Khoa Ngữ Văn
  
Trang chủ
Văn há»c Việt Nam


MỘT Sá» ÄẶC ÄIỂM NGÔN NGá»® CA DAO - DÂN CA NAM BỘ (PGS.TSKH. Bùi Mạnh Nhị) PDF Imprimer Envoyer
Lundi, 18 Octobre 2021 13:22

MỘT Sá» ÄẶC ÄIỂM NGÔN NGá»®

CA DAO - DÂN CA NAM BỘ

PGS. TSKH. BÙI MẠNH NHỊ (*)

Ca dao là “ThÆ¡ của má»i nhà†(Xuân Diệu). Ca dao Nam Bá»™ nói riêng, cả nÆ°á»›c nói chung, là những tượng đài bất hủ vá» tâm hồn, trái tim, tài năng của nhân dân. Ngôn ngữ của ca dao - dân ca là lá»i Ä‘á» tá»±a rất sinh Ä‘á»™ng cho tÆ° duy, tâm hồn, ngôn ngữ của nhân dân các miá»n trên Tổ quốc. Ca dao - dân ca Nam Bá»™ đã góp phần nuôi dưỡng những nhà thÆ¡ Äồng Nai – Gia Äịnh nhÆ° Nguyá»…n Äình Chiểu, Bùi Hữu NghÄ©a, Hồ Huân Nghiệp, những nghệ sÄ© tài danh của âm nhạc truyá»n thống nhÆ° Trần Văn Khê, Cao Văn Lầu, Nguyá»…n VÄ©nh Bảo. “Ca dao tá»± vạch cho mình má»™t lối Ä‘i, dẫu không hào nhoáng song hết sức hiên ngang, hết sức Ä‘á»™c lập†(Thuần Phong).

1. Cha ông chúng ta má»›i khám phá, xây dá»±ng mảnh đất Nam Bá»™ trong vòng hÆ¡n ba thế kỉ nay. Ca dao - dân ca Nam Bá»™, tất nhiên cÅ©ng má»›i chỉ thá»±c sá»± được hình thành và khởi sắc trong quãng thá»i gian ấy. Diện mạo ngôn ngữ ca dao - dân ca Nam Bá»™ là má»™t quá trình há»™i tụ, phát huy những truyá»n thống của ngôn ngữ ca dao - dân ca dân tá»™c mà cha ông từ các miá»n ngoài “gồng gánhâ€mang vào, đồng thá»i là quá trình sáng tạo liên tục trÆ°á»›c những đòi há»i của cuá»™c sống ở má»i hoàn cảnh, má»i mục đích giao tiếp không ngừng thay đổi.

Äể tạo nên diện mạo đó, nhân dân đã, má»™t mặt, sá»­ dụng kho tàng ngôn ngữ sẵn có của ca dao - dân ca dân tá»™c; mặt khác, biến đổi không ít từ ngữ, câu ca và sáng tạo rất nhiá»u bài ca má»›i, từ ngữ má»›i. Do đó trong vốn từ ngữ mà ca dao - dân ca Nam Bá»™ sá»­ dụng, bên cạnh kho từ ngữ giàu có được phổ biến khắp cả nÆ°á»›c, là sá»± có mặt của những từ ngữ nảy sinh tại địa phÆ°Æ¡ng. Äó là những từ ngữ làm tên gá»i cho các sá»± vật, sản vật má»›i, những từ ngữ biểu hiện các sắc thái tình cảm khác nhau của con ngÆ°á»i nảy sinh trong bối cảnh tá»± nhiên và xã há»™i má»›i. Trong quá trình giao lÆ°u vá»›i các miá»n, má»™t bá»™ phận trong số này đã và sẽ được phổ biến rá»™ng rãi, má»™t bá»™ phận khác vẫn giữ nguyên tính chất của phÆ°Æ¡ng ngữ. Do hoàn cảnh lịch sá»­, sá»± giao lÆ°u văn hoá giữa các miá»n trên Tổ quốc trong quá khứ chủ yếu là con Ä‘Æ°á»ng từ các miá»n ngoài Ä‘i vào. Äất nÆ°á»›c đã thống nhất, chắc chắn sá»± giao lÆ°u văn hoá từ Nam Bá»™ trở ra các miá»n ngoài sẽ phát triển mạnh hÆ¡n, rá»™ng và sâu hÆ¡n, trong tình cảm mong má»i của nhân dân cả nÆ°á»›c.

2. Nam Bá»™, đặc biệt là đồng bằng sông Cá»­u Long, có nhiá»u cái nhất: đồng bằng lá»›n nhất nÆ°á»›c; sản lượng lúa gạo nhiá»u nhất nÆ°á»›c; kinh rạch nhiá»u nhất nÆ°á»›c; trái cây nhiá»u nhất nÆ°á»›c; diện tích nuôi trồng thủy sản lá»›n nhất nÆ°á»›c; lượng thủy hải sản thu được hàng năm cÅ©ng nhiá»u nhất nÆ°á»›c; diện tích rừng ngập mặn nhiá»u nhất nÆ°á»›c… Cuá»™c sống của ngÆ°á»i dân Nam Bá»™ gắn bó máu thịt vá»›i hệ thống sông ngòi dá»c ngang chằng chịt của khoảng 5.000 km Ä‘Æ°á»ng kinh rạch, vá»›i những cánh đồng mênh mông của đồng bằng châu thổ Cá»­u Long, mang tầm của những đồng bằng rá»™ng lá»›n, đặc biệt của thế giá»›i, và vá»›i những miệt vÆ°á»n phì nhiêu, màu xanh trải tràn, rậm rì cây trái. Nhiá»u nhà nghiên cứu đã dùng định danh “văn minh sông rạchâ€, và nhà văn SÆ¡n Nam dùng định danh “văn minh miệt vÆ°á»n†để nói vá» cảnh quan  sinh thái – nhân văn và cuá»™c sống của ngÆ°á»i dân đồng bằng sông Cá»­u Long. Con số thống kê sau vỠ“chợ nổi†- chợ há»p trên sông, “thÆ°Æ¡ng cảng dân gianâ€Ä‘á»™c đáo, nÆ¡i buôn bán không chỉ lúa gạo, tôm cá, mà cả các loại trái cây và hoa, cho thấy thêm Ä‘iá»u đặc biệt của Nam Bá»™: Tiá»n Giang có 160 chợ nổi, Bến Tre có 175, Äồng Tháp 203 và Trà Vinh có 110 chợ nổi. Sá»­ sách viết vá» tá»± nhiên và sá»± giàu có của Nam Bá»™ không thể thiếu những trang vá» cảnh quan nổi bật, đặc sắc đó cùng vá»›i những chủ nhân của nó. Kinh rạch, ruá»™ng đồng, miệt vÆ°á»n - ba bối cảnh tiêu biểu của thiên nhiên và cuá»™c sống ngÆ°á»i dân Nam Bá»™ cÅ©ng là ba bối cảnh mà ca dao - dân ca Nam Bá»™ thÆ°á»ng bá»™c lá»™ những đặc Ä‘iểm ngôn ngữ của mình.

3. NgÆ°á»i nông dân truyá»n thống, nhÆ° C. Mác nhận xét, “trao đổi vá»›i thiên nhiên nhiá»u hÆ¡n là giao tiếp vá»›i xã há»™iâ€(1). Cụ Hipprocrates (460?-377 TrÆ°á»›c Công nguyên) cÅ©ng đã nói: “Nông gia giá»i không chống lại thiên nhiên, anh ta cùng làm việc vá»›i thiên nhiên để làm ra nông sản†và những sản phẩm tinh thần. Ná»n thi ca của há», cÅ©ng giống nhÆ° bản thân há», luôn thở hít trong thiên nhiên tÆ°Æ¡i mát, sống Ä‘á»™ng. Nhân dân luôn lấy những cảnh vật thân thuá»™c quanh mình để phô bày tâm sá»±.

Ở Bắc Bá»™, những hình ảnh tiêu biểu làm nên gÆ°Æ¡ng mặt của nông thôn cổ truyá»n – cây Ä‘a, bến nÆ°á»›c, mái đình, luỹ tre, cổng làng… rất hay được nhắc tá»›i trong các bài ca. Câu hát Trung Bá»™ trùng Ä‘iệp hình ảnh của núi non, rừng rú, mênh mông và dữ dằn hình ảnh của biển cả… Trong ca dao - dân ca Nam Bá»™, hình ảnh ghe xuồng, sông rạch, tôm cá xuất hiện vá»›i tần số rất cao. Nét Ä‘á»™c đáo này biểu hiện ở những bài ca thuá»™c má»i chủ Ä‘á». Chuyện vá»›i mình hay chuyện vá»›i ngÆ°á»i, nhân vật trữ tình thÆ°á»ng mượn hình ảnh trung gian - sông nÆ°á»›c và ghe xuồng, tôm, cá:

Lire la suite...
 
Há»™i thảo khoa há»c Quốc tế Sinh thái và văn hoá Nam Bá»™ trong văn há»c Việt Nam PDF Imprimer Envoyer
Jeudi, 25 Juin 2020 08:45

 

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

VIỆN VĂN HỌC

----------------------

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Äộc lập – TÆ°Ì£ do – HaÌ£nh phuÌc

--------------------------------------

HaÌ€ Nội, ngaÌ€y 20 thaÌng 5 năm 2020

 

THÔNG BÃO

(v/v thay đổi ngày tổ chức

Há»™i thảo khoa há»c Quốc tế)

 

 

Ban Tổ chức Há»™i thảo khoa há»c Quốc tế Sinh thái và văn hoá Nam Bá»™ trong văn há»c Việt Nam xin trân trá»ng thông báo:

Do ảnh hưởng của dịch Covid-19, thá»i gian tổ chức Há»™i thảo sẽ được chuyển sang đầu tháng 12/2020. Há»™i thảo sẽ được tổ chức tại TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang (69/68 Äặng Thùy Trâm, PhÆ°á»ng 13, Quận Bình Thạnh, TP. Hồ Chí Minh).

Äể đảm bảo chất lượng khoa há»c và tạo Ä‘iá»u kiện thêm cho các tác giả tham gia há»™i thảo, Ban Tổ chức xin Ä‘iá»u chỉnh các mốc nhận bài nhÆ° sau:

- Thá»i hạn nhận đăng ký tóm tắt: 30/6/2020 (ThÆ° má»i viết bài và Mẫu đăng ký viết bài xin gá»­i kèm theo)

- Thá»i hạn nhận bài viết toàn văn: 30/9/2020

Bài đăng ký và toàn văn tham luận xin gửi file vỠqua hộp thư: Cette adresse email est protégée contre les robots des spammeurs, vous devez activer Javascript pour la voir. .

Ban Tổ chức Há»™i thảo rất mong nhận được sá»± quan tâm và bài viết của quý há»c giả, các nhà nghiên cứu.

Xin trân trá»ng!

 

 

T.M. BAN TỔ CHỨC

Trưởng ban

Viện trưởng Viện Văn há»c

 

 

PGS.TS. Nguyá»…n Äăng Äiệp

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

VLU

VIỆN VĂN HỌC

 

ÄẠI HỌC VÄ‚N LANG

THƯ MỜI ÄÄ‚NG Kà VIẾT BÀI

HỘI THẢO KHOA HỌC QUÔÌC TÊÌ

Sinh thái và văn hoá Nam Bá»™ trong văn há»c Việt Nam

Kính gá»­i: Các quý vị há»c giả, các nhà nghiên cứu

Phê bình văn hoÌ£c sinh thaÌi, sau những bÆ°Æ¡Ìc phaÌt triển ở Âu - Mỹ đã mở rộng đêÌn nhiều khu vÆ°Ì£c của châu AÌ (Trung Quốc, các quốc gia Äông BăÌc AÌ và Äông Nam AÌ…) và ngày càng chiếm được sá»± quan tâm của đông đảo các nhà khoa há»c. Vá» bản chất, đây là hÆ°á»›ng nghiên cứu liên ngành, có khả năng kêÌt nôÌi hoÌ£c thuật toaÌ€n cầu-khu vÆ°Ì£c, gia tăng tÆ°Æ¡ng taÌc giữa nghiên cÆ°Ìu haÌ€n lâm vÆ¡Ìi caÌc vâÌn đề thÆ°Ì£c tiễn của xã hội và các cÆ¡ sở đào tạo đại há»c theo hÆ°á»›ng ứng dụng… Trong Ä‘iều kiện môi sinh ở Việt Nam Ä‘ang coÌ những  biến đổi đáng lo ngại, khi mà việc dẫn nhập phê biÌ€nh sinh thaÌi noÌi chung vaÌ€ phê biÌ€nh văn hoÌ£c sinh thaÌi noÌi riêng Ä‘ang ở giai Ä‘oạn khởi đầu, môÌi quan tâm đêÌn vâÌn đề naÌ€y tÆ°Ì€ giÆ¡Ìi hoÌ£c thuật, giÆ¡Ìi saÌng taÌc vaÌ€ giaÌo duÌ£c cũng chÆ°a liên tuÌ£c thiÌ€ việc Ä‘Æ°a vâÌn đề môi sinh trong ngữ cảnh văn hoaÌ, văn chÆ°Æ¡ng Việt Nam thaÌ€nh một chủ Ä‘iểm thảo luận chuyên sâu hÆ°Ìa heÌ£n sẽ coÌ giaÌ triÌ£ kiÌch thiÌch Ä‘a chiều vaÌ€ maÌ£nh mẽ. Văn hoÌ£c Việt Nam nói chung và văn há»c Nam Bá»™ nói riêng coÌ những saÌng taÌc gây chuÌ yÌ mang chủ đề sinh thaÌi sâu săÌc. ChâÌt liệu Ä‘oÌ cần coÌ những thảo luận kỹ caÌ€ng, vaÌ€ tÆ°Ì€ những thảo luận Ä‘oÌ, dữ liệu thu được coÌ thể tham gia vaÌ€o những luận giải lyÌ thuyêÌt về sinh thaÌi, đặc biệt là hình thành đạo đức sinh thái trên tinh thần nhân văn hiện đại. Vá»›i những ý nghÄ©a trên, Viện Văn há»c (thuá»™c Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam) phối hợp vá»›i Äại há»c Văn Lang đồng tổ chức Há»™i thảo khoa há»c Quốc tế “Sinh thái và văn hoá Nam Bá»™ trong văn há»c Việt Namâ€. Há»™i thảo dá»± kiến diá»…n ra vào cuối tháng 9 năm 2020, tại Tp. Hồ Chí Minh.

Há»™i thảo kỳ vá»ng sẽ laÌ€ cÆ¡ hội để thúc đẩy phaÌt triển của nghiên cÆ°Ìu văn hoÌ£c noÌi riêng vaÌ€ khoa hoÌ£c xã hội nhân văn noÌi chung ở Việt Nam, mà kết quả của nó là căn cứ há»c thuật để Viện Văn há»c, Äại há»c Văn Lang trở thành địa chỉ kết nối các nghiên cứu văn há»c má»›i theo hÆ°á»›ng liên ngành và há»™i nhập quốc tế.

1. Chủ đỠHội thảo

Hội thảo tập trung vào ba nội dung chính:

1/diễn tiêÌn của phê bình sinh thái trong thÆ¡Ì€i gian gần đây trên thế giá»›i và Việt Nam;

2/thá»±c tiá»…n nghiên cÆ°Ìu văn hoÌ£c sinh thaÌi ở/ vá» khu vá»±c Nam Bá»™ - Việt Nam;

3/cÆ¡ hội vaÌ€ khả năng ứng dụng của phê biÌ€nh sinh thaÌi ở Nam Bá»™ và các vùng địa lý nhân văn trong cả nÆ°á»›c.

Các nhà nghiên cứu, phê bình văn há»c có thể tham gia há»™i thảo theo các chủ Ä‘á» sau đây:

- Thông qua phân tích các văn bản văn chÆ°Æ¡ng, lịch sá»­, tôn giáo, triêÌt hoÌ£c, khảo cổ… thảo luận vá» phÆ°Æ¡ng thÆ°Ìc vaÌ€ mÆ°Ìc độ ảnh hưởng của traÌ€o lÆ°u tÆ° tưởng hiện đại và hậu hiện đại đến mối quan hệ giữa con ngÆ°á»i và tá»± nhiên, sá»± can dá»± của các thiêÌt chÃªÌ xã há»™i ở Việt Nam vaÌ€ thÃªÌ giÆ¡Ìi đến ứng xá»­ của con ngÆ°á»i vá»›i môi trÆ°á»ng sinh thái ở Nam Bá»™ nói riêng và ở Việt Nam cÅ©ng nhÆ° ở các khu vá»±c, quốc gia khác nói chung.

- Văn chương đã thể hiện, phản ứng và gợi ý cách thức giải quyết ra sao trước những hiểm hoạ sinh thái ở Nam Bộ, Việt Nam và thế giới, từ đó xem xét khả năng, bổn phận và mức độ ảnh hưởng của văn chương đối với vấn đỠnày.

- ThÆ°Ì£c tiễn vaÌ€ khả năng tÆ°Æ¡ng taÌc giữa caÌc loaÌ£i hiÌ€nh văn bản nhÆ° taÌc phẩm văn chÆ°Æ¡ng, Ä‘iện ảnh, phim taÌ€i liệu phoÌng sÆ°Ì£, nghệ thuật triÌ€nh diễn,… về chủ đề sinh thaÌi; thÆ°Ì£c tiễn vaÌ€ khả năng tÆ°Æ¡ng taÌc giữa văn chÆ°Æ¡ng nghệ thuật vÆ¡Ìi giaÌo duÌ£c vaÌ€ truyền thông về sinh thaÌi.

- MôÌi quan tâm sinh thaÌi trong tÆ°Æ¡ng quan vÆ¡Ìi caÌc vâÌn đề thÆ¡Ì€i Ä‘aÌ£i ở những giai Ä‘oaÌ£n liÌ£ch sử khaÌc nhau của Việt Nam vaÌ€ thÃªÌ giÆ¡Ìi Ä‘Æ°Æ¡Ì£c thể hiện ra sao trong văn chÆ°Æ¡ng.

- Thông qua caÌc nghiên cÆ°Ìu trÆ°Æ¡Ì€ng hÆ¡Ì£p Ä‘á» xuất những kiến giải má»›i từ quan Ä‘iểm phê bình sinh thái và đạo đức sinh thái.

2. Cơ quan đồng tổ chức:

- Viện Văn há»c

- TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang (thành phố Hồ Chí Minh)

3. Äịa Ä‘iểm, thá»i gian tổ chức:

- Äịa Ä‘iểm: Há»™i trÆ°á»ng N2T1, cÆ¡ sở 3, TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang (69/68 Äặng Thùy Trâm, PhÆ°á»ng 13, Quận Bình Thạnh, TP. Hồ Chí Minh).

- Thá»i gian dá»± kiến: đầu tháng 12 năm 2020 (01 ngày).

4. Tiến độ Hội thảo:

- Thá»i gian nhận Äăng kí - Tóm tắt tham luận (bằng tiếng Việt và tiếng Anh): Chậm nhất là ngày 30/6/2020

(Mẫu Äăng kí tham luận và tóm tắt gá»­i kèm theo)

- Thá»i gian nhận toàn văn Tham luận: 30/9/2020

5. Ngôn ngữ sử dụng trong Hội thảo: Tiếng Việt, tiếng Anh (có phiên dịch)

6. Quy cách trình bày tham luận:

Tham luận viết bằng tiếng Việt, sử dụng mã chữ Unicode, font: Times New Roman, cỡ chữ 14, cách dòng đơn, độ dài không quá 15 trang A4. Các chú thích dùng chế độ footnotes tự động theo từng trang. Tài liệu tham khảo đặt ở cuối Tham luận.

Ban tổ chức không nhận các bài đã công bố và những bài không đáp ứng đúng quy cách trình bày văn bản.

7. Hỗ trợ Hội thảo:

Tham luận được lá»±a chá»n sá»­ dụng sẽ được trả nhuận bút và chá»n in kỉ yếu Há»™i thảo.

Äại biểu tham dá»± Há»™i thảo tá»± túc kinh phí Ä‘i lại, lÆ°u trú trong thá»i gian Há»™i thảo.

8. Äịa chỉ liên hệ:

Má»i ý kiến, thông tin trao đổi, thủ tục đăng ký, bản Tóm tắt và Tham luận toaÌ€n văn xin được gá»­i đến địa chỉ sau:

Phòng Quản lí khoa há»c & Hợp tác quốc tế, Viện Văn há»c (Số 20 Lý Thái Tổ, Hoàn Kiếm, Hà Ná»™i. Email: Cette adresse email est protégée contre les robots des spammeurs, vous devez activer Javascript pour la voir. ).

Hoặc liên hệ qua số Ä‘iện thoại: ThS. VÅ© Thanh Loan: 0914968642, ThS. Nguyá»…n Lan Anh: 0988999009 (Viện Văn há»c), TS. Hồ Quốc Hùng: 0913701705 (TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang).

Ban tổ chức chỉ nhận Äăng kí - Tóm tắt, Tham luận toàn văn qua địa chỉ hòm thÆ° Ä‘iện tá»­.

Thông tin Hội thảo được đăng tải trên các website :

- TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang: http://www.vanlanguni.edu.vn

- Viện Văn há»c: http://vienvanhoc.vass.gov.vn

THAY MẶT BAN TỔ CHỨC

Trưởng ban

PGS. TS. NGUYỄN ÄÄ‚NG ÄIỆP

 

 

 

 

 

 

 

VLU

VIỆN VĂN HỌC

 

ÄẠI HỌC VÄ‚N LANG

BẢN ÄÄ‚NG Kà THAM LUẬN

HỘI THẢO KHOA HỌC QUÔÌC TÊÌ

Sinh thái và văn hoá Nam Bá»™ trong văn há»c Việt Nam

HỠvà tên:............................................Giới tính..................................................

Há»c hàm, há»c vị:..................................................................................................

Cơ quan công tác:................................................................................................

Äịa chỉ liên hệ (ghi rõ là địa chỉ nhà riêng hoặc cÆ¡ quan công tác):..................

Äiện thoại:.................................. Hòm thÆ° Ä‘iện tá»­:.............................................

Số chứng minh thư nhân dân: ............................................................................

Tiêu đỠcủa Tham luận:.......................................................................................

Tóm tắt tham luận (từ 300-500 chữ, sử dụng font Times New Roman) được trình bày bằng tiếng Việt và tiếng Anh dưới dạng file Word và gửi ở dạng file đính kèm trước ngày 30/6/2020 tới địa chỉ email: Cette adresse email est protégée contre les robots des spammeurs, vous devez activer Javascript pour la voir. ).

Ngày ......... tháng ......  năm …...

Ký tên

 

 

 
Há»™i thảo khoa há»c Quốc tế Sinh thái và văn hoá Nam Bá»™ trong văn há»c Việt Nam PDF Imprimer Envoyer
Jeudi, 25 Juin 2020 08:45


VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

VIỆN VĂN HỌC

----------------------

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Äộc lập – TÆ°Ì£ do – HaÌ£nh phuÌc

--------------------------------------

HaÌ€ Nội, ngaÌ€y 20 thaÌng 5 năm 2020


THÔNG BÃO

(v/v thay đổi ngày tổ chức

Há»™i thảo khoa há»c Quốc tế)



Ban Tổ chức Há»™i thảo khoa há»c Quốc tế Sinh thái và văn hoá Nam Bá»™ trong văn há»c Việt Nam xin trân trá»ng thông báo:

Do ảnh hưởng của dịch Covid-19, thá»i gian tổ chức Há»™i thảo sẽ được chuyển sang đầu tháng 12/2020. Há»™i thảo sẽ được tổ chức tại TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang (69/68 Äặng Thùy Trâm, PhÆ°á»ng 13, Quận Bình Thạnh, TP. Hồ Chí Minh).

Äể đảm bảo chất lượng khoa há»c và tạo Ä‘iá»u kiện thêm cho các tác giả tham gia há»™i thảo, Ban Tổ chức xin Ä‘iá»u chỉnh các mốc nhận bài nhÆ° sau:

- Thá»i hạn nhận đăng ký tóm tắt: 30/6/2020 (ThÆ° má»i viết bài và Mẫu đăng ký viết bài xin gá»­i kèm theo)

- Thá»i hạn nhận bài viết toàn văn: 30/9/2020

Bài đăng ký và toàn văn tham luận xin gửi file vỠqua hộp thư: Cette adresse email est protégée contre les robots des spammeurs, vous devez activer Javascript pour la voir. .

Ban Tổ chức Há»™i thảo rất mong nhận được sá»± quan tâm và bài viết của quý há»c giả, các nhà nghiên cứu.

Xin trân trá»ng!



T.M. BAN TỔ CHỨC

Trưởng ban

Viện trưởng Viện Văn há»c



PGS.TS. Nguyá»…n Äăng Äiệp













VLU

VIỆN VĂN HỌC


ÄẠI HỌC VÄ‚N LANG

THƯ MỜI ÄÄ‚NG Kà VIẾT BÀI

HỘI THẢO KHOA HỌC QUÔÌC TÊÌ

Sinh thái và văn hoá Nam Bá»™ trong văn há»c Việt Nam

Kính gá»­i: Các quý vị há»c giả, các nhà nghiên cứu

Phê bình văn hoÌ£c sinh thaÌi, sau những bÆ°Æ¡Ìc phaÌt triển ở Âu - Mỹ đã mở rộng đêÌn nhiều khu vÆ°Ì£c của châu AÌ (Trung Quốc, các quốc gia Äông BăÌc AÌ và Äông Nam AÌ…) và ngày càng chiếm được sá»± quan tâm của đông đảo các nhà khoa há»c. Vá» bản chất, đây là hÆ°á»›ng nghiên cứu liên ngành, có khả năng kêÌt nôÌi hoÌ£c thuật toaÌ€n cầu-khu vÆ°Ì£c, gia tăng tÆ°Æ¡ng taÌc giữa nghiên cÆ°Ìu haÌ€n lâm vÆ¡Ìi caÌc vâÌn đề thÆ°Ì£c tiễn của xã hội và các cÆ¡ sở đào tạo đại há»c theo hÆ°á»›ng ứng dụng… Trong Ä‘iều kiện môi sinh ở Việt Nam Ä‘ang coÌ những  biến đổi đáng lo ngại, khi mà việc dẫn nhập phê biÌ€nh sinh thaÌi noÌi chung vaÌ€ phê biÌ€nh văn hoÌ£c sinh thaÌi noÌi riêng Ä‘ang ở giai Ä‘oạn khởi đầu, môÌi quan tâm đêÌn vâÌn đề naÌ€y tÆ°Ì€ giÆ¡Ìi hoÌ£c thuật, giÆ¡Ìi saÌng taÌc vaÌ€ giaÌo duÌ£c cũng chÆ°a liên tuÌ£c thiÌ€ việc Ä‘Æ°a vâÌn đề môi sinh trong ngữ cảnh văn hoaÌ, văn chÆ°Æ¡ng Việt Nam thaÌ€nh một chủ Ä‘iểm thảo luận chuyên sâu hÆ°Ìa heÌ£n sẽ coÌ giaÌ triÌ£ kiÌch thiÌch Ä‘a chiều vaÌ€ maÌ£nh mẽ. Văn hoÌ£c Việt Nam nói chung và văn há»c Nam Bá»™ nói riêng coÌ những saÌng taÌc gây chuÌ yÌ mang chủ đề sinh thaÌi sâu săÌc. ChâÌt liệu Ä‘oÌ cần coÌ những thảo luận kỹ caÌ€ng, vaÌ€ tÆ°Ì€ những thảo luận Ä‘oÌ, dữ liệu thu được coÌ thể tham gia vaÌ€o những luận giải lyÌ thuyêÌt về sinh thaÌi, đặc biệt là hình thành đạo đức sinh thái trên tinh thần nhân văn hiện đại. Vá»›i những ý nghÄ©a trên, Viện Văn há»c (thuá»™c Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam) phối hợp vá»›i Äại há»c Văn Lang đồng tổ chức Há»™i thảo khoa há»c Quốc tế “Sinh thái và văn hoá Nam Bá»™ trong văn há»c Việt Namâ€. Há»™i thảo dá»± kiến diá»…n ra vào cuối tháng 9 năm 2020, tại Tp. Hồ Chí Minh.

Há»™i thảo kỳ vá»ng sẽ laÌ€ cÆ¡ hội để thúc đẩy phaÌt triển của nghiên cÆ°Ìu văn hoÌ£c noÌi riêng vaÌ€ khoa hoÌ£c xã hội nhân văn noÌi chung ở Việt Nam, mà kết quả của nó là căn cứ há»c thuật để Viện Văn há»c, Äại há»c Văn Lang trở thành địa chỉ kết nối các nghiên cứu văn há»c má»›i theo hÆ°á»›ng liên ngành và há»™i nhập quốc tế.

1. Chủ đỠHội thảo

Hội thảo tập trung vào ba nội dung chính:

1/diễn tiêÌn của phê bình sinh thái trong thÆ¡Ì€i gian gần đây trên thế giá»›i và Việt Nam;

2/thá»±c tiá»…n nghiên cÆ°Ìu văn hoÌ£c sinh thaÌi ở/ vá» khu vá»±c Nam Bá»™ - Việt Nam;

3/cÆ¡ hội vaÌ€ khả năng ứng dụng của phê biÌ€nh sinh thaÌi ở Nam Bá»™ và các vùng địa lý nhân văn trong cả nÆ°á»›c.

Các nhà nghiên cứu, phê bình văn há»c có thể tham gia há»™i thảo theo các chủ Ä‘á» sau đây:

- Thông qua phân tích các văn bản văn chÆ°Æ¡ng, lịch sá»­, tôn giáo, triêÌt hoÌ£c, khảo cổ… thảo luận vá» phÆ°Æ¡ng thÆ°Ìc vaÌ€ mÆ°Ìc độ ảnh hưởng của traÌ€o lÆ°u tÆ° tưởng hiện đại và hậu hiện đại đến mối quan hệ giữa con ngÆ°á»i và tá»± nhiên, sá»± can dá»± của các thiêÌt chÃªÌ xã há»™i ở Việt Nam vaÌ€ thÃªÌ giÆ¡Ìi đến ứng xá»­ của con ngÆ°á»i vá»›i môi trÆ°á»ng sinh thái ở Nam Bá»™ nói riêng và ở Việt Nam cÅ©ng nhÆ° ở các khu vá»±c, quốc gia khác nói chung.

- Văn chương đã thể hiện, phản ứng và gợi ý cách thức giải quyết ra sao trước những hiểm hoạ sinh thái ở Nam Bộ, Việt Nam và thế giới, từ đó xem xét khả năng, bổn phận và mức độ ảnh hưởng của văn chương đối với vấn đỠnày.

- ThÆ°Ì£c tiễn vaÌ€ khả năng tÆ°Æ¡ng taÌc giữa caÌc loaÌ£i hiÌ€nh văn bản nhÆ° taÌc phẩm văn chÆ°Æ¡ng, Ä‘iện ảnh, phim taÌ€i liệu phoÌng sÆ°Ì£, nghệ thuật triÌ€nh diễn,… về chủ đề sinh thaÌi; thÆ°Ì£c tiễn vaÌ€ khả năng tÆ°Æ¡ng taÌc giữa văn chÆ°Æ¡ng nghệ thuật vÆ¡Ìi giaÌo duÌ£c vaÌ€ truyền thông về sinh thaÌi.

- MôÌi quan tâm sinh thaÌi trong tÆ°Æ¡ng quan vÆ¡Ìi caÌc vâÌn đề thÆ¡Ì€i Ä‘aÌ£i ở những giai Ä‘oaÌ£n liÌ£ch sử khaÌc nhau của Việt Nam vaÌ€ thÃªÌ giÆ¡Ìi Ä‘Æ°Æ¡Ì£c thể hiện ra sao trong văn chÆ°Æ¡ng.

- Thông qua caÌc nghiên cÆ°Ìu trÆ°Æ¡Ì€ng hÆ¡Ì£p Ä‘á» xuất những kiến giải má»›i từ quan Ä‘iểm phê bình sinh thái và đạo đức sinh thái.

2. Cơ quan đồng tổ chức:

- Viện Văn há»c

- TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang (thành phố Hồ Chí Minh)

3. Äịa Ä‘iểm, thá»i gian tổ chức:

- Äịa Ä‘iểm: Há»™i trÆ°á»ng N2T1, cÆ¡ sở 3, TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang (69/68 Äặng Thùy Trâm, PhÆ°á»ng 13, Quận Bình Thạnh, TP. Hồ Chí Minh).

- Thá»i gian dá»± kiến: đầu tháng 12 năm 2020 (01 ngày).

4. Tiến độ Hội thảo:

- Thá»i gian nhận Äăng kí - Tóm tắt tham luận (bằng tiếng Việt và tiếng Anh): Chậm nhất là ngày 30/6/2020

(Mẫu Äăng kí tham luận và tóm tắt gá»­i kèm theo)

- Thá»i gian nhận toàn văn Tham luận: 30/9/2020

5. Ngôn ngữ sử dụng trong Hội thảo: Tiếng Việt, tiếng Anh (có phiên dịch)

6. Quy cách trình bày tham luận:

Tham luận viết bằng tiếng Việt, sử dụng mã chữ Unicode, font: Times New Roman, cỡ chữ 14, cách dòng đơn, độ dài không quá 15 trang A4. Các chú thích dùng chế độ footnotes tự động theo từng trang. Tài liệu tham khảo đặt ở cuối Tham luận.

Ban tổ chức không nhận các bài đã công bố và những bài không đáp ứng đúng quy cách trình bày văn bản.

7. Hỗ trợ Hội thảo:

Tham luận được lá»±a chá»n sá»­ dụng sẽ được trả nhuận bút và chá»n in kỉ yếu Há»™i thảo.

Äại biểu tham dá»± Há»™i thảo tá»± túc kinh phí Ä‘i lại, lÆ°u trú trong thá»i gian Há»™i thảo.

8. Äịa chỉ liên hệ:

Má»i ý kiến, thông tin trao đổi, thủ tục đăng ký, bản Tóm tắt và Tham luận toaÌ€n văn xin được gá»­i đến địa chỉ sau:

Phòng Quản lí khoa há»c & Hợp tác quốc tế, Viện Văn há»c (Số 20 Lý Thái Tổ, Hoàn Kiếm, Hà Ná»™i. Email: Cette adresse email est protégée contre les robots des spammeurs, vous devez activer Javascript pour la voir. ).

Hoặc liên hệ qua số Ä‘iện thoại: ThS. VÅ© Thanh Loan: 0914968642, ThS. Nguyá»…n Lan Anh: 0988999009 (Viện Văn há»c), TS. Hồ Quốc Hùng: 0913701705 (TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang).

Ban tổ chức chỉ nhận Äăng kí - Tóm tắt, Tham luận toàn văn qua địa chỉ hòm thÆ° Ä‘iện tá»­.

Thông tin Hội thảo được đăng tải trên các website :

- TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang: http://www.vanlanguni.edu.vn

- Viện Văn há»c: http://vienvanhoc.vass.gov.vn

THAY MẶT BAN TỔ CHỨC

Trưởng ban

PGS. TS. NGUYỄN ÄÄ‚NG ÄIỆP








VLU

VIỆN VĂN HỌC


ÄẠI HỌC VÄ‚N LANG

BẢN ÄÄ‚NG Kà THAM LUẬN

HỘI THẢO KHOA HỌC QUÔÌC TÊÌ

Sinh thái và văn hoá Nam Bá»™ trong văn há»c Việt Nam

HỠvà tên:............................................Giới tính..................................................

Há»c hàm, há»c vị:..................................................................................................

Cơ quan công tác:................................................................................................

Äịa chỉ liên hệ (ghi rõ là địa chỉ nhà riêng hoặc cÆ¡ quan công tác):..................

Äiện thoại:.................................. Hòm thÆ° Ä‘iện tá»­:.............................................

Số chứng minh thư nhân dân: ............................................................................

Tiêu đỠcủa Tham luận:.......................................................................................

Tóm tắt tham luận (từ 300-500 chữ, sử dụng font Times New Roman) được trình bày bằng tiếng Việt và tiếng Anh dưới dạng file Word và gửi ở dạng file đính kèm trước ngày 30/6/2020 tới địa chỉ email: Cette adresse email est protégée contre les robots des spammeurs, vous devez activer Javascript pour la voir. ).

Ngày ......... tháng ......  năm …...

Ký tên


 

 
ÄỘNG HÃŒNH MỚI CỦA VÄ‚N XUÔI CHIẾN TRANH QUA NHá»®NG PHÃC THẢO RỜI PDF Imprimer Envoyer
Dimanche, 03 Mai 2020 09:04

ÄỘNG HÃŒNH MỚI CỦA VÄ‚N XUÔI CHIẾN TRANH QUA NHá»®NG PHÃC THẢO RỜI

BÙI THANH TRUYỀN(*)

1. Cảm quan mới trong sinh quyển mới

Khép lại cái nhìn nặng màu sắc chính trị hóa, lí tưởng hóa theo kiểu phân tuyến ta - địch, thắng – thua, chính nghÄ©a – phi nghÄ©a của văn há»c cách mạng, Ä‘á»™ lùi thá»i gian cùng vá»›i những thay đổi trong sinh quyển văn hóa, xã há»™i giúp ngÆ°á»i viết lật trở, chiêm nghiệm chiến tranh từ lăng kính nhân văn, nhân bản gắn vá»›i những giá trị phổ quát của nhân loại. Chiến tranh hiện hình trên trang viết hôm nay chủ yếu từ cảm quan của ná»—i buồn, của những suy tÆ°, trăn trở trÆ°á»›c quá khứ, hiện tại và cả tÆ°Æ¡ng lai của “mình†và “há»â€. Con ngÆ°á»i, qua cuá»™c chiến, vá»›i đầy những bầm dập, thÆ°Æ¡ng tổn, những dÆ° chấn nặng ná» cả thể xác lẫn tâm hồn, vì thế “không má»™t ai muốn mình sẽ tiếp tục là má»™t con số cá»™ng thêm trong phép thống kê xÆ°Æ¡ng máu†(Chiến tranh và phép thống kê - Bích Ngân). Hiện thá»±c chiến tranh và hậu chiến đâu còn là “chiếc ráng chiá»u quá đẹp†nhÆ° cách ví von của Nguyá»…n Minh Châu mà xám má»™t màu buồn rợn bởi những Ä‘au thÆ°Æ¡ng, mất mát, những mảng sáng tối xô bồ khiến không ít quân nhân, thÆ°á»ng nhân cả hai bên chiến tuyến – những ngÆ°á»i đã bị chiến tranh vô tình hay cố ý kéo vào – Ä‘á»u không khá»i bang hoàng, suy sụp, thậm chí mất khả năng sống bình thÆ°á»ng.

Ná»— lá»±c hiện đại hóa văn xuôi của Ä‘á»™i ngÅ© nhà văn hôm nay thể hiện rõ nhất ở chá»— há» mạnh dạn Ä‘i vào những cạnh khía nhạy cảm của chiến tranh vá»›i cái nhìn trá»±c diện, phản tỉnh. Äó là những trang viết lạ lẫm, đầy ám ánh nhÆ°ng cÅ©ng nhiá»u mê hoặc vá» Ä‘á» tài da cam (Tiếng lục lạc – Nguyá»…n Quang Lập, MÆ°á»i ba bến nÆ°á»›c – SÆ°Æ¡ng Nguyệt Minh, CÆ¡ bản là buồn – Nguyá»…n Ngá»c Thuần,…). Hai cuá»™c chiến tranh biên giá»›i cÅ©ng là hai thá»i nam châm xoáy hút tâm lá»±c, bút lá»±c của ngÆ°á»i viết. HÆ¡n ba thập niên, nhất là khoảng thá»i gian gần 20 năm đầu thế kỉ XXI, xuất hiện hàng loạt tiểu thuyết viết vá» chiến tranh biên giá»›i Tây Nam: Dòng sông của Xô Nét (Nguyá»…n Trí Huân), Chiến tranh không phải trò đùa (Khuất Quang Thụy), Dòng sông nÆ°á»›c mắt (Thanh Giang), Biên giá»›i, Bên rừng thốt nốt, Äất không đổi màu, NgÆ°á»i đàn bà khóc mÆ°á»›n (Nguyá»…n Quốc Trung), Ngôi chùa ở Pratthana, Khoảng rừng có những ngôi sao (Văn Lê), Thế giá»›i xô lệch (Bích Ngân), Bên dòng sông Mê (Bùi Thanh Minh), Miá»n hoang (SÆ°Æ¡ng Nguyệt Minh), Hoang tâm (Nguyá»…n Äình Tú), Mùa xa nhà (Nguyá»…n Thành Nhân), Rừng đói (Nguyá»…n Trá»ng Luân), Chuyện Lính Tây Nam (Trung Sỹ), Mùa chinh chiến ấy (Äoàn Tuấn), Viết từ hành tinh kí ức (Võ Diệu Thanh)…; chiến tranh biên giá»›i phía Bắc: Xác phàm (Nguyá»…n Äình Tú), Mình và há» (Nguyá»…n Bình PhÆ°Æ¡ng),...

Chiến tranh đã lùi xa, nhÆ°ng những nhà văn trải nghiệm nó, dù trá»±c tiếp hay gián tiếp, cÅ©ng luôn cảm thấy mình mắc nợ những ân Æ°u ngày cÅ©. DÆ° âm, dÆ° chấn của cuá»™c chiến cứ mãi Ä‘eo đẳng, khiến há» phải viết ra để nhá»› lại, sống lại má»™t thá»i gian khổ, bi tráng mà bản thân, bạn bè, dân tá»™c đã sống qua. Chuyện Lính Tây Nam được Trung Sỹ viết trong tâm thế vượt lên chính mình: trá»±c diện nhìn lại cuá»™c chiến tranh trên đất Campuchia để soi rá»i má»™t thá»i bi hùng của thế hệ, đất nÆ°á»›c mình, để Ä‘Æ°a ra ánh sáng sá»± thật trần trụi của cái lò lá»­a địa ngục phi nhân ấy. Bằng cái nhìn của ngÆ°á»i trong cuá»™c, ngÆ°á»i Ä‘i qua ngoái lại, nhà văn đã khiến chúng ta kinh ngạc bởi hiện thá»±c Ä‘a chiá»u, chân thá»±c, tÆ°Æ¡i nguyên và sinh Ä‘á»™ng đến rùng mình vá» má»™t chiến trÆ°á»ng K còn ít được biết đến trong văn há»c, khá xa lạ vá»›i Ä‘á»™c giả trong và ngoài nÆ°á»›c, vì thế có sức lay Ä‘á»™ng lá»›n. Dù không gá»i đích danh, nhÆ°ng lần đầu tiên trong văn há»c chính thống, quân xâm lược phÆ°Æ¡ng Bắc cÅ©ng đã được Ä‘iểm mặt chỉ tên. Äó là bá»n Khá»±a (Mình và há»), là giặc Khợ (Xác phàm). Cả hai cách gá»i này Ä‘á»u cho thấy thái Ä‘á»™ căm thù, khinh bỉ của tác giả trÆ°á»›c hành Ä‘á»™ng bất nhân, phi nghÄ©a của kẻ thù, đồng thá»i tạo má»™t khoảng cách vừa đủ để hiện thá»±c lịch sá»­ vá»›i hiện thá»±c văn chÆ°Æ¡ng soi chiếu lẫn nhau nhÆ°ng không trùng khít lên nhau. Dụng ý nghệ thuật đó giúp ngÆ°á»i viết tá»± do thể nghiệm, sáng tạo và tá» bày những suy cảm vá» lịch sá»­, vá» nhân sinh, thế cuá»™c.

Là má»™t cô giáo trẻ, sinh ra và lá»›n lên ở An Giang – nÆ¡i chịu nhiá»u tổn thất, tang thÆ°Æ¡ng do Khmer Äá» gây ra, từ má»™t “kẻ ngoại cuá»™câ€, Võ Diệu Thanh đã vô tình bị đẩy vào cuá»™c chiến. Tác giả trải nghiệm chiến tranh qua lá»i kể của những nạn nhân trong cuá»™c thảm sát Ba Chúc (Tri Tôn): chị SÆ°Æ¡ng, cô Năm Chậm, mợ Tám, cô TÆ° Chỉnh, chú TÆ° Long, anh Út Nam, thím Ba Tệt,… tất cả Ä‘á»u chịu những sang chấn tâm lí nặng ná», dai dẳng từ nạn diệt chủng kinh hoàng cách đây gần bốn thập kỉ. Bằng cách viết đầy tính chất “điá»n dã†của văn há»c dân gian, tá»™i ác man rợ của Pol Pot phÆ¡i bày trong cuốn sách Viết từ hành tinh kí ức khách quan, chân thá»±c đến đáy. Có cảm giác ngÆ°á»i viết luôn bị giằng xé giữa nhiá»u thái cá»±c, trạng huống đối lập: lãng quên - hoài nhá»›, ám ảnh – an yên, căm phẫn – tha thứ… để rồi cuối cùng phải chá»n má»™t giải pháp trung dung: hòa đồng, cá»™ng cảm lòng mình vá»›i tâm tình của ngÆ°á»i trong cuá»™c, Ä‘Æ°a tất cả phức hợp nhận thức, tình cảm ấy lên trang giấy má»™t cách chân xác, không tô vẽ, phóng đại, để quá khứ phục sinh trong hiện tại dÆ°á»›i má»™t hình hài khác, qua má»™t lăng kính khác. Äó cÅ©ng là cách tác giả tá»± đối diện, tá»± giải quyết những xung Ä‘á»™t, mâu thuẫn trong lòng mình, tá»± trả lá»i những câu há»i, những nợ nần của quá khứ, làm ngÆ°á»i hòa giải quá khứ và hiện tại. “Mấy mÆ°Æ¡i năm đã qua, tôi ôm những miá»n kí ức của ai? Không phải của tôi, mà sao nặng ná» quá Ä‘á»—i. Nó thÆ°á»ng đáo lại trong tôi qua cÆ¡n ác má»™ng, ví nhÆ° má»™t cuá»™c tá»­ hình, má»™t cuá»™c đối đầu trá»±c diện và xả súng vào nhau. NhÆ° chính tôi là ngÆ°á»i làm nên những Ä‘au Ä‘á»›n đóâ€. Bằng cách ấy, ngÆ°á»i viết cÅ©ng đã giải huyá»n thoại vá» sá»± Ä‘au thÆ°Æ¡ng mà vÄ© đại, vô danh mà trÆ°á»ng cá»­u của dân tá»™c mình: “Thành ngữ có câu tấc đất tấc vàng, tôi cảm giác tấc đất là tấc hồn máu xÆ°Æ¡ng của nhiá»u Ä‘á»i nhiá»u kiếp ngÆ°á»i xÆ°a và cả ngÆ°á»i nay. Chính những tích tụ đó làm nên linh hồn của từng vùng đất, để dẫu cho binh biến hãi hùng hay thiên nhiên khắc nghiệt, con ngÆ°á»i vẫn cứ muốn sống ngay trên chính mảnh đất quê hÆ°Æ¡ng mìnhâ€. Tâm cảm, Ä‘á»™ng lá»±c cầm bút của nhà văn miá»n Tây Nam Bá»™ này có nhiá»u Ä‘iểm tÆ°Æ¡ng đồng vá»›i Bảo Ninh trong tuyệt phẩm Ná»—i buồn chiến tranh gần 30 năm trÆ°á»›c. Äây là minh chứng vá» sức sống của Ä‘á» tài, tính truyá»n thống và hiện đại của văn há»c chiến tranh trong văn mạch dân tá»™c. Sáng tác của Võ Diệu Thanh, Nguyá»…n Ngá»c TÆ° cùng vá»›i đó là những thế hệ trẻ hÆ¡n nhiá»u (Nguyá»…n Thị Kim Hoà vá»›i Äỉnh khói, Trần Thị Tú Ngá»c vá»›i Ngụ ngôn tháng tÆ°, Huỳnh Trá»ng Khang vá»›i Má»™ phần tuổi trẻ, Văn Thành Lê vá»›i Vá» anh hùng,…) đã Ä‘á» xuất, bổ sung vào kinh nghiệm chiến tranh, kinh nghiệm viết, Ä‘á»c của thế hệ Ä‘i trÆ°á»›c, kiến tạo bản sắc cho thế hệ mình [xem 3, tr.3 - 10]. Sá»± tiếp nối Ä‘á»™i ngÅ©: những ngÆ°á»i cầm bút trong thá»i chiến, những tác giả trưởng thành thá»i bao cấp, thá»i đổi má»›i, lá»›p nhà văn thành danh đầu thế kỉ XXI cho thấy chiến tranh vẫn còn là miá»n đất giàu tiá»m năng, hứa hẹn nhiá»u khởi sắc cho văn há»c nÆ°á»›c nhà.

Những sáng tác của Ä‘á»™i ngÅ© nhà văn ở hải ngoại vá» Ä‘á» tài chiến tranh cÅ©ng mang lại sinh khí má»›i cho văn há»c Ä‘Æ°Æ¡ng đại. Có thể quan Ä‘iểm, thái Ä‘á»™ của ngÆ°á»i viết chÆ°a được số đông đồng thuận; nhÆ°ng những tình cảm chân thật, lối viết má»›i mẻ vá» cuá»™c chiến trong quá khứ của há» là Ä‘iá»u đáng trân trá»ng, giúp các tác giả trong nÆ°á»›c có Ä‘iá»u kiện đối chứng để thay đổi cách nhìn, cách viết. Tập truyện NgÆ°á»i tị nạn của Viet Thanh Nguyen, má»™t ngÆ°á»i MÄ© gốc Việt, sau nhiá»u trắc trở, cÅ©ng đã được Nhà xuất bản Há»™i Nhà văn phát hành vào đầu năm 2018 là má»™t minh chứng. Cuốn sách nhÆ° là chứng nhân cho má»™t thá»i Ä‘oạn lịch sá»­ mà má»—i ngÆ°á»i Việt Nam dù ở đâu cÅ©ng không được quyá»n quên lãng.

Sá»± chuyển hÆ°á»›ng trong cảm hứng, cùng vá»›i đó là bút pháp, hiện diện ngay từ nhan Ä‘á» của truyện. Tiểu thuyết: Ná»—i buồn chiến tranh (Bảo Ninh), Ä‚n mày dÄ© vãng, Khúc bi tráng cuối cùng (Chu Lai), Thá»i xa vắng (Lê Lá»±u), Bến không chồng (DÆ°Æ¡ng HÆ°á»›ng), Bến đò xÆ°a lặng lẽ (Xuân Äức), Tàn Ä‘en đốm Ä‘á» (Phạm Ngá»c Tiến), Gia đình bé má»n (Dạ Ngân), Thế giá»›i xô lệch (Bích Ngân), NgÆ°á»i đàn bà trên đảo, Cõi ngÆ°á»i rung chuông tận thế (Hồ Anh Thái), Mùa hè giá buốt – Văn Lê, Cõi Ä‘á»i hÆ° thá»±c (Bùi Thanh Minh), Äược sống và kể lại (Trần Luân Tín), Miá»n hoang (SÆ°Æ¡ng Nguyệt Minh), Trong cÆ¡n lốc xoáy (Trầm HÆ°Æ¡ng), Hoang tâm (Nguyá»…n Äình Tú), CÆ¡ bản là buồn (Nguyá»…n Ngá»c Thuần), Má»™ phần tuổi trẻ (Huỳnh Trá»ng Khang),… Truyện ngắn: TÆ°á»›ng vá» hÆ°u (Nguyá»…n Huy Thiệp), Chuyện sót lại ở thung lung Chá»›p Ri (Nguyá»…n Quang Lập), Truyá»n thuyết vá» Quán Tiên (Xuân Thiá»u), Ngày xá»­a ngày xÆ°a (Nguyá»…n Quang Lập), Äợi bạn (Ngô Tá»± Lập), Äốm lá»­a (Nguyá»…n Thị Minh Thúy), Bến trần gian (LÆ°u SÆ¡n Minh), Hồn trinh nữ, NgÆ°á»i sót lại của Rừng CÆ°á»i (Võ Thị Hảo), MÆ°á»i ba bến nÆ°á»›c (SÆ°Æ¡ng Nguyệt Minh), Chiá»u vô danh (Hồng Dân), Vết chim trá»i (Nguyá»…n Ngá»c TÆ°), Những ngÆ°á»i đàn bà mắt Ä‘en (Viet Thanh Nguyen), Vá» anh hùng (Văn Thành Lê),… Tản văn: Nén nhang chung (Dạ Ngân), Nối linh thiêng, Chiến tranh và phép thống kê (Bích Ngân), Không biết gì vá» chiến tranh (Lê Minh Khôi), Chuyện của em và chiếc túi có tên Việt Nam (Việt Linh)…; Bút kí: Viết từ hành tinh kí ức (Võ Diệu Thanh) v.v. Chúng hợp lá»±c đẩy cái hiện thá»±c sá»­ thi hóa, hồng hóa má»™t thá»i vào quá khứ, chia tay “cái thá»i lãng mạn†để đối diện vá»›i những đòi há»i bức thiết của con ngÆ°á»i, cuá»™c sống hôm nay. Nhà văn làm má»™t lần vượt cạn không ít Ä‘á»›n Ä‘au nhằm đổi lấy cái hạnh phúc lá»›n lao của nghệ sÄ©: được sống và viết bằng chính con ngÆ°á»i thật của mình. Cách đây 20 năm, ná»— lá»±c vượt qua giá»›i hạn của văn xuôi chiến tranh chính là việc ngÆ°á»i viết đã quay trở vá» quá khứ, lịch sử  - má»™t quá khứ, lịch sá»­ đã phần nào minh bạch, hoàn kết – để “sống vá»›i vùng sáng kí ức, vá»›i kỉ niệm của má»™t thá»i oanh liệt và hào hùng, thắp lên trong con ngÆ°á»i ngá»n lá»­a của niá»m tin và tình yêu vá»›i cuá»™c sống hôm nay†[4, tr.61], thì vá»›i văn há»c Ä‘Æ°Æ¡ng hiện, khát vá»ng làm sáng tá» những cạnh chiá»u khuất lấp, tinh thần phản tỉnh, nhận thức lại chiến tranh, vá» cái giá của hòa bình, Ä‘á»™c lập, hạnh phúc là những tÆ° tưởng chủ đạo. Nhà văn soi chiếu hiện thá»±c từ góc nhìn trá»±c diện, Ä‘a sắc, Ä‘a chiá»u, Ä‘em lại cho sáng tác tính chất đối thoại, Ä‘a thanh – những biểu hiện sống Ä‘á»™ng của chất văn xuôi, của tinh thần hậu hiện đại.

2. Sức ám gợi trong lối viết

Vượt qua lối mòn – và cÅ©ng là rào cản của bút pháp sá»­ thi – văn xuôi hôm nay ná»— lá»±c lá»™t hiện mặt trái, mặt khuất của chiến tranh vá»›i sức hủy diệt, phi nhân, vá»›i những di chứng kinh hoàng mà nó để lại. Không còn âm hưởng ngợi ca hào sảng nhÆ° trong văn há»c kháng chiến, Miá»n hoang (SÆ°Æ¡ng Nguyệt Minh) và Hoang tâm (Nguyá»…n Äình Tú) phác há»a bá»™ mặt thật của cuá»™c chiến tranh biên giá»›i Tây Nam vá»›i lắm bi ít hùng. Những Ä‘oạn văn miêu tả cận cảnh cảnh giết ngÆ°á»i, cảnh hành hình “thá»i trung cổ†trong hai tiểu thuyết nhÆ° những thÆ°á»›c phim quay chậm quá sức chịu Ä‘á»±ng của ngÆ°á»i xem. Äá»™c giả rùng mình kinh sợ trÆ°á»›c cảnh hành quyết quân tình nguyện Việt Nam, trận thảm sát ở Ba Chúc trong cuốn sách của SÆ°Æ¡ng Nguyệt Minh, hay cái chết đáng thÆ°Æ¡ng của những cô du kích Tân Lập trong tác phẩm của Nguyá»…n Äình Tú. Nhà văn không ngại ngần phÆ¡i mở những tổn thÆ°Æ¡ng, mất mát, liên tục xoáy sâu vào những ná»—i Ä‘au khôn xiết của con ngÆ°á»i nhằm tái hiện khách quan, chân thá»±c má»™t bá»™ mặt khác của chiến tranh mà diá»…n ngôn lịch sá»­, chính trị lâu nay vẫn ít nhiá»u né tránh.

Trong Xác phàm, chiến tranh cÅ©ng hiện lên qua những cảnh tượng thÆ°Æ¡ng tâm: “mÆ°á»i sáu nóc nhà chỉ trong vài phút đã tanh bành, tan biến nhÆ° chÆ°a há» có má»™t bản làng nào tồn tại ở góc núi yên bình ấyâ€. Có quá nhiá»u cái chết xảy ra trong thá»i gian ngắn ngủi khiến ngÆ°á»i ta tê liệt, không còn đủ sức thể khóc thành tiếng. Mình và há» có đến vài trăm ngÆ°á»i, cả lính lẫn dân thÆ°á»ng, bị giặc Khá»±a bắt và Ä‘em phanh thây tại tá»­ địa mang tên “Thung lÅ©ng oan khuấtâ€. Nhiá»u ngÆ°á»i bị chôn sống trong những nấm mồ tập thể. Những ngá»n núi nát nhừ vì pháo bom, những con Ä‘Æ°á»ng bị đạn cối đào xá»›i, xác ngÆ°á»i la liệt khắp nÆ¡i, mùi tá»­ khí bao trùm má»i chốn… Nhà văn không ngần ngại “zoom†ống kính để phóng to những cận cảnh rợn ngÆ°á»i: “sáu cái xác ngÆ°á»i trần truồng nằm ngay ngắn sát vá»›i chân tÆ°á»ng bên kia, xác nào cÅ©ng bị mổ phanh raâ€. Tiểu thuyết của hai nhà văn quân Ä‘á»™i này gợi ra những vấn Ä‘á» có ý nghÄ©a thá»i sá»± và nhân văn sâu sắc, mang đến cho Ä‘á»™c giả cái nhìn đầy đủ hÆ¡n vá» cuá»™c kháng chiến chống quân xâm lược phÆ°Æ¡ng Bắc, nhắc nhá»› con ngÆ°á»i hôm nay trân trá»ng hÆ¡n cuá»™c sống, có ý thức trách nhiệm trong việc bảo vệ chủ quyá»n Tổ quốc.

Mang ná»—i ám ảnh và mất mát do chiến tranh gây ra, nhiá»u nhân vật luôn bị những cÆ¡n ác má»™ng dày vò. Ná»—i Ä‘au của thể xác và tinh thần khiến cho mạch truyện trong nhiá»u cuốn tiểu thuyết (Ná»—i buồn chiến tranh, Ä‚n mày dÄ© vãng, Gia đình bé má»n, Bến không chồng, DÆ°á»›i chín tầng trá»i, Thế giá»›i xô lệch, Rừng thiêng nÆ°á»›c trong, Mình và há», Hoang tâm, Xác phàm,…) bị đảo lá»™n vá»›i nhiá»u mảnh ghép giữa thá»±c và hÆ°, giữa quá khứ và hiện tại. Dòng ký ức cuồn cuá»™n làm nổi rõ những Ä‘au thÆ°Æ¡ng, mất mát không gì bù đắp nổi. Song hành vá»›i kí ức chiến tranh, nhiá»u sáng tác đã ná»— lá»±c tái dá»±ng hiện thá»±c hậu chiến lở lói, bất toàn gây nên không ít sang chấn tinh thần cho con ngÆ°á»i. Nếu nhÆ° những bi kịch chiến tranh (mà hi hữu lắm má»›i được đặc tả) trong văn há»c cách mạng thÆ°á»ng ít xuất hiện gÆ°Æ¡ng mặt phụ nữ, trẻ em, thì trong văn xuôi hôm nay, há» hiện diện khá nhiá»u. Gắn vá»›i những nhân vật ngoại biên này, văn xuôi Ä‘Æ°Æ¡ng đại đã tô đậm thêm bi kịch của chiến tranh, tăng sức nặng của tiếng nói tố cáo, của tinh thần nhân bản.

Äa mang và để lại dấu ấn ở nhiá»u Ä‘á» tài, Hồ Anh Thái vẫn dành cho chiến tranh tình cảm, sá»± quan tâm đặc biệt. Sáng tác của ông thÆ°á»ng chá»n má»™t lối riêng khi tìm đến những phận ngÆ°á»i nhá» bé sau cuá»™c chiến. Há» là những nữ thanh niên xung phong chống chá»i đến kiệt lả trong ná»—i cô Ä‘Æ¡n, trong sá»± khát khao được làm vợ, làm mẹ (NgÆ°á»i đàn bà trên đảo). Chị Giá»ng (Cõi ngÆ°á»i rung chuông tận thế) phải sống trong nghèo khó, tủi buồn để rồi ra Ä‘i trong Ä‘á»›n Ä‘au, vật vã. Vá»›i những ngÆ°á»i nhÆ° chị, Ä‘Æ¡n Ä‘á»™c giữa trùng vây của cái ác, cái bất công, há» chỉ còn cái quyá»n lá»›n nhất – và cÅ©ng đáng thÆ°Æ¡ng nhất – là “quyá»n chếtâ€. Thế hệ không trá»±c tiếp ngang qua chiến tranh, nhÆ°ng những tổn thất quá lá»›n của gia đình vẫn chém vào há» má»™t vết chí mạng để không còn được sống bình thÆ°á»ng, “giữa đám đông mà cảm thấy Ä‘Æ¡n côi†(NgÆ°á»i và xe chạy dÆ°á»›i ánh trăng).

Nhìn chiến tranh từ lăng kính kì ảo, từ thế giá»›i tâm linh cÅ©ng là nét má»›i dá»… nhận thấy và đáng được ghi nhận của văn xuôi hôm nay so vá»›i giai Ä‘oạn trÆ°á»›c đổi má»›i [xem 5]. Dạng nhân vật siêu thá»±c - những vong hồn liệt sÄ© - là má»™t trong những khám phá má»›i mẻ, táo bạo của ngÆ°á»i viết trong việc khắc há»a chân dung ngÆ°á»i lính. Äiá»u này thể hiện sá»± ná»— lá»±c cùng tấm lòng trân trá»ng của tác giả trên hành trình phát hiện vẻ đẹp của anh bá»™ Ä‘á»™i Cụ Hồ dù là từ má»™t thế giá»›i khác - thế giá»›i bên kia. Nếu lúc sinh thá»i, há» là những ngÆ°á»i đầy nhiệt huyết tuổi trẻ, ra trận vá»›i hoài bão Ä‘á»™c lập tá»± do cho quê hÆ°Æ¡ng, dân tá»™c thì khi nhắm mắt xuôi tay, bị kẹt giữa hai cõi âm - trần, khát vá»ng này vẫn còn cháy bá»ng. Không được nhÆ° bao đồng Ä‘á»™i khác hồn có thể quay vá» quê hÆ°Æ¡ng nhá» chết có mồ mả và có ngÆ°á»i hÆ°Æ¡ng khói, các vong hồn thá»±c hiện khát vá»ng này bằng “những kí ức đằm sâu, thân thÆ°Æ¡ng†của mình. Äó là ná»—i nhá»› Hà Ná»™i của anh lính PhÆ°Æ¡ng vá»›i những ngày rét mÆ°á»›t, tiếng tàu Ä‘iện leng keng, ngÆ°á»i bố dậy tầm bốn rưỡi pha trà, rồi những tên Ä‘Æ°á»ng, tên phố, Tháp Bút, Äài Nghiêng...; là những kỉ niệm của Lăng vá» bến sông quê hÆ°Æ¡ng, ngôi nhà nhá» vá»›i bóng dáng mẹ già cô Ä‘Æ¡n mà phúc hậu. Thêm vào đó là những khắc khoải chỠđợi phút giây hòa bình, đợi chá» ngày trở vỠđược Ä‘o bằng những chỉ số thá»i gian xác định hoặc không xác định: Anh lính PhÆ°Æ¡ng và cô gái giao liên thì “có mặt trên Ä‘á»i hai mÆ°Æ¡i năm. Và hai mÆ°Æ¡i năm chỠđợiâ€, ông già thá»i Chín năm “đã ngụ trong hang dÆ¡i gần ná»­a thế kỉ†(Tàn Ä‘en đốm Ä‘á»). Còn Lăng trong Bến trần gian xoáy vào cõi lòng ngÆ°á»i Ä‘á»c bởi cái Ä‘iệp khúc “mấy chục năm... mấy chục năm rồi...†cồn cào cháy ruá»™t: “Anh đã Ä‘i mấy chục năm mà vẫn luẩn quẩn trong rừngâ€, “mấy chục năm rồi, nhanh lên, tôi không thể đứng đây được nữaâ€, “xin đừng Ä‘Æ°a tôi vá» xứ của ma, tôi còn phải vá» thăm u, mấy chục năm rồi...†v.v. Ná»—i nhá»› mong nhÆ° có hình khối, nó bất chấp sá»± quên lãng của thá»i gian, sá»± khắc nghiệt của kiếp vong hồn. Và nhân vật cÅ©ng không còn má» má» nhân ảnh mà hiện hữu nhÆ° má»™t ngÆ°á»i lính bằng xÆ°Æ¡ng bằng thịt, nhÆ° Hai Hùng (Ä‚n mày dÄ© vãng vãng), Kiên (Ná»—i buồn chiến tranh), há» góp thêm má»™t cái nhìn chân thá»±c và đầy xúc Ä‘á»™ng vá» ngÆ°á»i lính, vá» những cuá»™c chiến tranh giữ nÆ°á»›c thần thánh của dân tá»™c.

So vá»›i văn há»c giai Ä‘oạn 1945 - 1985, văn xuôi vá» chiến tranh hôm nay thÆ°á»ng nói nhiá»u hÆ¡n đến ná»—i Ä‘au, đến mất mát của từng cá nhân cụ thể. Giá»ng văn vì thế mà lắng xuống, câu chữ nhÆ° gãy vụn, vỡ oà trÆ°á»›c sá»± thúc ép của rất nhiá»u xót xa, thÆ°Æ¡ng cảm. Dù có nhiá»u mất mát, xót Ä‘au nhÆ°ng phần lá»›n không có sá»± sám hối, phủ định; bao trùm lên nhiá»u sáng tác vẫn là sá»± nhân hậu, minh triết của ngÆ°á»i viết. Sá»± hi sinh của ngÆ°á»i lính không phải đã đặt dấu chấm hết cho những mất mát không gì bù đắp nổi của dân tá»™c, ná»—i Ä‘au còn được kéo dài, được nhân lên ở thế giá»›i bên kia. NhÆ°ng má»™t Ä‘iá»u cÅ©ng hết sức cảm Ä‘á»™ng là từ cõi âm, vẻ đẹp của nhân cách, tâm hồn các anh nhÆ° được bá»c trong ánh hào quang huyá»n thoại nên lại càng lung linh, bất tá»­. Cuá»™c tá»­ sinh dẫu có nhiá»u nÆ°á»›c mắt nhÆ°ng đó chỉ là sá»± chia tay tạm thá»i; còn ná»—i Ä‘am mê, tình yêu cuá»™c sống, tất cả sá»± vÄ© đại mà dung dị của ngÆ°á»i lính Việt Nam thì vẫn trÆ°á»ng tồn và tiếp tục phát huy sức mạnh (Thần Äất – VÅ© Bão, Cõi âm – Triệu Bôn, Tiếng rừng - Hiá»n PhÆ°Æ¡ng, Äợi bạn – Ngô Tá»± Lập, Xác phàm – Nguyá»…n Äình Tú, Bến trần gian – LÆ°u SÆ¡n Minh, Ä‚n mày dÄ© vãng – Chu Lai, Cặp bồ vá»›i ma – Ngô Văn Phú, Tàn Ä‘en đốm Ä‘á» - Phạm Ngá»c Tiến, Khúc hát biển ban mai – Phạm Ngá»c Chiểu,…). Giá»ng quan hoài da diết cÅ©ng gắn liá»n vá»›i mô tip con ngÆ°á»i cô Ä‘Æ¡n sau chiến tranh. Äiá»u đó khiến cho nhiá»u truyện không tránh khá»i cảm giác mệt má»i, day dứt trong giá»ng Ä‘iệu trần thuật. Miá»n hoang, Mình và há», Ná»—i buồn chiến tranh, Rừng thiêng nÆ°á»›c trong,… bám riết tâm trí ngÆ°á»i Ä‘á»c bởi những cung bậc của kí ức chiến tranh vá»›i âm hưởng trầm buồn, da diết và sâu lắng.

Ná»— lá»±c khu biệt, nâng tầm của văn xuôi chiến tranh Ä‘Æ°Æ¡ng đại còn hiện diện ở nhiá»u triết lí, đối thoại không khá»i gây hấn vá»›i lối tiếp nhận truyá»n thống. Äâu chỉ mắc nợ con ngÆ°á»i, những kẻ châm ngòi chiến tranh còn gây sá»±, làm tổn hại nghiêm trá»ng đến tá»± nhiên, môi trÆ°á»ng sống. “Chiến tranh bẩn thỉu hÆ¡n tất cả những trò bẩn thỉu mà con ngÆ°á»i ta nghÄ© ra!†(Ngược chiá»u cái chết – Trung Trung Äỉnh); “ChiêÌn tranh laÌ€ cõi không nhaÌ€, không cửa, lang thang khôÌn khổ vaÌ€ phiêu baÌ£t vĩ Ä‘aÌ£i, laÌ€ cõi không Ä‘aÌ€n ông, không Ä‘aÌ€n baÌ€, laÌ€ thÃªÌ giÆ¡Ìi thảm sầu vô cảm vaÌ€ tuyệt tÆ°Ì£ khủng khiêÌp nhâÌt của doÌ€ng giôÌng con ngÆ°Æ¡Ì€i!†(Ná»—i buồn chiến tranh – Bảo Ninh); “NgÆ°á»i ta còn nhiá»u việc để làm hÆ¡n là báo thù. Chiến tranh là thảm há»a cho cả dân tá»™c. Cần phải cứu lấy má»i ngÆ°á»i†(Mùa hè giá buốt – Văn Lê). Những tra vấn vỠđược - mất, nhân bản – phi nhân, nhất thá»i – vÄ©nh cá»­u,… của cá nhân, dân tá»™c, nhân loại, của Ä‘á»i sống, của giá trị con ngÆ°á»i,… cÅ©ng thÆ°á»ng xuyên xuất hiện: “Chiến cuá»™c, miếng cÆ¡m manh áo nó bắt ngÆ°á»i ta Ä‘i, chứ ngây ngô có hiểu gì vá» chính nghÄ©a quốc gia hay gì gì đó đâu†(Không biết gì vá» chiến tranh - Lê Minh Khôi); “Con ngÆ°á»i cậy có sá»± mạnh, hung hăng chinh phục và tàn phá má»i thứ (…) Cần phải đến vá»›i rừng để há»c há»i, để nhận biết đâu là phía trÆ°á»›c, đâu là phía sau, đâu là phải, đâu là trái†(Rừng thiêng nÆ°á»›c trong – Trần Văn Tuấn); “Không có chiến thắng nào không có máu xÆ°Æ¡ng, vì vậy không cứ gì hát hò ngợi ca mãi thì ngÆ°á»i ta má»›i biết mình chiến thắng (…) Hãy để cho lòng từ bi lên tiếng, trong mÆ°á»i hai Ä‘iá»u răn của Phật, Ä‘iá»u đã từng làm nên bản sắc mạnh của ngÆ°á»i Việt là sá»± khoan hòa†(Nén nhang chung - Dạ Ngân)… Äây là những yếu tính tạo nên sá»± Ä‘a bá»™i trong Ä‘iểm nhìn, gá»ng Ä‘iệu trần thuật, tính phức Ä‘iệu, Ä‘a thanh (polyphony), tinh thần dân chủ của văn xuôi. NgÆ°á»i viết không còn chiêm ngắm quá khứ bằng tâm trạng ngây ngất, tá»± hào Ä‘Æ¡n phiến, mà chiêm nghiệm thá»i bi tráng đã qua, thá»i loang lổ Ä‘Æ°Æ¡ng hiện, nhìn bản thân và những ngÆ°á»i bên kia chiến tuyến toàn diện, Ä‘iá»m tÄ©nh, bao dung hÆ¡n. Trong Ä‘oạn kết của tập bút kí Viết từ hành tinh kí ức, Võ Diệu Thanh đã để cho má»™t cá»±u cán bá»™ Khmer Äá» thá»i kháng chiến chống MÄ©, đầy từng trải, thấu hiểu lẽ Ä‘á»i đánh giá vá» những tốt xấu, đúng sai của Pol Pot, vá» nạn diệt chủng, vá» mục tiêu, mục đích của chế Ä‘á»™ Ä‘á»™c tài… khách quan, thấu đạt.

Chiến tranh trong tiểu thuyết, truyện ngắn hôm nay cÅ©ng nhắc nhá»› ngÆ°á»i Ä‘á»c qua các biểu tượng nhiá»u ám gợi nhÆ° nÆ°á»›c, lá»­a,... Màu sắc sá»­ thi, vai trò đại diện cho lí tưởng, nhiệt huyết, sức mạnh của dân tá»™c không còn nữa; các biểu tượng này được sáng tạo chủ yếu từ cảm hứng bi kịch, gắn vá»›i bao kiếp phận bé má»n, vô danh trong mÆ°a bom bão đạn. Ná»—i buồn chiến tranh là sá»± rên xiết của con ngÆ°á»i trong “biển lá»­aâ€, “cái lò lá»­a tàn khốcâ€, “tuyến lá»­aâ€, “con lá»™ lá»­aâ€, “cá»™t lá»­aâ€â€¦ Lá»­a ngùn ngụt cháy trong những trang nhật kí của Trần Củng: “Tiếng bom, tiếng súng hòa lẫn thành má»™t thứ âm thanh há»—n Ä‘á»™n. Mặt đất nhÆ° bị vỡ ra từng mảng… Tiếng tre nứa cháy ngùn ngụt, lốp bốp… cả làng Chành giãy lên đành đạch…†(Cõi Ä‘á»i hÆ° thá»±c - Bùi Thanh Minh). Trong tâm thức văn hóa nhân loại, lá»­a có tính hai mặt: hủy diệt và tái sinh. Tuy nhiên, lá»­a trong văn xuôi viết vá» chiến tranh sau 1986 phần nhiá»u chỉ mang sức mạnh hủy diệt. Äi liá»n vá»›i biển lá»­a hung tàn là máu me, chết chóc, đổ nát. Cảnh binh lá»­a kinh hoàng khiến ngÆ°á»i lính hoang mang, thảng thốt, không biết mình chiến đấu vì lẽ gì. “Cuá»™c chiến tranh này là cuá»™c chiến tranh gì vậy?†(Ä‚n mày dÄ© vãng - Chu Lai). Khói lá»­a chiến tranh không chỉ thiêu đốt vạn sinh linh nÆ¡i chiến địa mà còn lan ngún đến làng quê, phố thị cả thá»i chiến lẫn thá»i bình qua những biến thể: ngá»n (bóng) đèn, khói hÆ°Æ¡ng,... Bóng Ä‘iện tù mù, Ä‘Æ¡n Ä‘á»™c bầu bạn cùng Kiên thâu đêm suốt sáng (Ná»—i buồn chiến tranh), ngá»n đèn dầu hắt sáng vàng vá»t trong Bến không chồng, leo lét trong NgÆ°á»i ở bến sông Châu hay Ä‘á» quạch trong NgÆ°á»i sót lại ở Rừng CÆ°á»i… khắc há»a những ná»—i Ä‘au, bất hạnh khó nói hết bằng lá»i của con ngÆ°á»i, đặc biệt là phụ nữ. NÆ°á»›c và các biến thể của nó nhÆ° dòng sông, bến nÆ°á»›c, nÆ°á»›c mắt,… cÅ©ng góp phần không nhỠđể phục dá»±ng bi kịch nhân quần sau cuá»™c chiến: Bến trần gian (LÆ°u SÆ¡n Minh), Bến đò Lăng (Phùng Văn Khai), Bến đàn bà (Nguyá»…n Mạnh Hùng), MÆ°á»i ba bến nÆ°á»›c, NgÆ°á»i ở bến sông Châu (SÆ°Æ¡ng Nguyệt Minh), Bến không chồng (DÆ°Æ¡ng HÆ°á»›ng), Hai ngÆ°á»i đàn bà xóm Trại (Nguyá»…n Quang Thiá»u)… Bên cạnh những tính năng quen thuá»™c: xoa dịu, gá»™t rá»­a, thanh tẩy, nÆ°á»›c cùng vá»›i những sá»± vật gắn liá»n vá»›i nó nhÆ° bến sông, con đò còn là tác nhân kéo dài, khÆ¡i sâu bất hạnh của không ít nhân vật: tuổi xuân mải miết xuôi dòng, còn niá»m vui, hạnh phúc bình dị thì nhÆ° con đò bá» bến sang ngang.

Má»™t Ä‘iá»u đáng ghi nhận trong sá»± sáng tạo của văn xuôi chiến tranh từ đầu thế kỉ XXI là tính liên văn bản trên tinh thần đối thoại, giá»…u nhại những khung thÆ°á»›c cÅ©. Miá»n hoang và Hoang tâm Ä‘á»u lấy chất liệu từ cuá»™c chiến biên giá»›i Tây Nam nhÆ° má»™t “tiá»n văn bản†làm cảm hứng sáng tác. Từ những tÆ° liệu, chứng nhân lịch sá»­ và những kí ức vá» chiến tranh, nhà văn đã dá»±ng lại không khí cam go, ác liệt vá» cuá»™c chiến chống lại tá»™i ác phi nhân bản, phản nhân văn của chính quyá»n Khmer Äá». Sá»± dung hợp nhiá»u thể loại trong má»—i tiểu thuyết cÅ©ng dẫn đến tình trạng phì đại diá»…n ngôn, hiện thá»±c – má»™t yếu tính của văn chÆ°Æ¡ng hậu hiện đại [xem 1]. Trong Hoang tâm, Nguyá»…n Äình Tú Ä‘Æ°a thÆ¡, nhạc, truyá»n thuyết và cả bài văn của há»c sinh vào văn bản truyện. Ở Miá»n hoang, SÆ°Æ¡ng Nguyệt Minh dụng công sÆ°u tầm những bản tin trên báo, những bài thÆ¡ của đồng Ä‘á»™i viết vá» chiến trÆ°á»ng K. Má»—i chÆ°Æ¡ng của cuốn sách, nhà văn Ä‘á»u dẫn má»™t mẩu tin đã được báo chí đăng tải, có trích nguồn cụ thể, nhÆ° má»™t cách làm sống lại lịch sá»­ má»™t thá»i, giúp ngÆ°á»i Ä‘á»c nhập cuá»™c, sống cùng không khí chiến trận. Nếu nhÆ° Ä‘oạn nhạc: “Ta là con của bố mẹ ta, nhá»› nhà là ta tút ra vá». Ta không cần ba lô không cần ô tô không cần chi mô, ta vá» thăm bố xong ta lại lên. Trên con Ä‘Æ°á»ng ta Ä‘i có nhiá»u gian nguy làm ta khiếp vía, ta Ä‘i theo lối nhá» là lối an toàn…†đã “tái chế†ca khúc BÆ°á»›c chân trên dãy TrÆ°á»ng SÆ¡n của nhạc sÄ© VÅ© Trá»ng Hối trong Hoang tâm mang tinh thần giá»…u nhại tâm thế của những ngÆ°á»i lính bị đẩy ra trận thì những bài hát trong Miá»n hoang lại là liá»u thuốc an thần để tên Lục Thum quên Ä‘i ná»—i Ä‘au khi bị cÆ°a chân. Các bài thÆ¡ của đồng Ä‘á»™i Tùng không chỉ giúp những con ngÆ°á»i lạc rừng xích lại gần nhau hÆ¡n mà còn phản ánh hiện thá»±c đói khát, gian khổ, khốc liệt nÆ¡i hoang địa khô cằn. Những thi phẩm ủy mị trong cuốn sổ nhật kí của tên lính ngụy cho thấy cách nhìn nhận, đánh giá của Nguyá»…n Äình Tú vá» vai trò của văn há»c nghệ thuật đối vá»›i kẻ tham chiến. Không ít lần nhân vật Anh nghÄ© rằng những bài thÆ¡ mang tÆ° tưởng má»™ng rá»›t là nguyên nhân dẫn đến thất bại của chính quyá»n MÄ© ngụy. Ngược lại, quân ta thắng trong hai cuá»™c kháng chiến vÄ© đại má»™t phần là do sức mạnh được hun đúc từ những bài thÆ¡, bài hát cổ vÅ© tinh thần chiến đấu.

Sá»± chuyển biến của văn xuôi chiến tranh cÅ©ng hiện diện rõ trong chất liệu – ngôn từ, nhất là dạng thức tục ngôn [xem 6]. Trong Sắc màu chiến trận, Thu Trân Ä‘Æ°a ra những cách diá»…n đạt rất “línhâ€: “nhá»› nhà nhá»› quê bá» mẹâ€, “Mẹ kiếp, bảy thằng ngồi đây, khi vá» biết có còn phân ná»­aâ€, “đàng nào cÅ©ng sắp vỠâm ti cảâ€,… Cách ăn nói có phần bổ bã, thậm chí tục tÄ©u chính là liệu pháp hữu hiệu để con ngÆ°á»i đối chá»i vá»›i thá»±c tế khắc nghiệt, vượt quá sức chịu Ä‘á»±ng. Khẩu ngữ, trong trÆ°á»ng hợp này, nhÆ° sá»± giải tá»a, má»™t lối thoát của thá»±c tại – má»™t thá»±c tại được nhận thức bởi ngôn ngữ chính thống vá»›i tiếng đì Ä‘oàng của súng đạn, vá»›i những lá»i kêu gá»i lí tưởng khuôn sáo khô khan, giúp ngÆ°á»i lính can đảm đối diện vá»›i cái chết nÆ¡i chiến trÆ°á»ng. Trong kiệt tác ÄÆ°á»ng vá», Remarque cÅ©ng để nhân vật của mình bày tá» Ä‘iá»u này: “Ở mặt trận, nếu chúng tôi bị rÆ¡i vào tình huống tồi tệ làm chúng tôi quên tất cả những thứ vô nghÄ©a các ông nhồi vào đầu chúng tôi, chúng tôi nghiến răng và nói “cứtâ€, rồi sau đó má»i việc tiếp diá»…n nhÆ° thÆ°á»ng. Ông dÆ°á»ng nhÆ° không há» biết Ä‘iá»u gì Ä‘ang xảy ra! Äến đây không phải là các cậu bé dÅ©ng cảm, không phải là các há»c sinh thân yêu, đến đây là những ngÆ°á»i lính!†[2, tr.128]. Tạm không bàn vá» vấn Ä‘á» tÆ° tưởng, cách xây dá»±ng “sắc màu chiến trận†của Thu Trân trong phÆ°Æ¡ng diện ngôn ngữ, nếu đối sánh vá»›i truyện ngắn của các tác giả trÆ°á»›c cùng viết vá» chiến tranh, rõ ràng đã có má»™t bÆ°á»›c tiến nhất định. Nó là đối cá»±c vá»›i ngôn ngữ chính thống, hÆ°á»›ng đến má»™t chân dung ngÆ°á»i lính, má»™t màu sắc rất khác của chiến tranh.

Còn rất nhiá»u biểu hiện vá» sá»± cách tân bút pháp của văn xuôi chiến tranh hôm nay không thể nói hết trong bài viết nhá» này. NhÆ°ng chừng đó cÅ©ng cho thấy, khi lá»±a chá»n Ä‘á» tài, ngay từ đầu, nhà văn không thể đặt mình xuôi theo quán tính cÅ©. ThÆ°á»ng trá»±c ở ngÆ°á»i viết là ý hÆ°á»›ng, ná»— lá»±c vượt thoát để tạo dấu ấn, để khẳng định phong cách. Bằng sá»± dụng công, Ä‘á»™c sáng trong phÆ°Æ¡ng thức trần thuật, sáng tác của hỠđã có những đóng góp đáng trân trá»ng cho văn há»c hiện đại dân tá»™c.

3. Và chân trá»i má»i gá»i những Ä‘Æ°á»ng bay

Chiến tranh đã lùi xa, nhÆ°ng nó vẫn là má»™t “siêu Ä‘á» tài†trong văn há»c hậu chiến. Viết vá» chiến tranh là má»™t việc rất khó đối vá»›i các tác giả Ä‘Æ°Æ¡ng đại, bởi chỉ cần má»™t chút vụng vá», đứa con tinh thần của há» sẽ Ä‘i vào lối mòn của nhiá»u tác phẩm vang danh trÆ°á»›c đó. Má»™t sáng tác được xem là xuất sắc vá» chiến tranh trong thá»i đại này phải cho thấy, dù má»™t khía cạnh rất nhá», sá»± viết lại lịch sá»­; ở đó có sá»± hòa kết đầy tính thẩm mÄ© giữa diá»…n ngôn nghệ thuật vá»›i diá»…n ngôn lịch sá»­, diá»…n ngôn chiến tranh và diá»…n ngôn văn hóa. Bằng việc phục dá»±ng chân thá»±c chiến tranh-nhÆ°-nó-vốn-là, văn xuôi hôm nay đã góp phần để cho Ä‘á»™c giả, nhất là những ngÆ°á»i trẻ tuổi, có những kiến văn, xúc cảm đáng quý. Chuyện hôm qua đâu phải là má»™t Ä‘i không trở lại; nó vẫn còn can dá»± trá»±c tiếp, dài sâu vào hiện tại, và cả tÆ°Æ¡ng lai. Ngoại vi hóa ý đồ khÆ¡i lại, khoét sâu vết thÆ°Æ¡ng cÅ©, trong ná»— lá»±c bạch hóa quá khứ, tác phẩm giúp bạn Ä‘á»c nhận diện bản thân và đất nÆ°á»›c mình, để có hạnh phúc của ngÆ°á»i sống trong tình yêu thÆ°Æ¡ng, sá»± tha thứ, bao dung. Những được mất của chiến tranh không ngừng được mổ xẻ, phân tích, tra vấn. Nhà văn tá»± đứng vá» phía ná»—i Ä‘au, mất mát của cá nhân, dân tá»™c để có thêm ná»™i lá»±c khám phá chiến tranh ở má»i chiá»u kích má»›i mẻ của nó, góp phần “nối sá»± linh thiêng vào cuá»™c Ä‘á»i này†(Nối linh thiêng - Bích Ngân). Chính thái Ä‘á»™ sòng phẳng mà đằm sâu nghÄ©a tình, trách nhiệm đó đã hợp sức khắc sá»­a nhiá»u di hại mà cuá»™c chiến gây ra. Ná»— lá»±c trong cuá»™c chạy tiếp sức của nhiá»u thế hệ để má»›i hóa truyá»n thống, nâng tầm văn há»c, văn hóa, cùng vá»›i đó là vị thế dân tá»™c của văn há»c chiến tranh là Ä‘iá»u đáng trân trá»ng. Phải làm sao viết vá» cuá»™c chiến, vá» quá khứ bi hùng mà câu chữ ngồn ngá»™n chất sống của hiện tại, có sức nặng dá»± báo tÆ°Æ¡ng lai, khiến cuá»™c sống đáng sống hÆ¡n, ngÆ°á»i gần ngÆ°á»i hÆ¡n, để tác phẩm ra Ä‘á»i trong sá»± chân thật, đầy xúc Ä‘á»™ng… là những thách đố không há» nhỠđối vá»›i ngÆ°á»i ngÆ°á»i cầm bút hôm nay.

Những gì đã trình bày cÅ©ng xác tín rằng chiến tranh vẫn là Ä‘á» tài phong nhiêu, nhiá»u ám gợi đối vá»›i cả ngÆ°á»i sáng tác lẫn ngÆ°á»i thưởng thức văn chÆ°Æ¡ng Việt Nam trong hiện tại và tÆ°Æ¡ng lai. Äây là mảnh đất màu mỡ Ä‘ang chỠđợi bàn tay cày xá»›i, bón chăm của nhà văn để cho Ä‘á»i những vụ mùa viên mãn. Viết vá» cái đã qua để chữa lành ná»—i Ä‘au quá khứ, để thấu cảm đất nÆ°á»›c, dân tá»™c mình, để có tâm thế an yên, minh triết của ngÆ°á»i Ä‘i vá» phía trÆ°á»›c… đó là kì vá»ng má»›i, tích cá»±c và nhân bản của văn xuôi chiến tranh mà những kết quả đã có cÅ©ng chỉ là bá» nổi của má»™t hiện thá»±c thẩm mÄ© giàu hứa hẹn.

 

(*) PGS.TS – Khoa Ngữ văn, TrÆ°á»ng ÄHSP Tp.Hồ Chí Minh

TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1] Lê Huy Bắc (2017), Văn há»c hậu hiện đại lí thuyết và tiếp nhận, Nhà xuất bản Äại há»c SÆ° phạm, Hà Ná»™i.

[2] Erich Maria Remarque (2017), ÄÆ°á»ng vá», NXB Văn há»c, Thành phố Hồ Chí Minh.

[3] Hoàng Äăng Khoa (lược ghi) (2017), Viết, nhÆ° là má»™t can dá»± vào lịch sá»­, Văn nghệ Quân Ä‘á»™i, Số cuối tháng 12.

[4] Bích Thu (1999), Văn xuôi năm 1998 – thá»±c trạng và vấn Ä‘á», Tạp chí Văn há»c, Số 1.

[5] Bùi Thanh Truyá»n (2014), Yếu tố kì ảo trong văn xuôi Ä‘Æ°Æ¡ng đại Việt Nam, Nhà xuất bản Văn há»c – Trung tâm Văn hóa ngôn ngữ Äông Tây, Hà Ná»™i.

[6] Bùi Thanh Truyá»n – Lâm Hoàng Phúc (2018), Tục ngôn trong truyện ngắn Nam Bá»™ đầu thế kỉ XXI từ góc nhìn kí hiệu há»c văn hóa, Kỉ yếu Há»™i thảo Quốc tế “Ngôn ngữ há»c Việt Nam – những chặng Ä‘Æ°á»ng phát triển và há»™i nhập quốc tếâ€, TrÆ°á»ng Äại há»c SÆ° phạm, Äại há»c Äà Nẵng, Tháng 12.

 

Nguồn: Nghiên cứu Văn há»c, Số 1, 2020

Lire la suite...
 
TRUYỆN KIỀU TRONG DIỄN VÄ‚N CỦA CÃC Tá»”NG THá»NG MỸ (PGS.TSKH. BÙI MẠNH NHỊ) PDF Imprimer Envoyer
Samedi, 22 Septembre 2018 06:42

TRUYỆN KIỀU

TRONG DIỄN VÄ‚N CỦA CÃC Tá»”NG THá»NG MỸ

BÙI MẠNH NHỊ([1])

1. Nguyá»…n Du là nhà thÆ¡ luôn vượt lên má»i lá»i ca ngợi. Tháng 12 năm 1964, tại Berlin (Äức), Há»™i đồng Hòa bình thế giá»›i đã ban hành quyết nghị ká»· niệm 200 năm ngày sinh  Nguyá»…n Du. Gần ná»­a thế ká»· sau, tháng 10 năm 2013, tại kì há»p thứ 37 tại Paris (Pháp), Äại Há»™i đồng Tổ chức Giáo dục, Khoa há»c và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO)  quyết định vinh danh Äại thi hào Nguyá»…n Du là Danh nhân văn hóa thế giá»›i.

Trong các sáng tác của Nguyá»…n Du, Truyện Kiá»u là tác phẩm vÄ© đại nhất, đã được dịch ra hÆ¡n 23 thứ tiếng vá»›i trên 70 bản dịch khác nhau(1). Ở Pháp, đến nay, có tá»›i 15 bản dịch Truyện Kiá»u và tác phẩm này đã được Ä‘Æ°a vào Từ Ä‘iển các tác phẩm của tất cả các thá»i đại và các xứ sở (Dictionnaire des oeuvres de Tous les Temps et de Tous les Pays)(2). René Crayssac nói rằng “Truyện Kiá»u của cụ Nguyá»…n Du thật là má»™t ná»n văn chÆ°Æ¡ng kiệt tác, tưởng có thể so sánh vá»›i những văn chÆ°Æ¡ng kiệt tác của bất cứ Ä‘á»i nào, nÆ°á»›c nào cÅ©ng không thua vậyâ€(3). Truyện Kiá»u còn được dịch và nghiên cứu nhiá»u ở Mỹ, Nga, Äức, Hungary, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc… Có lẽ, tác giả của tâm sá»± “Bất tri tam bách dÆ° niên hậu,/ Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như†không thể hình dung rằng tác phẩm của mình được hậu thế đón nhận sâu rá»™ng nhÆ° thế, không chỉ ở Việt Nam, mà khắp thế giá»›i. Truyện Kiá»u đã vượt xa bất kỳ những Ä‘iá»u ngÆ°á»i ta có thể nói vá» nó. Äặc biệt, Nguyá»…n Du càng không thể hình dung, gần 300 năm sau, các vị Tổng thống của nÆ°á»›c Mỹ đã dùng tác phẩm của mình để gá»­i tâm sá»± vá»›i Việt Nam, gá»­i thông Ä‘iệp tá»›i các công dân Mỹ và cÅ©ng là nói vá»›i toàn thế giá»›i vá» những trang má»›i trong quan hệ vá»›i Việt Nam. Vì vậy, tìm hiểu Truyện Kiá»u trong diá»…n văn của các Tổng thống Mỹ từ góc nhìn của mỹ há»c tiếp nhận và góc nhìn của văn hóa - chính trị, sẽ càng hiểu thêm giá trị, ý nghÄ©a của áng thÆ¡ bất hủ này và kinh nghiệm, bài há»c của việc Ä‘Æ°a văn hóa, văn há»c vào ngoại giao, chính trị.

2. CÅ©ng nhÆ° dân tá»™c, đất nÆ°á»›c chúng ta, Truyện Kiá»u của Nguyá»…n Du trong quan hệ vá»›i Mỹ, từ “cá»±u thù†đã trở thành ngÆ°á»i bạn. Trong những năm chống Mỹ, Truyện Kiá»u cùng cả dân tá»™c ta ra trận. Không ngẫu nhiên, nhân ká»· niệm 200 năm ngày sinh cụ Nguyá»…n Tiên Äiá»n, Chế Lan Viên xúc Ä‘á»™ng viết Gá»­i Kiá»u cho em năm đánh Mỹ và Tố Hữu, trong phần kết bài thÆ¡ Kính gá»­i Cụ Nguyá»…n Du, đã viết: “  Sông Lam nÆ°á»›c chảy bên đồi, Bá»—ng nghe trống giục ba hồi gá»i quân…â€. Còn phía Mỹ? Theo Phan Tá»­ Phùng, Phó Chủ tịch Há»™i Kiá»u há»c Việt Nam, chủ biên tập Truyện Kiá»u khảo- chú- bình, năm 1968 sau cuá»™c tổng tiến công và nổi dậy Mậu Thân, nhân sá»± kiện lính Mỹ tìm thấy má»™t cuốn Truyện Kiá»u cÅ© kỹ và xÆ¡ xác trong hành trang ra trận, ở túi áo má»™t chiến sỹ trẻ của ta vừa ngã xuống,“ tạp chí The Washingtonian số 4 có đăng bài viết vá» Truyện Kiá»u dài 2 trang vá»›i dòng tít hấp dẫn Má»™t tài liệu ly kỳ vừa bắt được tiết lá»™ tinh thần của địch. Trong bài viết có minh há»a  Tổng thống Johnson vá»›i lá»i chú thích: Giá nhÆ° Tổng thống Johnson đã Ä‘á»c Truyện Kiá»u thì chắc chắn đã không phải lâm vào tình trạng rắc rối nhÆ° ngày nayâ€(4). CÅ©ng theo tác giả, “từ năm 1973 ở Mỹ Truyện Kiá»u cÅ©ng bắt đầu được Ä‘Æ°a vào chÆ°Æ¡ng trình giảng dạy của má»™t số trÆ°á»ng đại há»c (…) Dạy Truyện Kiá»u ở Äại há»c De Anza bang California, giáo sÆ° John Swensson ( thá»i chiến tranh là đại tá đóng quân ở Củ Chi năm 1966, ở Sài Gòn năm 1968, 1969) nói “Muốn tìm hiểu con ngÆ°á»i Việt Nam thì hãy tìm hiểu Truyện Kiá»u…â€(5).

Trở lại vấn Ä‘á» Truyện Kiá»u trong diá»…n văn của các Tổng thống Mỹ, đến nay những ngÆ°á»i đứng đầu nÆ°á»›c Mỹ  đã ba lần sá»­ dụng tác phẩm vÄ© đại này trong những bối cảnh trân trá»ng đặc biệt. Lần thứ nhất, trong diá»…n văn đáp từ của Tổng thống Bill Clinton tại cuá»™c chiêu đãi trá»ng thể của Chủ tịch nÆ°á»›c Trần Äức LÆ°Æ¡ng tối ngày 17 tháng 11 năm 2000. Lần thứ hai, trong diá»…n văn của Phó Tổng thống Mỹ Joe Binden, thay mặt Tổng thống Barack Obama chủ trì, tại buổi tiệc trÆ°a ngày 7 tháng 7 năm 2015 chiêu đãi trá»ng thể Tổng Bí thÆ° Nguyá»…n Phú Trá»ng và Ä‘oàn đại biểu Việt Nam tại Nhà Trắng. Và, lần thứ ba, Tổng thống Barack Obama trích dẫn Truyện Kiá»u trong bài phát biểu trÆ°á»›c 2000 ngÆ°á»i Việt Nam tại Trung tâm Há»™i nghị Quốc gia ngày 25 tháng 5 năm 2016.

Các bài diá»…n văn nói trên thể hiện sá»± am tÆ°á»ng lịch sá»­, văn hóa Việt Nam và sá»± chuẩn bị công phu, tinh tế của những ngÆ°á»i đứng đầu nÆ°á»›c Mỹ, vai trò quan trá»ng của Ä‘á»™i ngÅ© cố vấn, chuyên gia và cả những ngÆ°á»i phiên dịch Việt Nam(6). HỠđã vận dụng, Ä‘Æ°a văn hóa Việt Nam, đặc biệt là văn chÆ°Æ¡ng Việt Nam, vào ngoại giao, chính trị. Vá» sức hấp dẫn trong diá»…n văn của các Tổng thống Mỹ, nhà thÆ¡ Trần Äăng Khoa lý giải: hỠđã “lấy văn hóa Việt Nam làm đại lá»™ đến vá»›i Việt Nam là lá»±a chá»n thông minh nhất để chinh phục những ngÆ°á»i tiếp xúc vá»›i mình. Các Tổng thống Mỹ tá»›i Việt Nam Ä‘á»u chá»n con Ä‘Æ°á»ng này†(7). Những diện mạo văn hóa tiêu biểu nhất của Việt Nam trong tất cả các lÄ©nh vá»±c Chính trị, Quân sá»±, Tôn giáo, Ngoại giao, Khoa há»c, Văn há»c nghệ thuật như  Hai Bà TrÆ°ng, Lý ThÆ°á»ng Kiệt, Nguyá»…n Trãi, Hồ Xuân HÆ°Æ¡ng, Phan Châu Trinh, Hồ Chí Minh, Thiá»n sÆ° Thích Nhất Hạnh, Äại tÆ°á»›ng Võ Nguyên Giáp, Giáo sÆ° Ngô Bảo Châu, nhạc sÄ© Văn Cao, Trịnh Công SÆ¡n, cây lúa, tà áo dài, các phố cổ Hà Ná»™i, các món ăn truyá»n thống,v.v… Ä‘á»u được ngợi ca, trích dẫn rất đích đáng. Riêng vá»›i Truyện Kiá»u, hỠđã hiểu vai trò, vị trí, ý nghÄ©a thẳm sâu của tác phẩm này trong lịch sá»­ văn hóa Việt Nam, biết ngÆ°á»i Việt Nam rất yêu thích Truyện Kiá»u. Các Tổng thống, Phó Tổng thống Mỹ cÅ©ng đã đầy lịch duyệt sá»­ dụng văn hóa “Lẩy Kiá»uâ€- má»™t hình thức sinh hoạt văn nghệ truyá»n thống của Việt Nam vốn gắn vá»›i ngâm hát thÆ¡ Kiá»u, sau này được dùng trong lá»i ăn tiếng nói hàng ngày hoặc trong các diá»…n ngôn hành chính, chính luận, để làm Ä‘iểm nhấn, tạo ấn tượng mạnh, sâu sắc trong ứng xá»­, giao tiếp. HỠđã Ä‘á»c những câu Kiá»u trong bản dịch Truyện Kiá»u – The Tale of Kiá»u của há»c giả Huỳnh Sanh Thông, Äại há»c Yale xuất bản năm 1983, bản dịch vá»›i nhiá»u giải thích chi tiết các Ä‘iển tích, mặc dù chÆ°a lá»™t tả hết được các lá»›p nghÄ©a của tác phẩm nhÆ°ng nhìn chung đã được các há»c giả quốc tế đánh giá cao, chuyển tải  khá đầy đủ ý tình của đại thi hào Nguyá»…n Du và năm 1987 đã được trao tăng giải MacArtthur Prize- giải thưởng cao quý nhất vá» khảo cứu, biên khảo của Mỹ(8). Các Tổng thống, Phó Tổng thống Mỹ cÅ©ng Ä‘á»u “Lẩy Kiá»u†ở phần kết của diá»…n văn, phần quan trá»ng nhất, gói lại những Ä‘iá»u đã nói và mở ra những Ä‘iá»u muốn nói. HỠđã thể hiện cái nhìn sâu sắc tá»›i tận bản chất của những câu thÆ¡ Kiá»u và của bối cảnh để tìm ra những góc cạnh, ý nghÄ©a liên tưởng có thể vận dụng thÆ¡ Kiá»u, để “Lẩy Kiá»u câu nào cÅ©ng hay, cÅ©ng trúng và giàu cảm xúc, ý nghÄ©aâ€(9).  Äúng nhÆ°  Cúc ÄÆ°á»ng đã nhận xét: “Tất nhiên, má»™t vị Tổng thống (hoặc Phó Tổng thống Mỹ) lẩy Kiá»u là sá»± kiện đáng chú ý và thi vị hÆ¡n rất nhiá»u - so vá»›i việc má»™t nhà Kiá»u há»c nào đó của Việt Nam thá»±c hiện công việc ấy. NhÆ°ng ở góc ngược lại, câu chuyện ấy cÅ©ng cho thấy rõ má»™t thá»±c tế: Truyện Kiá»u đã được thế giá»›i mặc định là tác phẩm tiêu biểu tại Việt Nam, gắn vá»›i văn hóa Việt Namâ€(10).

3. Chuyến thăm Việt Nam năm 2000 của vị Tổng thống thứ 42 của Mỹ, Williiam. J. Clinton theo lá»i má»i của Chủ tịch nÆ°á»›c Trần Äức LÆ°Æ¡ng, là chuyến thăm đầu tiên của ngÆ°á»i đứng đầu nÆ°á»›c Mỹ tá»›i nÆ°á»›c ta. Cuá»™c chiến tranh giữa hai quốc gia đã lùi xa 25 năm. Chiến tranh lạnh cÅ©ng đã kết thúc. Äã 5 năm, hai nÆ°á»›c bình thÆ°á»ng hóa quan hệ. Việt Nam Ä‘ang đẩy mạnh tiến trình gia nhập WTO.Trong diá»…n văn tại Äại há»c Quốc gia Hà Ná»™i, Bill Clinton đã thông tin những sá»± kiện văn hóa, kinh tế thú vị: “Hai thế ká»· trÆ°á»›c đây, trong thá»i kỳ lập quốc của Hoa Kỳ, chúng tôi đã vượt đại dÆ°Æ¡ng tìm đối tác thÆ°Æ¡ng mại, và má»™t trong những quốc gia đầu tiên mà chúng tôi gặp được là Việt Nam. Äặc biệt là má»™t trong những quốc phụ của chúng tôi, ông Thomas Jefferson, đã thá»­ tìm lúa giống của Việt Nam để mang vá» trồng tại trang trại của ông ở Virginia từ 200 năm trÆ°á»›câ€(11). Sá»± kiện này, vá» sau cÅ©ng được Tổng thống Barak Obama nhắc đến trong diá»…n văn tại Trung tâm Há»™i nghị Quốc gia Việt Nam. Barak Obama cÅ©ng nhắc đến sá»± kiện Tuyên ngôn Ä‘á»™c lập của nÆ°á»›c Mỹ năm 1776  mà Thomas Jefferson  là tác giả, đã được trích dẫn trong Tuyên ngôn Ä‘á»™c lập năm 1945 của Việt Nam.

Trong diá»…n văn phát biểu tại Äại há»c Quốc gia Hà Ná»™i, Bill Clinton bá»™c lá»™ những Ä‘iá»u tâm huyết: “Äúng nhÆ° Äại sứ Pete Peterson đã nói rất hay: "Chúng ta không thể thay đổi được quá khứ, nhÆ°ng Ä‘iá»u chúng ta có thể thay đổi là TÆ°Æ¡ng Lai (…). Nếu nhÆ° toàn cầu hóa mang thế giá»›i đến vá»›i Việt Nam, thì đồng thá»i nó cÅ©ng mang Việt Nam đến vá»›i thế giá»›i…ChÆ°a bao giá» có hai quốc gia nào đã làm những chuyện nhÆ° chúng ta Ä‘ang làm (…). Hôm nay, Hoa Kỳ và Việt Nam mở má»™t chÆ°Æ¡ng má»›i trong quan hệ hai nÆ°á»›c"(12).

Tại buổi chiêu đãi do Chủ tịch nÆ°á»›c Trần Äức LÆ°Æ¡ng chủ trì, trÆ°á»›c nghÄ©a cá»­, chính kiến nhất quán của Việt Nam vá»›i các nÆ°á»›c trên thế giá»›i và nÆ°á»›c Mỹ,Tổng thống Bill Clinton khẳng định niá»m tin, niá»m vui, mong muốn của Hoa Kỳ: “Khi chúng ta mở rá»™ng cánh cá»­a, chúng ta không chỉ tiếp nhận những tÆ° tưởng má»›i. Chúng ta còn giá»›i thiệu được vá»›i bên ngoài tài năng và tính sáng tạo cùng tiá»m năng của dân tá»™c. Chỉ sau má»™t ngày ở thăm đất nÆ°á»›c các bạn, tôi tin tưởng chắc chắn rằng sẽ không có gì có thể ngăn cản ngÆ°á»i dân Việt Nam giành lấy cÆ¡ há»™i nhận biết tiá»m năng tràn đầy của mình. Nhân dân Hoa Kỳ vui mừng vì đã đến lúc chúng ta có thể trở thành đối tác â€. Và Bill Clinton đã “Lẩy Kiá»uâ€:

Sen tàn cúc lại nở hoa,

Sầu dài ngày ngắn đông đà sang xuân.

“Just as the lotus wilts, the mums bloom forth,

Time softens grief, and the winter turns to springâ€.

Äây là câu thÆ¡ số 1795 và 1796 của Truyện Kiá»u, ý nói má»™t năm đã trôi qua bằng cách miêu tả sá»± chuyển Ä‘á»™ng của thá»i gian, của thiên nhiên, đất trá»i vá»›i những hình ảnh, đặc Ä‘iểm nổi bật nhất của bốn mùa: sen tàn-mùa hạ qua, hoa cúc nở-mùa thu tá»›i; hết mùa thu chuyển sang mùa đông; mùa đông ngày ngắn đêm dài; kết thúc mùa đông là mùa xuân Ä‘ang đến. Äào Duy Anh giải thích ý thÆ¡ “ sầu dài ngày ngắn†nhÆ° sau: “Mối sầu tuy dài ( so vá»›i câu Thá»­ hận miên miên vô tuyệt kỳ của Bạch CÆ° Dị) mà thì giá» trôi qua thấm thoắt ( ngày ngắn) cÅ©ng đã được má»™t năm ( hết hạ sang thu, hết đông sang xuân)â€(13). Äấy là má»™t năm ở Lâm Tri,Thúc Sinh đã xa Thúy Kiá»u, sau buổi tiá»…n biệt, chia tay: “NgÆ°á»i lên ngá»±a kẻ chia bào, Rừng phong thu đã nhuốm màu quan sanâ€, “ Lâm Tri từ thuở uyên bay, Phòng không thÆ°Æ¡ng kẻ tháng ngày chiếc thânâ€.

Bill Clinton đã “lẩyâ€,“vậnâ€câu thÆ¡ 1795, 1796 của Truyện Kiá»u vào quan hệ bang giao Việt- Mỹ, và chính ông giải mã ý nghÄ©a muốn nói từ hai câu thÆ¡, khẳng định và hy vá»ng vá» sá»± phát triển của quan hệ giữa hai nÆ°á»›c: “Nay những ký ức băng giá vá» quá khứ đã bắt đầu tan. Những phác thảo của má»™t tÆ°Æ¡ng lai ấm áp chung đã bắt đầu hình thành. Cùng nhau, chúng ta hãy tận hưởng mùa xuân má»›i nàyâ€(14).

Trong cách “lẩy Kiá»u†của Bill Clinton, ý nghÄ©a của câu thÆ¡ Kiá»u đã có khác. Không chỉ là sá»± miêu tả bÆ°á»›c Ä‘i của thá»i gian má»™t năm, mà chủ yếu là sá»± vận Ä‘á»™ng của thá»i gian, vÅ© trụ, của sá»± chuyển mùa theo hÆ°á»›ng tốt đẹp hÆ¡n. Chuyến thăm của Bill Clinton, nhÆ° chính ý nghÄ©a ông muốn nói từ câu Kiá»u, đánh dấu khởi đầu má»›i trong quan hệ Việt- Mỹ: thá»i cuá»™c đã thay đổi, chiến tranh đã Ä‘i qua, những chÆ°Æ¡ng buồn trong quan hệ giữa hai nÆ°á»›c cÅ©ng đã qua, trÆ°á»›c vận há»™i má»›i Ä‘ang đến, hai quốc gia cùng hÆ°á»›ng tá»›i, cùng xây dá»±ng và cùng tận hưởng má»™t tÆ°Æ¡ng lai tÆ°Æ¡i sáng. Má»™t sá»± chia sẻ, cam kết gắn bó, thân tình, dù rằng trong mong Æ°á»›c nhiá»u hÆ¡n là hiện thá»±c.

“Trích dẫn hai câu Kiá»u này, hẳn Bill Clinton cÅ©ng không ngá»: 13 năm sau, phát biểu của ông đã trở thành má»™t phần trong hồ sÆ¡ Ä‘á» nghị vinh danh Nguyá»…n Du, được Việt Nam gá»­i lên UNESCO… Ban soạn thảo hồ sÆ¡ dẫn lại lần "lẩy Kiá»u" của nguyên Tổng thống Mỹ nhÆ° má»™t minh chứng tiêu biểu cho tầm ảnh hưởng Äông Tây của tác phẩm nàyâ€(15).

4. Äầu tháng 7 năm 2015, Tổng Bí thÆ° Äảng Cá»™ng sản Việt Nam sang thăm Mỹ theo lá»i má»i của Tổng thống B. Obama. Äây là chuyến thăm đầu tiên của ngÆ°á»i đứng đầu má»™t đảng cá»™ng sản tá»›i Mỹ, chÆ°a từng có tiá»n lệ trong lịch sá»­ quốc gia này, kết quả tích cá»±c sau 20 năm hai quốc gia bình thÆ°á»ng hóa quan hệ. Äúng nhÆ° Tổng Bí thÆ° Nguyá»…n Phú Trá»ng đã chia sẻ vá»›i các nhà báo hai nÆ°á»›c và quốc tế: “Có lẽ cách đây 20 năm không ai có thể hình dung được rằng hôm nay, tại phòng Bầu dục, Nhà Trắng lại có cuá»™c gặp rất thú vị giữa Tổng Bí thÆ° Äảng Cá»™ng sản Việt Nam vá»›i Tổng thống Hoa Kỳ. Từ hai nÆ°á»›c “cá»±u thùâ€, Việt Nam và Hoa Kỳ đã trở thành bạn, rồi đối tác toàn diện và trong tÆ°Æ¡ng lai mối quan hệ đó sẽ còn phát triển tốt hÆ¡n nữa. Có được Ä‘iá»u này là nhá» tầm nhìn chiến lược, nhá» sá»± cố gắng của lãnh đạo hai nÆ°á»›c, đồng thá»i có sá»± ủng há»™ to lá»›n của nhân dân vì quan hệ hai nÆ°á»›c Việt Nam – Hoa Kỳ phù hợp vá»›i lợi ích của nhân dân, đồng thá»i phù hợp vá»›i xu thế phát triển trên thế giá»›i hiện nay. Äó là hòa bình, hữu nghị, hợp tác, phát triển và cùng nhau thịnh vượng"(16).

Chuyến thăm của Tổng Bí thÆ° Nguyá»…n Phú Trá»ng giải quyết được nhiá»u vấn Ä‘á» tầm vÄ© mô, mở ra ká»· nguyên má»›i của quan hệ Việt-Mỹ. Trong tiệc chiêu đãi Tổng Bí thÆ°, Phó Tổng thống Mỹ Joe Binden đã “lẩy†câu thÆ¡ 3121 và 3122, Ä‘oạn Kim- Kiá»u tái hợp, rất phù hợp vá»›i quan hệ song phÆ°Æ¡ng Việt Nam- Hoa Kỳ hiện nay:

Trá»i còn để có hôm nay,

Tan sÆ°Æ¡ng đầu ngõ, vén mây giữa trá»i.

“Thank heaven we are here today,

To see the sun through parting fog and cloudâ€.

Äào Duy Anh giải thích: “Tan sÆ°Æ¡ng đầu ngõ: Liên hệ vá»›i câu Hoa tàn mà lại thêm tÆ°Æ¡i ở dÆ°á»›i, tan sÆ°Æ¡ng đầu ngõ nghÄ©a là trừ hết sÆ°Æ¡ng lạnh khiến hoa (hoa trồng ở đầu ngõ vÆ°á»n) đã tàn vì sÆ°Æ¡ng mà lại được tÆ°Æ¡i lại (…).Vén mây giữa trá»i: Liên hệ vá»›i câu 3124: Trăng tàn mà lại hÆ¡n mÆ°á»i rằm xÆ°a. Vén mây giữa trá»i nghÄ©a là tan mây ở giữa trá»i cho nên mặt trăng lại được sáng lại, khiến tuy nó đã là trăng tàn mà vẫn còn sáng hÆ¡n trăng rằm mà bị mây cheâ€(17). Phan Tá»­ Phùng đã trích dẫn các bình chú những câu thÆ¡ này: “Nguyá»…n Vân Anh: Äầu ngõ sÆ°Æ¡ng tan, giữa giá»i mây tạnh, thì sẽ được hoa tÆ°Æ¡i giăng sáng, nhÆ° hai câu dÆ°á»›i đã nói; Äàm Duy Tạo: đám sÆ°Æ¡ng ở đầu ngõ tan Ä‘i thì lại thấy hoa trong vÆ°á»n; đám mây ở giữa trá»i vén lên thì lại thấy mặt trăngâ€(18).

Trong buổi gặp gỡ Ä‘oàn viên, “MÆ°á»i lăm năm má»›i bây giá» là đâyâ€, Kim Trá»ng an ủi Thúy Kiá»u, muốn Thúy Kiá»u xếp lại những mặc cảm, những ngày buồn, để thấy vầng trăng tái hợp, ,“Cùng nhau lại chuốc chén quỳnh giao hoan†. Mong Æ°á»›c của Kim Trá»ng vừa rất chân thành, vừa vô cùng lãng mạn!

“Vận vào†chuyến thăm của Tổng Bí thÆ° Nguyá»…n Phú Trá»ng, hai câu thÆ¡ Kiá»u mà Joe Binden “lẩy†mang thêm những lá»›p nghÄ©a khác: lịch sá»­ đã có những khúc rẽ, vận há»™i má»›i tÆ°Æ¡i sáng đã đến, hai quốc gia đã và tiếp tục vượt qua những rào cản, thách thức. Giá» là lúc “sÆ°Æ¡ng tan đầu ngõâ€, là lúc “vén mây giữa trá»iâ€, làm tan sÆ°Æ¡ng má» hÆ¡i lạnh và mây mù đã phủ bóng lên quan hệ hai nÆ°á»›c, để bầu trá»i quang, rá»™ng mở, ấm áp, vì má»™t triển vá»ng tÆ°Æ¡ng lai tốt đẹp. “Vén mây giữa trá»iâ€: Ä‘iá»u tưởng chừng nhÆ° không thể, đã và vẫn có thể làm được, nhÆ° hai quốc gia Việt Nam và Mỹ đã và ngày càng xích lại gần nhau.Tất nhiên, hai nÆ°á»›c vẫn còn những vấn Ä‘á» tiếp tục phải trao đổi, nhÆ°ng Chính phủ Mỹ đã thay đổi cách nhìn, Ä‘iá»u quan trong là há» tôn trá»ng chủ quyá»n Ä‘á»™c lập, toàn vẹn lãnh thổ, thể chế chính trị của Việt Nam và ngày càng có nhiá»u thiện cảm vá»›i Việt Nam, cùng mong muốn quan hệ giữa hai quốc gia chẳng những phát triển, mà còn nâng lên thành đối tác tòan diện.

Có thể so sánh: nếu câu Kiá»u Bill Clinton “lẩy†trÆ°á»›c đây đặt niá»m tin “đông đà sang xuânâ€, thì câu Kiá»u Joe Binden dẫn ra trong tiệc mừng Tổng Bí thÆ° Nguyá»…n Phú Trá»ng, sau 20 năm bình thÆ°á»ng hóa quan hệ hai nÆ°á»›c, là sá»± khẳng định, củng cố sá»± tin tưởng và thể hiện niá»m vui vá» những gì hai quốc gia đã làm “để có hôm nayâ€.Và “hôm nayâ€, “sÆ°Æ¡ngâ€- cái nhìn thấy ngay trÆ°á»›c mắt, đã “tan đầu ngõâ€, “mây giữa trá»iâ€, cái xa hÆ¡n, cái Ä‘ang còn khuất lấp, cÅ©ng Ä‘ang được vén mở; đã nhìn rõ bầu trá»i rá»™ng lá»›n, tÆ°Æ¡ng lai của mối quan hệ giữa hai nÆ°á»›c.

5. Chuyến thăm Việt Nam năm 2016 của Tổng thống Barack Obama cÅ©ng rất đặc biệt. Äặc biệt từ mục tiêu: “Mục tiêu của tôi trong chuyến thăm này là xây dá»±ng ná»n tảng ngày càng vững chắc hÆ¡n cho quan hệ hai nÆ°á»›c trong nhiá»u thập ká»· tá»›i. Mối quan hệ lâu dài của hai đất nÆ°á»›c chúng ta, bắt đầu từ Thomas Jefferson từ hÆ¡n hai thế ká»· trÆ°á»›c, bây giá» bắt đầu má»™t chu kỳ má»›iâ€(19). Äặc biệt từ sá»± gần gÅ©i, thân thiện của Barack Obama vá»›i ngÆ°á»i dân; gần gÅ©i má»™t cách chân thành, chân thành má»™t cách gần gÅ©i: ăn bún chả bình dân, uống bia hÆ¡i, trú mÆ°a dÆ°á»›i mái hiên và bắt tay trò chuyện cùng những ngÆ°á»i dân bình dị, dừng lại ở cổng làng Má»… Trì mua cốm. Barack Obama được rất đông ngÆ°á»i Việt Nam đứng chật hai bên Ä‘Æ°á»ng chào đón và tiá»…n chân. “Tổng thôÌng Hoa KyÌ€ Ä‘ã chiêÌm troÌ£n tiÌ€nh cảm của ngÆ°Æ¡Ì€i Việt vaÌ€ tình cảm của ngÆ°Æ¡Ì€i Việt Ä‘ã in sâu trong traÌi tim ông chủ NhaÌ€ TrăÌngâ€(20). Trong bài phát biểu tại Trung tâm Há»™i nghị Quốc gia trÆ°á»›c hÆ¡n hai nghìn ngÆ°á»i, Barak Obama trân trá»ng quá khứ lịch sá»­ rất huy hoàng của Việt Nam,  nhiá»u lần khẳng định chủ quyá»n Ä‘á»™c lập và sức mạnh, vẻ đẹp bá»n bỉ, sâu sắc, tinh tế của văn hóa Việt Nam - cÆ¡ sở ná»n tảng vững chắc của chủ quyá»n Ä‘á»™c lập ấy. Bài phát biểu dài 30 phút và 30 lần Barak Obama nhắc đến hoặc viện dẫn văn hóa Việt Nam. Từ các địa danh văn hóa: Äông SÆ¡n, sông Hồng, phố cổ Hà Ná»™i, cố đô Huế, Há»™i An, Thành phố Hồ Chí Minh, đồng bằng sông Cá»­u Long đến các sản vật nhÆ° lúa gạo, trống đồng, các món ăn nổi tiếng. Từ những anh hùng, danh nhân, nhân vật lịch sá»­: Hai Bà TrÆ°ng, Lý ThÆ°á»ng Kiệt, Hồ Chí Minh, Võ Nguyên Giáp đến các nhà thÆ¡, nhà văn, há»a sỹ, nhà khoa há»c và tác phẩm của há» nhÆ° bài thÆ¡ Thần của Lý ThÆ°á»ng Kiệt, triết há»c Phan Châu Trinh, ca khúc “Mùa xuân đầu tiên†của Văn Cao, “Nối vòng tay lá»›n†của Trịnh Công SÆ¡n, Toán của Giáo sÆ° Ngô Bảo Châu…Riêng vá»›i Nguyá»…n Du, Tổng thống Obama nhắc tá»›i hai lần trong bài phát biểu này. Lần thứ nhất, Barak Obama thông tin: thÆ¡ Nguyá»…n Du được các trÆ°á»ng đại há»c Mỹ tập trung nghiên cứu. Lần thứ hai, từ cảm hứng vá» thá»±c tại và viá»…n cảnh quan hệ của hai nÆ°á»›c,“cả hai bên Ä‘á»u mong muốn thay đổiâ€,“có nhiá»u ngÆ°á»i Mỹ và Việt há»c tập cùng nhau, làm việc cùng nhau, sát cánh vá»›i nhauâ€, Ông đã “lẩy†thÆ¡ Kiá»u:

Rằng trăm năm cũng từ đây,

Của tin gá»i má»™t chút này làm ghi.

(Henceforth I’m bound to you for life, he said

Call these small gifts a token of my love)

Câu thÆ¡ 355 và 356 của Truyện Kiá»u, Ä‘oạn Kim – Kiá»u gặp gỡ, Ä‘oạn đẹp nhất, trong sáng nhất, nên thÆ¡ nhất của Thúy Kiá»u và Kim Trá»ng! Äã qua những thá»i khắc “giữ ý rụt rèâ€, “Lần lừa ai biết hãy còn hôm nayâ€. Äã qua những suy tÆ°: “Thiệt đây mà có ích gì đến aiâ€.

“Trăm năm cÅ©ng từ đây†vừa là ghi trÆ°á»›c trá»i đất thá»i khắc gắn bó này, vừa là duyên trá»i định đôi lứa gắn bó trá»n Ä‘á»i từ đây. Tấm lòng, Æ°á»›c nguyện của Kim Trá»ng và Thúy Kiá»u không chỉ thể hiện bằng lá»i. Cả hai đã trao và nhận “khăn hồngâ€, “cành thoaâ€- ká»· vật của tình yêu đôi lứa: “Của tin gá»i má»™t chút này làm ghiâ€. Ká»· vật nhá» nhÆ°ng nguyện thá» trong đó rất lá»›n, rất thiêng liêng!

Nhá»› lại diá»…n từ của Tổng Bí thÆ° Nguyá»…n Phú Trá»ng tại tiệc chiêu đãi của phía Mỹ. Äáp lại ý tình của nÆ°á»›c Mỹ, đáp lại việc trích dẫn thÆ¡ Kiá»u của Phó Tổng thống Mỹ Joe Binden,Tổng Bí thÆ° Nguyá»…n Phú Trá»ng đã dẫn câu nói của Tổng thống Theodore Roosevelt: “Có lòng tin là đã Ä‘i được ná»­a Ä‘Æ°á»ngâ€. Nhà thÆ¡ Trần Äăng Khoa bình vá» trÆ°á»ng hợp “lẩy Kiá»u†của Tổng thống Obama: “Phải nói là rất tuyệt vá»i. Äúng vậy. Vấn Ä‘á» là niá»m tin. Không có niá»m tin thì không có gì hết. ChÆ¡i vá»›i nhau thì phải tin nhau…Ông B. Obama được dân ta quý chính vì ông rất hiểu chúng ta và tạo cho chúng ta có được niá»m tin nàyâ€(21).

6. Truyện Kiá»u của Nguyá»…n Du từ má»™t tác phẩm nghệ thuật đã bÆ°á»›c vào vÅ© đài chính trị, “từ má»™t bình diện cá nhân đã thành bình diện dân tá»™c trên má»i phÆ°Æ¡ng diệnâ€(22). ThÆ¡ Kiá»u tầng tầng ý nghÄ©a, lá»›p lá»›p ná»™i hàm. Những câu thÆ¡ Kiá»u trong diá»…n văn của những ngÆ°á»i đứng đầu nÆ°á»›c Mỹ tuy chÆ°a phải là những câu thÆ¡ hay nhất của Truyện Kiá»u nhÆ°ng đã được các Tổng thống Mỹ sá»­ dụng phụ hợp, sinh Ä‘á»™ng, đắc địa trong các bối cảnh ngoại giao cụ thể của hai quốc gia ở các thá»i Ä‘iểm khác nhau. Äúng nhÆ° ông Phạm Anh, phiên dịch chính cho Tổng thống Obama trong chuyến công du Việt Nam, nhận xét: những câu thÆ¡ đó “giống nhÆ° viên ngá»c lá»›n trên đỉnh vÆ°Æ¡ng miệnâ€(23).

Truyện Kiá»u trong diá»…n văn của các Tổng thống Mỹ má»™t lần nữa chứng tá» sức mạnh, sá»± sâu sắc, tinh tế khi “chính trị ở trong văn hóa†và “văn hóa ở trong chính trịâ€! Từ đây, càng thấy rõ hÆ¡n vai trò của văn hóa, văn há»c trong ngoại giao, chính trị.Thá»±c tế  này, cha ông ta đã để lại rất nhiá»u kinh nghiệm cho hậu thế. Nổi tiếng nhất là những bài thÆ¡ Ä‘i sứ ở chốn quan phÆ°Æ¡ng, cung đình của các sứ thần Việt Nam, những ngÆ°á»i má»™t lúc vừa là nhà chính trị, vừa là nhà ngoại giao, vừa là nhà thÆ¡(24). HỠđã dùng thÆ¡ làm phÆ°Æ¡ng tiện môi giá»›i, ngoại giao, đối thoại chính trị. Chẳng hạn, thá»i nhà Trần là thÆ¡ Ä‘i sứ của Phạm SÆ° Mạnh, Nguyá»…n Trung Ngạn, Mạc ÄÄ©nh Chi,v.v… vá»›i sứ tiết đấu tranh má»m dẻo, khôn khéo vá»›i “thiên triá»uâ€, tá»± hào vá» quốc thể, giữ vững quyá»n tá»± chủ, xác lập quan hệ bình đẳng giữa hai nÆ°á»›c. ThÆ¡ Ä‘i sứ thá»i Lê- Tây SÆ¡n  của Ngô Thì Nhậm, Äoàn Nguyá»…n Tuấn, Phan Huy Ãch,v.v…mang hÆ¡i thở hào hùng của thá»i đại Tây SÆ¡n, thể hiện rõ lòng tá»± hào và thiện chí hòa bình của dân tá»™c, “hÆ°Æ¡ng thÆ¡m có thể nhuần thấm cho Ä‘á»i sauâ€(25). ThÆ¡ Ä‘i sứ thá»i kỳ đầu nhà Nguyá»…n của Trịnh Hoài Äức, Lê Quang Äịnh, Ngô Nhân TÄ©nh, Phan Huy Chú dào dạt tấm lòng yêu nÆ°á»›c, tinh thần tá»± hào dân tá»™c, khẳng khái ngẩng cao đầu trÆ°á»›c trách nhiệm “sứ sá»±â€Ä‘ược giao.

Ở thá»i đại chúng ta, Chủ tịch Hồ Chí Minh là mẫu má»±c của thông tuệ sá»­ dụng văn hóa, văn há»c vào công việc ngoại giao. Cố Thủ tÆ°á»›ng Phạm Văn Äồng đã viết: “Sá»± ứng xá»­ linh hoạt của Hồ Chí Minh trong giao tiếp, ngoại giao đã trở thành những câu chuyện huyá»n thoạiâ€.  Nhà thÆ¡ Äức Vili Xanbao xúc Ä‘á»™ng nói vá» Bác: “Trong tầm nhìn của Bác, không những thấy NgÆ°á»i là nhà quốc tế đáng kính phục, mà còn là nhà văn hóa lá»›n, giàu tình thÆ°Æ¡ng yêu nhân loại†(26). Tiếp khách quốc tế, NgÆ°á»i không câu nệ “ đối đẳng chức vụâ€, luôn chủ Ä‘á»™ng, sâu sắc, tá»± nhiên, tinh tế và hay dùng văn hóa, thÆ¡ ca gá»­i gắm ý tình. Năm 1960, tiếp Tổng thống Guinea Sekou Toure, Bác đã “ lẩy Kiá»uâ€: “ Bây giá» má»›i gặp nhau đây, Mà lòng đã chắc những ngày thanh niênâ€. Khi sang Trung Quốc, NgÆ°á»i thÆ°á»ng làm thÆ¡, viết đại tá»± trÆ°á»›c mặt ngÆ°á»i Trung Quốc, khiến bạn càng nể phục và càng nhiá»u thiện cảm. Tháng 5 năm 1963, đón Chủ tịch nÆ°á»›c Cá»™ng hòa nhân dân Trung Hoa LÆ°u Thiếu Kỳ, NgÆ°á»i Ä‘á»c hai câu thÆ¡ cho đến nay vẫn là biểu tượng của mong muốn vá» mối quan hệ giữa hai nÆ°á»›c, trên nguyên tắc giữ vững chủ quyá»n Ä‘á»™c lập của Việt Nam: “Mối tình thắm thiết Việt- Hoa, Vừa là đồng chí vừa là anh emâ€. Nói vá» mối quan hệ Việt-Lào, NgÆ°á»i cÅ©ng dùng thÆ¡,v.v…

Nhắc lại truyá»n thống ấy của dân tá»™c để thấy rõ hÆ¡n vai trò, trách nhiệm của các cÆ¡ quan ngoại giao, văn hóa, văn há»c và các nhà nghiên cứu, nhà văn hóa trong việc tÆ° vấn, chuẩn bị cho chuyến thăm các quốc gia và tiếp khách quốc tế của những ngÆ°á»i đứng đầu nhà nÆ°á»›c. Nên chăng, cần khẩn trÆ°Æ¡ng có má»™t chiến lược Ä‘Æ°a văn hóa, văn há»c vào ngoại giao. Văn hóa, văn há»c luôn luôn là “sức mạnh má»mâ€, chiếc cầu kỳ diệu để đối thoại, và quan trá»ng hÆ¡n là để nối con ngÆ°á»i, nối các dân tá»™c vá»›i nhau. XÆ°a đã thế, và nay cÅ©ng thế, thậm chí càng hÆ¡n thế(27)!

Hà Nội, 11/2017

B.M.N


(1)Xem: Äoàn Lê Giang, Dịch Truyện Kiá»u sang tiếng Nhật, in trong Kiá»u há»c tinh hoa, Trung tâm Nghiên cứu Quốc há»c, Nxb Văn há»c, Hà Ná»™i, năm 2016, tr.389.

(2) Xem: Lê Thu Yến, Hành trình Nguyá»…n Du đến vá»›i thế giá»›i, in trong Äại thi hào dân tá»™c, Danh nhân văn hóa Nguyá»…n Du- Ká»· yếu Há»™i thảo ká»· niệm 250 năm sinh Nguyá»…n Du, Khoa Văn há»c và Ngôn ngữ, TrÆ°á»ng Äại há»c Khoa há»c Xã há»™i và Nhân văn, Nxb Äại há»c Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh, năm 20015- tr. 956-963.

(3)René Crayssac, Truyện Kiá»u và xã há»™i à Äông, in trong  Nguyá»…n Du – vá» tác gia và tác phẩm, Nxb Giáo Dục, Hà Ná»™i, năm 1999, tr. 990.

(4), (5), (18) Phan Tá»­ Phùng, chủ biên, Truyện Kiá»u Khảo-Chú-Bình, Nxb Lao Ä‘á»™ng, Hà Ná»™i, năm 2015, tr.51, 52, 768.

(6), (23) Xem: Obama lẩy Kiá»u và bật mí bất ngá» của phiên dịch viên ngÆ°á»i Việt,, Báo Tin tức, nguồn: https://tintuc.vn/obama-lay-kieu-va-bat-mi-bat-ngo-cua-phien-dich-vien-nguoi-viet-132828.

(7), (21) Trần Äăng Khoa giải mã sức hấp dẫn của Obama, nguồn: http://vov.vn.blog/tran-dang-khoa-giai-ma-suc-hap-dan-cua-obama-515265.vov

(8)Xem: Tồng thống Mỹ lẩy Kiá»u theo bản dịch nào,Tạp chí Kiến thức,

nguồn: http://kienthuc.net.vn/xa-hoi/tong-thong-my-lay-kieu-theo-ban-dich-nao-687380.html

(9), (20) Nguyá»…n Minh Thuyết, Câu Kiá»u tặng Tổng thống Obama,

nguồn:http://giaoduc.net.vn/Quoc-te/Cau-Kieu-tang-Tong-thong-Obama-post168204.gdhttp://giaoduc.net.vn/Quoc-te/Cau-Kieu-tang-Tong-thong-Obama-post168204.gd).

(11), (12), (14) Xem: Toàn văn Bài Diễn văn của Tổng thống Clinton. Báo Nhân dân, ngày 18/11/2000, tr. 1, 3.

(13), (17) Äào Duy Anh, Từ Ä‘iển Truyện Kiá»u, Nxb Phụ nữ, Hà Ná»™i, năm 2007, tr. 334, 406.

(8),(10),(13) Cúc ÄÆ°á»ng, Khi ngÆ°á»i Mỹ lẩy Kiá»u- nguồn:http://thethaovanhoa.vn/dien-dan-van-hoa/khi-nguoi-my-lay-kieu-n20150708232555849.htm).

(15),(16) Äăng TrÆ°á»ng, Ngoại giao và thÆ¡ Kiá»u- nguồn:http://cand.com.vn/Su-kien-Binh-luan-thoi-su/Ngoai-giao-va-tho-Kieu-357595/).

(19) Toàn văn bài phát biểu của Tổng thống Obama trÆ°á»›c 2000 ngÆ°á»i ở Mỹ Äình,nguồn: http://tuoitre.vn/toan-van-phat-bieu-cua-tong-thong-obama-truoc-2000-nguoi-o-my-dinh-1106830.htm.

(22) Lê Äình Tuấn- Khi Tổng thống và Phó Tổng thống Hoa Kỳ lẩy Kiá»u-

nguồn: http://www.nhandan.com.vn/chinhtri/item/28126002-khi-tong-thong-va-pho-tong-thong-hoa-ky-lay-kieu.html).

(24), (25) Xem: Phạm Thiá»u, Äào PhÆ°Æ¡ng Bình, chủ biên, ThÆ¡ Ä‘i sứ- Nxb Khoa há»c xã há»™i,Hà Ná»™i, năm 1993, tr. 45

(26) Xem: Vũ Kim Yến, Hồ Chí Minh và những câu chuyện ứng xử ngoại giao,nguồn: http//chinhphu.vn.aspx?did=168961.

(27) Tác giả xin chân thành cám Æ¡n GS. Trần Văn Nhung, GS. Trần Nho Thìn, PGS. Lê Thu Yến, PGS. Äoàn Lê Giang,Ths. Phạm Tấn đã có những góp ý quý báu cho bài báo này.

(*) PGS.TSKH- Văn phòng Há»™i đồng Chức danh giáo sÆ° nhà nÆ°á»›c, Ät: 0903 63 60 54; Email: Cette adresse email est protégée contre les robots des spammeurs, vous devez activer Javascript pour la voir.

 
«DébutPrécédent12345678SuivantFin»

Page 1 sur 8

THÔNG TIN HOẠT ÄỘNG

THẦY GIÃO BÙI MẠNH NHỊ: "RÓT CHO ÄẦY VĨNH CỬU/ Uá»NG CHO CẠN THOÃNG QUA" (TRẦN QUá»C TOÀN)

THẦY GIÃO BÙI MẠNH NHỊ: “RÓT CHO ÄẦY VĨNH CỬU/Uá»NG CHO CẠN THOÃNG QUA†Trần Quốc Toàn Phó giáo sÆ° - Tiến sÄ© khoa há»c Bùi Mạnh Nhị từng có trang giáo...

Thông báo vá» việc há»— trợ khai thác nguồn há»c liệu trá»±c tuyến trong thá»i gian giãn cách

THÔNG BÃO V/V Há»– TRỢ KHAI THÃC NGUá»’N HỌC LIỆU TRá»°C TUYẾN TRONG THỜI GIAN GIÃN CÃCH   Nhằm há»— trợ Quý Thầy/Cô, các Anh/Chị sinh viên, há»c viên, nghiên cứu...
 

Hội thảo hội nghị

THÔNG BÃO Sá» 1 VỀ VIỆC Tá»” CHỨC HỘI THẢO KHOA HỌC “Lê Trí Viá»…n – má»™t Ä‘á»i vá»›i nghá», má»™t Ä‘á»i vá»›i văn†(Ká»· niệm 100 năm ngày sinh GSNGND Lê Trí Viá»…n)

BỘ GIÃO DỤC VÀ ÄÀO TẠO CỘNG HÃ’A XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TRƯỜNG ÄẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HCM Số:            /TB - ÄHSP Äá»™c lập -...

THÔNG BÃO Sá» 1 VỀ VIỆC Tá»” CHỨC HỘI THẢO KHOA HỌC QUá»C TẾ "KHU Vá»°C ÄÔNG à - NHá»®NG VẤN ÄỀ NGHIÊN CỨU VÀ DẠY HỌC NGá»® VÄ‚N"

TRƯỜNG ÄẠI HỌC SƯ PHẠM TP Há»’ CHà MINH KHOA NGá»® VÄ‚N – KHOA TIẾNG HÀN QUá»C   THÔNG BÃO Sá» 1 VỀ VIỆC Tá»” CHỨC HỘI THẢO KHOA HỌC QUá»C TẾ   KHU...
 

Äoàn TN - Há»™i SV

THÔNG BÃO VỀ HỘI THI NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM CỦA SINH VIÊN KHOA NGá»® VÄ‚N TRƯỜNG ÄHSP TP. HCM NÄ‚M HỌC 2008 - 2009

1/ Mục đích ý nghÄ©a: TrÆ°á»ng ÄHSP là trÆ°á»ng có nhiệm vụ hÆ°á»›ng nghiệp dạy nghá» rất rõ ràng. Äồng thá»i vá»›i việc được trang bị kiến thức vá» khoa...

 BÀI MỚI NHẤT