên niên quốc/ Xa thÆ° vạn lý đồ/ Hồng Bà ng khai tịch háºu/ Nam phục nhất ÄÆ°á»ng Ngu'' (tạm dịch: NÆ°á»›c ngà n năm văn hiến/ Vạn dặm má»™t sÆ¡n hà / Từ Hồng Bà ng mở nÆ°á»›c/ Thịnh trị nÆ°á»›c Nam ta), đáng được coi là tuyên ngôn cho triá»u đại và o thá»i Ä‘iểm đó có má»™t vị thế Ä‘Æ°á»ng hoà ng trong khu vá»±c và trong giao tiếp vá»›i các nÆ°á»›c lá»›n.
Cho dù trong sá» viết nhiá»u đến những năm lụt lá»™i, đói kém dẫn đến những cuá»™c nổi dáºy của nông dân, dẫn đến những cuá»™c Ä‘Ã n áp của triá»u đình; và trong sá» sách cÅ©ng nhÆ° dân gian Ä‘á»u nói đến những tham quan ô lại trong bá»™ máy cai trị... nhÆ°ng những cái đó là thuá»™c tÃnh của má»i chế Ä‘á»™ khi ngÆ°á»i dân chÆ°a được là m chủ xã há»™i và cuá»™c sống của mình.
Tất cả sá»± bất cáºp của triá»u đại đó là lúc phải Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i má»™t "thế giá»›i ngoà i Trung Hoa" chÆ°a từng gặp, lại và o lúc chủ nghÄ©a thá»±c dân bà nh trÆ°á»›ng, những bất cáºp của má»™t ná»n văn hiến chÆ°a khi nà o há»™i nháºp vá»›i má»™t thế giá»›i má»›i mẻ nhÆ° phÆ°Æ¡ng Tây, khiến nó bế tắc không giữ vững được quyá»n tá»± chủ nhÆ° Xiêm và cao hÆ¡n nhÆ° Nháºt chẳng những duy tân tá»± cÆ°á»ng mà còn vÆ°Æ¡n tá»›i vị thế má»™t cÆ°á»ng quốc ngang ngá»a vá»›i các quốc gia phát triển phÆ°Æ¡ng Tây.
Kết cục của triá»u Nguyá»…n có thể gá»i là sá»± đầu hà ng để mất nÆ°á»›c. NhÆ°ng đừng quá lá»i coi đó là sá»± bán nÆ°á»›c vì không thể không nói đến gần 20 năm phản kháng chống xâm lược không chỉ của dân chúng mà cả triá»u đình. Những cuá»™c chiến đấu dÅ©ng mãnh của quan quân triá»u đình cùng nhân dân trên cá»a biển SÆ¡n Trà , trên thà nh Äiện Hải, của quân dân Nam Bá»™ trên chiến lÅ©y Kỳ Hoà , trên cổng thà nh Cá»a Bắc Hà Ná»™i vá»›i cái chết anh hùng của hai vị Tổng đốc thà nh Hà Ná»™i là Nguyá»…n Tri PhÆ°Æ¡ng và Hoà ng Diệu là bằng chứng...
Trách nhiệm để mất nÆ°á»›c là điá»u được khẳng định mà chÃnh Vua Tá»± Äức cÅ©ng tá»± phán trong tấm bia trên Khiêm Lăng vì sá»± bất lá»±c của mình, cách tá»± chết của Thượng thÆ° Phan Thanh Giản… và sau nà y sá»± hy sinh ngai và ng để mÆ°u phục háºn của ba triá»u vua Hà m Nghi, Thà nh Thái, Duy Tân cÅ©ng là cách nháºn trách nhiệm của những ngÆ°á»i đứng đầu triá»u Nguyá»…n. Rồi ngay cả ứng xá» thức thá»i dù ngắn ngủi của Vua Bảo Äại trÆ°á»›c cao trà o Cách mạng mùa Thu 1945, vừa là sá»± biểu hiện vá» trách nhiệm, nhÆ°ng cÅ©ng là sá»± minh chứng để là m sáng tá» rằng triá»u đại ấy có bán nÆ°á»›c hay không trong má»™t tấn bi kịch của sá»± lá»±a chá»n?
Äánh giá triá»u Nguyá»…n thÆ°á»ng đứng trÆ°á»›c hai lá»±a chá»n: quan Ä‘iểm dân tá»™c và giai cấp. Trong thá»i kỳ cả nÆ°á»›c phải tiến hà nh cuá»™c chiến tranh giải phóng vô cùng gian khổ, hai quan Ä‘iểm nà y có thể thống nhất vá»›i nhau trong mục tiêu "phản đế, phản phong". Chúng ta chứng kiến trong giai Ä‘oạn lịch sỠđầy máu lá»a nà y, những háºu duệ trong hoà ng tá»™c triá»u Nguyá»…n có rất nhiá»u ngÆ°á»i sẵn sà ng nén ná»—i niá»m riêng của gia đình, dòng hỠđể táºn tâm phục vụ đại nghÄ©a.
NhÆ°ng khi đất nÆ°á»›c đã Ä‘á»™c láºp thì Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên phải "đổi má»›i tÆ° duy", cho nên việc đánh giá những vấn Ä‘á» lịch sá» nói chung, triá»u Nguyá»…n nói riêng là nhu cầu của cuá»™c sống, kể cả của ná»n chÃnh trị lấy Ä‘oà n kết toà n dân là mục tiêu tối thượng. Những gì Ä‘ang diá»…n ra trong má»™t quá trình lâu dà i đồng hà nh vá»›i quá trình Äổi má»›i của đất nÆ°á»›c mà cao Ä‘iểm là cuá»™c há»™i thảo vừa qua tại Thanh Hoá, nó chỉ là phản ánh của tÃnh biện chứng của Ä‘á»i sống chứ chẳng có gì là đột biến hay "quay ngoắt" nhÆ° má»™t và i bình luáºn.
Sá» há»c không thể thoát ly khá»i chÃnh trị, dù tÃnh khách quan là má»™t lợi khà và cÅ©ng là khao khát mong đạt tá»›i của những ngÆ°á»i là m sá» há»c. Mục tiêu đại Ä‘oà n kết dân tá»™c, phát huy những bà i há»c lịch sỠđể bảo vệ chủ quyá»n toà n vẹn của quốc gia, để thúc đẩy há»™i nháºp và phát triển đòi há»i lịch sá» cÅ©ng nhÆ° con tà u, đôi khi phải bẻ "ghi" để nó đến được bến bá» tốt đẹp gắn vá»›i tiá»n đồ quốc gia và lợi Ãch dân tá»™c mà ở đó cÅ©ng chứa Ä‘á»±ng cả lẽ phải và sá»± công bằng.
DÆ°Æ¡ng Trung Quốc (Tổng thÆ° ký Há»™i Khoa há»c Lịch sá» Việt Nam
http://www.tgvn.com.vn/printContent.aspx?ID=5045
|