Văn há»c Việt Nam
|
Lundi, 18 Octobre 2021 13:22 |
MỘT Sá» ÄẶC ÄIỂM NGÔN NGá»®
CA DAO - DÂN CA NAM BỘ
PGS. TSKH. BÙI MẠNH NHỊ (*)
Ca dao là “ThÆ¡ của má»i nhà †(Xuân Diệu). Ca dao Nam Bá»™ nói riêng, cả nÆ°á»›c nói chung, là những tượng Ä‘Ã i bất hủ vá» tâm hồn, trái tim, tà i năng của nhân dân. Ngôn ngữ của ca dao - dân ca là lá»i Ä‘á» tá»±a rất sinh Ä‘á»™ng cho tÆ° duy, tâm hồn, ngôn ngữ của nhân dân các miá»n trên Tổ quốc. Ca dao - dân ca Nam Bá»™ đã góp phần nuôi dưỡng những nhà thÆ¡ Äồng Nai – Gia Äịnh nhÆ° Nguyá»…n Äình Chiểu, Bùi Hữu NghÄ©a, Hồ Huân Nghiệp, những nghệ sÄ© tà i danh của âm nhạc truyá»n thống nhÆ° Trần Văn Khê, Cao Văn Lầu, Nguyá»…n VÄ©nh Bảo. “Ca dao tá»± vạch cho mình má»™t lối Ä‘i, dẫu không hà o nhoáng song hết sức hiên ngang, hết sức Ä‘á»™c láºp†(Thuần Phong).
1. Cha ông chúng ta má»›i khám phá, xây dá»±ng mảnh đất Nam Bá»™ trong vòng hÆ¡n ba thế kỉ nay. Ca dao - dân ca Nam Bá»™, tất nhiên cÅ©ng má»›i chỉ thá»±c sá»± được hình thà nh và khởi sắc trong quãng thá»i gian ấy. Diện mạo ngôn ngữ ca dao - dân ca Nam Bá»™ là má»™t quá trình há»™i tụ, phát huy những truyá»n thống của ngôn ngữ ca dao - dân ca dân tá»™c mà cha ông từ các miá»n ngoà i “gồng gánhâ€mang và o, đồng thá»i là quá trình sáng tạo liên tục trÆ°á»›c những đòi há»i của cuá»™c sống ở má»i hoà n cảnh, má»i mục Ä‘Ãch giao tiếp không ngừng thay đổi.
Äể tạo nên diện mạo đó, nhân dân đã, má»™t mặt, sá» dụng kho tà ng ngôn ngữ sẵn có của ca dao - dân ca dân tá»™c; mặt khác, biến đổi không Ãt từ ngữ, câu ca và sáng tạo rất nhiá»u bà i ca má»›i, từ ngữ má»›i. Do đó trong vốn từ ngữ mà ca dao - dân ca Nam Bá»™ sá» dụng, bên cạnh kho từ ngữ già u có được phổ biến khắp cả nÆ°á»›c, là sá»± có mặt của những từ ngữ nảy sinh tại địa phÆ°Æ¡ng. Äó là những từ ngữ là m tên gá»i cho các sá»± váºt, sản váºt má»›i, những từ ngữ biểu hiện các sắc thái tình cảm khác nhau của con ngÆ°á»i nảy sinh trong bối cảnh tá»± nhiên và xã há»™i má»›i. Trong quá trình giao lÆ°u vá»›i các miá»n, má»™t bá»™ pháºn trong số nà y đã và sẽ được phổ biến rá»™ng rãi, má»™t bá»™ pháºn khác vẫn giữ nguyên tÃnh chất của phÆ°Æ¡ng ngữ. Do hoà n cảnh lịch sá», sá»± giao lÆ°u văn hoá giữa các miá»n trên Tổ quốc trong quá khứ chủ yếu là con Ä‘Æ°á»ng từ các miá»n ngoà i Ä‘i và o. Äất nÆ°á»›c đã thống nhất, chắc chắn sá»± giao lÆ°u văn hoá từ Nam Bá»™ trở ra các miá»n ngoà i sẽ phát triển mạnh hÆ¡n, rá»™ng và sâu hÆ¡n, trong tình cảm mong má»i của nhân dân cả nÆ°á»›c.
2. Nam Bá»™, đặc biệt là đồng bằng sông Cá»u Long, có nhiá»u cái nhất: đồng bằng lá»›n nhất nÆ°á»›c; sản lượng lúa gạo nhiá»u nhất nÆ°á»›c; kinh rạch nhiá»u nhất nÆ°á»›c; trái cây nhiá»u nhất nÆ°á»›c; diện tÃch nuôi trồng thủy sản lá»›n nhất nÆ°á»›c; lượng thủy hải sản thu được hà ng năm cÅ©ng nhiá»u nhất nÆ°á»›c; diện tÃch rừng ngáºp mặn nhiá»u nhất nÆ°á»›c… Cuá»™c sống của ngÆ°á»i dân Nam Bá»™ gắn bó máu thịt vá»›i hệ thống sông ngòi dá»c ngang chằng chịt của khoảng 5.000 km Ä‘Æ°á»ng kinh rạch, vá»›i những cánh đồng mênh mông của đồng bằng châu thổ Cá»u Long, mang tầm của những đồng bằng rá»™ng lá»›n, đặc biệt của thế giá»›i, và vá»›i những miệt vÆ°á»n phì nhiêu, mà u xanh trải trà n, ráºm rì cây trái. Nhiá»u nhà nghiên cứu đã dùng định danh “văn minh sông rạchâ€, và nhà văn SÆ¡n Nam dùng định danh “văn minh miệt vÆ°á»n†để nói vá» cảnh quan  sinh thái – nhân văn và cuá»™c sống của ngÆ°á»i dân đồng bằng sông Cá»u Long. Con số thống kê sau vỠ“chợ nổi†- chợ há»p trên sông, “thÆ°Æ¡ng cảng dân gianâ€Ä‘á»™c đáo, nÆ¡i buôn bán không chỉ lúa gạo, tôm cá, mà cả các loại trái cây và hoa, cho thấy thêm Ä‘iá»u đặc biệt của Nam Bá»™: Tiá»n Giang có 160 chợ nổi, Bến Tre có 175, Äồng Tháp 203 và Trà Vinh có 110 chợ nổi. Sá» sách viết vá» tá»± nhiên và sá»± già u có của Nam Bá»™ không thể thiếu những trang vá» cảnh quan nổi báºt, đặc sắc đó cùng vá»›i những chủ nhân của nó. Kinh rạch, ruá»™ng đồng, miệt vÆ°á»n - ba bối cảnh tiêu biểu của thiên nhiên và cuá»™c sống ngÆ°á»i dân Nam Bá»™ cÅ©ng là ba bối cảnh mà ca dao - dân ca Nam Bá»™ thÆ°á»ng bá»™c lá»™ những đặc Ä‘iểm ngôn ngữ của mình.
3. NgÆ°á»i nông dân truyá»n thống, nhÆ° C. Mác nháºn xét, “trao đổi vá»›i thiên nhiên nhiá»u hÆ¡n là giao tiếp vá»›i xã há»™iâ€(1). Cụ Hipprocrates (460?-377 TrÆ°á»›c Công nguyên) cÅ©ng đã nói: “Nông gia giá»i không chống lại thiên nhiên, anh ta cùng là m việc vá»›i thiên nhiên để là m ra nông sản†và những sản phẩm tinh thần. Ná»n thi ca của há», cÅ©ng giống nhÆ° bản thân há», luôn thở hÃt trong thiên nhiên tÆ°Æ¡i mát, sống Ä‘á»™ng. Nhân dân luôn lấy những cảnh váºt thân thuá»™c quanh mình để phô bà y tâm sá»±.
Ở Bắc Bá»™, những hình ảnh tiêu biểu là m nên gÆ°Æ¡ng mặt của nông thôn cổ truyá»n – cây Ä‘a, bến nÆ°á»›c, mái đình, luỹ tre, cổng là ng… rất hay được nhắc tá»›i trong các bà i ca. Câu hát Trung Bá»™ trùng Ä‘iệp hình ảnh của núi non, rừng rú, mênh mông và dữ dằn hình ảnh của biển cả… Trong ca dao - dân ca Nam Bá»™, hình ảnh ghe xuồng, sông rạch, tôm cá xuất hiện vá»›i tần số rất cao. Nét Ä‘á»™c đáo nà y biểu hiện ở những bà i ca thuá»™c má»i chủ Ä‘á». Chuyện vá»›i mình hay chuyện vá»›i ngÆ°á»i, nhân váºt trữ tình thÆ°á»ng mượn hình ảnh trung gian - sông nÆ°á»›c và ghe xuồng, tôm, cá:
|
Lire la suite...
|
|
Jeudi, 25 Juin 2020 08:45 |
Â
VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
VIỆN VĂN HỌC
----------------------
|
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Äộc lập – TÆ°Ì£ do – HaÌ£nh phuÌc
--------------------------------------
HaÌ€ Nội, ngaÌ€y 20 thaÌng 5 năm 2020
|
Â
THÔNG BÃO
(v/v thay đổi ngà y tổ chức
Há»™i thảo khoa há»c Quốc tế)
Â
Â
Ban Tổ chức Há»™i thảo khoa há»c Quốc tế Sinh thái và văn hoá Nam Bá»™ trong văn há»c Việt Nam xin trân trá»ng thông báo:
Do ảnh hưởng của dịch Covid-19, thá»i gian tổ chức Há»™i thảo sẽ được chuyển sang đầu tháng 12/2020. Há»™i thảo sẽ được tổ chức tại TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang (69/68 Äặng Thùy Trâm, PhÆ°á»ng 13, Quáºn Bình Thạnh, TP. Hồ Chà Minh).
Äể đảm bảo chất lượng khoa há»c và tạo Ä‘iá»u kiện thêm cho các tác giả tham gia há»™i thảo, Ban Tổ chức xin Ä‘iá»u chỉnh các mốc nháºn bà i nhÆ° sau:
- Thá»i hạn nháºn đăng ký tóm tắt: 30/6/2020 (ThÆ° má»i viết bà i và Mẫu đăng ký viết bà i xin gá»i kèm theo)
- Thá»i hạn nháºn bà i viết toà n văn: 30/9/2020
Bà i đăng ký và toà n văn tham luáºn xin gá»i file vá» qua há»™p thÆ°:
Cette adresse email est protégée contre les robots des spammeurs, vous devez activer Javascript pour la voir.
.
Ban Tổ chức Há»™i thảo rất mong nháºn được sá»± quan tâm và bà i viết của quý há»c giả, các nhà nghiên cứu.
Xin trân trá»ng!
Â
Â
|
T.M. BAN TỔ CHỨC
Trưởng ban
Viện trưởng Viện Văn há»c
Â
Â
PGS.TS. Nguyá»…n Äăng Äiệp
|
Â
|
Â
Â
Â
Â
|
|
VIỆN VĂN HỌC
|
Â
|
ÄẠI HỌC VÄ‚N LANG
|
THƯ MỜI ÄÄ‚NG Kà VIẾT BÀI
HỘI THẢO KHOA HỌC QUÔÌC TÊÌ
Sinh thái và văn hoá Nam Bá»™ trong văn há»c Việt Nam
KÃnh gá»i: Các quý vị há»c giả, các nhà nghiên cứu
Phê bình văn hoÌ£c sinh thaÌi, sau những bÆ°Æ¡Ìc phaÌt triển ở Âu - Mỹ đã mở rộng đêÌn nhiều khu vÆ°Ì£c của châu AÌ (Trung Quốc, các quốc gia Äông BăÌc AÌ và Äông Nam AÌ…) và ngà y cà ng chiếm được sá»± quan tâm của đông đảo các nhà khoa há»c. Vá» bản chất, đây là hÆ°á»›ng nghiên cứu liên ngà nh, có khả năng kêÌt nôÌi hoÌ£c thuật toaÌ€n cầu-khu vÆ°Ì£c, gia tăng tÆ°Æ¡ng taÌc giữa nghiên cÆ°Ìu haÌ€n lâm vÆ¡Ìi caÌc vâÌn đề thÆ°Ì£c tiễn của xã hội và các cÆ¡ sở Ä‘Ã o tạo đại há»c theo hÆ°á»›ng ứng dụng… Trong Ä‘iều kiện môi sinh ở Việt Nam Ä‘ang coÌ những biến đổi đáng lo ngại, khi mà việc dẫn nhập phê biÌ€nh sinh thaÌi noÌi chung vaÌ€ phê biÌ€nh văn hoÌ£c sinh thaÌi noÌi riêng Ä‘ang ở giai Ä‘oạn khởi đầu, môÌi quan tâm đêÌn vâÌn đề naÌ€y tÆ°Ì€ giÆ¡Ìi hoÌ£c thuật, giÆ¡Ìi saÌng taÌc vaÌ€ giaÌo duÌ£c cũng chÆ°a liên tuÌ£c thiÌ€ việc Ä‘Æ°a vâÌn đề môi sinh trong ngữ cảnh văn hoaÌ, văn chÆ°Æ¡ng Việt Nam thaÌ€nh một chủ Ä‘iểm thảo luận chuyên sâu hÆ°Ìa heÌ£n sẽ coÌ giaÌ triÌ£ kiÌch thiÌch Ä‘a chiều vaÌ€ maÌ£nh mẽ. Văn hoÌ£c Việt Nam nói chung và văn há»c Nam Bá»™ nói riêng coÌ những saÌng taÌc gây chuÌ yÌ mang chủ đề sinh thaÌi sâu săÌc. ChâÌt liệu Ä‘oÌ cần coÌ những thảo luận kỹ caÌ€ng, vaÌ€ tÆ°Ì€ những thảo luận Ä‘oÌ, dữ liệu thu được coÌ thể tham gia vaÌ€o những luận giải lyÌ thuyêÌt về sinh thaÌi, đặc biệt là hình thà nh đạo đức sinh thái trên tinh thần nhân văn hiện đại. Vá»›i những ý nghÄ©a trên, Viện Văn há»c (thuá»™c Viện Hà n lâm KHXH Việt Nam) phối hợp vá»›i Äại há»c Văn Lang đồng tổ chức Há»™i thảo khoa há»c Quốc tế “Sinh thái và văn hoá Nam Bá»™ trong văn há»c Việt Namâ€. Há»™i thảo dá»± kiến diá»…n ra và o cuối tháng 9 năm 2020, tại Tp. Hồ Chà Minh.
Há»™i thảo kỳ vá»ng sẽ laÌ€ cÆ¡ hội để thúc đẩy phaÌt triển của nghiên cÆ°Ìu văn hoÌ£c noÌi riêng vaÌ€ khoa hoÌ£c xã hội nhân văn noÌi chung ở Việt Nam, mà kết quả của nó là căn cứ há»c thuáºt để Viện Văn há»c, Äại há»c Văn Lang trở thà nh địa chỉ kết nối các nghiên cứu văn há»c má»›i theo hÆ°á»›ng liên ngà nh và há»™i nháºp quốc tế.
1. Chủ đỠHội thảo
Há»™i thảo táºp trung và o ba ná»™i dung chÃnh:
1/diễn tiêÌn của phê bình sinh thái trong thÆ¡Ì€i gian gần đây trên thế giá»›i và Việt Nam;
2/thá»±c tiá»…n nghiên cÆ°Ìu văn hoÌ£c sinh thaÌi ở/ vá» khu vá»±c Nam Bá»™ - Việt Nam;
3/cÆ¡ hội vaÌ€ khả năng ứng dụng của phê biÌ€nh sinh thaÌi ở Nam Bá»™ và các vùng địa lý nhân văn trong cả nÆ°á»›c.
Các nhà nghiên cứu, phê bình văn há»c có thể tham gia há»™i thảo theo các chủ Ä‘á» sau đây:
- Thông qua phân tÃch các văn bản văn chÆ°Æ¡ng, lịch sá», tôn giáo, triêÌt hoÌ£c, khảo cổ… thảo luáºn vá» phÆ°Æ¡ng thÆ°Ìc vaÌ€ mÆ°Ìc độ ảnh hưởng của traÌ€o lÆ°u tÆ° tưởng hiện đại và háºu hiện đại đến mối quan hệ giữa con ngÆ°á»i và tá»± nhiên, sá»± can dá»± của các thiêÌt chÃªÌ xã há»™i ở Việt Nam vaÌ€ thÃªÌ giÆ¡Ìi đến ứng xá» của con ngÆ°á»i vá»›i môi trÆ°á»ng sinh thái ở Nam Bá»™ nói riêng và ở Việt Nam cÅ©ng nhÆ° ở các khu vá»±c, quốc gia khác nói chung.
- Văn chÆ°Æ¡ng đã thể hiện, phản ứng và gợi ý cách thức giải quyết ra sao trÆ°á»›c những hiểm hoạ sinh thái ở Nam Bá»™, Việt Nam và thế giá»›i, từ đó xem xét khả năng, bổn pháºn và mức Ä‘á»™ ảnh hưởng của văn chÆ°Æ¡ng đối vá»›i vấn Ä‘á» nà y.
- ThÆ°Ì£c tiễn vaÌ€ khả năng tÆ°Æ¡ng taÌc giữa caÌc loaÌ£i hiÌ€nh văn bản nhÆ° taÌc phẩm văn chÆ°Æ¡ng, Ä‘iện ảnh, phim taÌ€i liệu phoÌng sÆ°Ì£, nghệ thuật triÌ€nh diễn,… về chủ đề sinh thaÌi; thÆ°Ì£c tiễn vaÌ€ khả năng tÆ°Æ¡ng taÌc giữa văn chÆ°Æ¡ng nghệ thuật vÆ¡Ìi giaÌo duÌ£c vaÌ€ truyền thông về sinh thaÌi.
- MôÌi quan tâm sinh thaÌi trong tÆ°Æ¡ng quan vÆ¡Ìi caÌc vâÌn đề thÆ¡Ì€i Ä‘aÌ£i ở những giai Ä‘oaÌ£n liÌ£ch sử khaÌc nhau của Việt Nam vaÌ€ thÃªÌ giÆ¡Ìi Ä‘Æ°Æ¡Ì£c thể hiện ra sao trong văn chÆ°Æ¡ng.
- Thông qua caÌc nghiên cÆ°Ìu trÆ°Æ¡Ì€ng hÆ¡Ì£p Ä‘á» xuất những kiến giải má»›i từ quan Ä‘iểm phê bình sinh thái và đạo đức sinh thái.
2. Cơ quan đồng tổ chức:
- Viện Văn há»c
- TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang (thà nh phố Hồ Chà Minh)
3. Äịa Ä‘iểm, thá»i gian tổ chức:
- Äịa Ä‘iểm: Há»™i trÆ°á»ng N2T1, cÆ¡ sở 3, TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang (69/68 Äặng Thùy Trâm, PhÆ°á»ng 13, Quáºn Bình Thạnh, TP. Hồ Chà Minh).
- Thá»i gian dá»± kiến: đầu tháng 12 năm 2020 (01 ngà y).
4. Tiến độ Hội thảo:
- Thá»i gian nháºn Äăng kà - Tóm tắt tham luáºn (bằng tiếng Việt và tiếng Anh): Cháºm nhất là ngà y 30/6/2020
(Mẫu Äăng kà tham luáºn và tóm tắt gá»i kèm theo)
- Thá»i gian nháºn toà n văn Tham luáºn: 30/9/2020
5. Ngôn ngữ sỠdụng trong Hội thảo: Tiếng Việt, tiếng Anh (có phiên dịch)
6. Quy cách trình bà y tham luáºn:
Tham luáºn viết bằng tiếng Việt, sá» dụng mã chữ Unicode, font: Times New Roman, cỡ chữ 14, cách dòng Ä‘Æ¡n, Ä‘á»™ dà i không quá 15 trang A4. Các chú thÃch dùng chế Ä‘á»™ footnotes tá»± Ä‘á»™ng theo từng trang. Tà i liệu tham khảo đặt ở cuối Tham luáºn.
Ban tổ chức không nháºn các bà i đã công bố và những bà i không đáp ứng đúng quy cách trình bà y văn bản.
7. Hỗ trợ Hội thảo:
Tham luáºn được lá»±a chá»n sá» dụng sẽ được trả nhuáºn bút và chá»n in kỉ yếu Há»™i thảo.
Äại biểu tham dá»± Há»™i thảo tá»± túc kinh phà đi lại, lÆ°u trú trong thá»i gian Há»™i thảo.
8. Äịa chỉ liên hệ:
Má»i ý kiến, thông tin trao đổi, thủ tục đăng ký, bản Tóm tắt và Tham luận toaÌ€n văn xin được gá»i đến địa chỉ sau:
Phòng Quản là khoa há»c & Hợp tác quốc tế, Viện Văn há»c (Số 20 Lý Thái Tổ, Hoà n Kiếm, Hà Ná»™i. Email:
Cette adresse email est protégée contre les robots des spammeurs, vous devez activer Javascript pour la voir.
).
Hoặc liên hệ qua số Ä‘iện thoại: ThS. VÅ© Thanh Loan: 0914968642, ThS. Nguyá»…n Lan Anh: 0988999009 (Viện Văn há»c), TS. Hồ Quốc Hùng: 0913701705 (TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang).
Ban tổ chức chỉ nháºn Äăng kà - Tóm tắt, Tham luáºn toà n văn qua địa chỉ hòm thÆ° Ä‘iện tá».
Thông tin Hội thảo được đăng tải trên các website :
- TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang: http://www.vanlanguni.edu.vn
- Viện Văn há»c: http://vienvanhoc.vass.gov.vn
|
THAY MẶT BAN TỔ CHỨC
Trưởng ban
PGS. TS. NGUYỄN ÄÄ‚NG ÄIỆP
|
Â
Â
Â
|
Â
Â
Â
Â
|
|
VIỆN VĂN HỌC
|
Â
|
ÄẠI HỌC VÄ‚N LANG
|
BẢN ÄÄ‚NG Kà THAM LUẬN
HỘI THẢO KHOA HỌC QUÔÌC TÊÌ
Sinh thái và văn hoá Nam Bá»™ trong văn há»c Việt Nam
Há» và tên:............................................Giá»›i tÃnh..................................................
Há»c hà m, há»c vị:..................................................................................................
Cơ quan công tác:................................................................................................
Äịa chỉ liên hệ (ghi rõ là địa chỉ nhà riêng hoặc cÆ¡ quan công tác):..................
Äiện thoại:.................................. Hòm thÆ° Ä‘iện tá»:.............................................
Số chứng minh thư nhân dân: ............................................................................
Tiêu Ä‘á» của Tham luáºn:.......................................................................................
Tóm tắt tham luáºn (từ 300-500 chữ, sá» dụng font Times New Roman) được trình bà y bằng tiếng Việt và tiếng Anh dÆ°á»›i dạng file Word và gá»i ở dạng file Ä‘Ãnh kèm trÆ°á»›c ngà y 30/6/2020 tá»›i địa chỉ email:
Cette adresse email est protégée contre les robots des spammeurs, vous devez activer Javascript pour la voir.
).
Ngà y ......... tháng ...... năm …...
Ký tên
Â
Â
|
Jeudi, 25 Juin 2020 08:45 |
VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
VIỆN VĂN HỌC
----------------------
|
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Äộc lập – TÆ°Ì£ do – HaÌ£nh phuÌc
--------------------------------------
HaÌ€ Nội, ngaÌ€y 20 thaÌng 5 năm 2020
|
THÔNG BÃO
(v/v thay đổi ngà y tổ chức
Há»™i thảo khoa há»c Quốc tế)
Ban Tổ chức Há»™i thảo khoa há»c Quốc tế Sinh thái và văn hoá Nam Bá»™ trong văn há»c Việt Nam xin trân trá»ng thông báo:
Do ảnh hưởng của dịch Covid-19, thá»i gian tổ chức Há»™i thảo sẽ được chuyển sang đầu tháng 12/2020. Há»™i thảo sẽ được tổ chức tại TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang (69/68 Äặng Thùy Trâm, PhÆ°á»ng 13, Quáºn Bình Thạnh, TP. Hồ Chà Minh).
Äể đảm bảo chất lượng khoa há»c và tạo Ä‘iá»u kiện thêm cho các tác giả tham gia há»™i thảo, Ban Tổ chức xin Ä‘iá»u chỉnh các mốc nháºn bà i nhÆ° sau:
- Thá»i hạn nháºn đăng ký tóm tắt: 30/6/2020 (ThÆ° má»i viết bà i và Mẫu đăng ký viết bà i xin gá»i kèm theo)
- Thá»i hạn nháºn bà i viết toà n văn: 30/9/2020
Bà i đăng ký và toà n văn tham luáºn xin gá»i file vá» qua há»™p thÆ°:
Cette adresse email est protégée contre les robots des spammeurs, vous devez activer Javascript pour la voir.
.
Ban Tổ chức Há»™i thảo rất mong nháºn được sá»± quan tâm và bà i viết của quý há»c giả, các nhà nghiên cứu.
Xin trân trá»ng!
|
T.M. BAN TỔ CHỨC
Trưởng ban
Viện trưởng Viện Văn há»c
PGS.TS. Nguyá»…n Äăng Äiệp
|
|
|
|
VIỆN VĂN HỌC
|
|
ÄẠI HỌC VÄ‚N LANG
|
THƯ MỜI ÄÄ‚NG Kà VIẾT BÀI
HỘI THẢO KHOA HỌC QUÔÌC TÊÌ
Sinh thái và văn hoá Nam Bá»™ trong văn há»c Việt Nam
KÃnh gá»i: Các quý vị há»c giả, các nhà nghiên cứu
Phê bình văn hoÌ£c sinh thaÌi, sau những bÆ°Æ¡Ìc phaÌt triển ở Âu - Mỹ đã mở rộng đêÌn nhiều khu vÆ°Ì£c của châu AÌ (Trung Quốc, các quốc gia Äông BăÌc AÌ và Äông Nam AÌ…) và ngà y cà ng chiếm được sá»± quan tâm của đông đảo các nhà khoa há»c. Vá» bản chất, đây là hÆ°á»›ng nghiên cứu liên ngà nh, có khả năng kêÌt nôÌi hoÌ£c thuật toaÌ€n cầu-khu vÆ°Ì£c, gia tăng tÆ°Æ¡ng taÌc giữa nghiên cÆ°Ìu haÌ€n lâm vÆ¡Ìi caÌc vâÌn đề thÆ°Ì£c tiễn của xã hội và các cÆ¡ sở Ä‘Ã o tạo đại há»c theo hÆ°á»›ng ứng dụng… Trong Ä‘iều kiện môi sinh ở Việt Nam Ä‘ang coÌ những biến đổi đáng lo ngại, khi mà việc dẫn nhập phê biÌ€nh sinh thaÌi noÌi chung vaÌ€ phê biÌ€nh văn hoÌ£c sinh thaÌi noÌi riêng Ä‘ang ở giai Ä‘oạn khởi đầu, môÌi quan tâm đêÌn vâÌn đề naÌ€y tÆ°Ì€ giÆ¡Ìi hoÌ£c thuật, giÆ¡Ìi saÌng taÌc vaÌ€ giaÌo duÌ£c cũng chÆ°a liên tuÌ£c thiÌ€ việc Ä‘Æ°a vâÌn đề môi sinh trong ngữ cảnh văn hoaÌ, văn chÆ°Æ¡ng Việt Nam thaÌ€nh một chủ Ä‘iểm thảo luận chuyên sâu hÆ°Ìa heÌ£n sẽ coÌ giaÌ triÌ£ kiÌch thiÌch Ä‘a chiều vaÌ€ maÌ£nh mẽ. Văn hoÌ£c Việt Nam nói chung và văn há»c Nam Bá»™ nói riêng coÌ những saÌng taÌc gây chuÌ yÌ mang chủ đề sinh thaÌi sâu săÌc. ChâÌt liệu Ä‘oÌ cần coÌ những thảo luận kỹ caÌ€ng, vaÌ€ tÆ°Ì€ những thảo luận Ä‘oÌ, dữ liệu thu được coÌ thể tham gia vaÌ€o những luận giải lyÌ thuyêÌt về sinh thaÌi, đặc biệt là hình thà nh đạo đức sinh thái trên tinh thần nhân văn hiện đại. Vá»›i những ý nghÄ©a trên, Viện Văn há»c (thuá»™c Viện Hà n lâm KHXH Việt Nam) phối hợp vá»›i Äại há»c Văn Lang đồng tổ chức Há»™i thảo khoa há»c Quốc tế “Sinh thái và văn hoá Nam Bá»™ trong văn há»c Việt Namâ€. Há»™i thảo dá»± kiến diá»…n ra và o cuối tháng 9 năm 2020, tại Tp. Hồ Chà Minh.
Há»™i thảo kỳ vá»ng sẽ laÌ€ cÆ¡ hội để thúc đẩy phaÌt triển của nghiên cÆ°Ìu văn hoÌ£c noÌi riêng vaÌ€ khoa hoÌ£c xã hội nhân văn noÌi chung ở Việt Nam, mà kết quả của nó là căn cứ há»c thuáºt để Viện Văn há»c, Äại há»c Văn Lang trở thà nh địa chỉ kết nối các nghiên cứu văn há»c má»›i theo hÆ°á»›ng liên ngà nh và há»™i nháºp quốc tế.
1. Chủ đỠHội thảo
Há»™i thảo táºp trung và o ba ná»™i dung chÃnh:
1/diễn tiêÌn của phê bình sinh thái trong thÆ¡Ì€i gian gần đây trên thế giá»›i và Việt Nam;
2/thá»±c tiá»…n nghiên cÆ°Ìu văn hoÌ£c sinh thaÌi ở/ vá» khu vá»±c Nam Bá»™ - Việt Nam;
3/cÆ¡ hội vaÌ€ khả năng ứng dụng của phê biÌ€nh sinh thaÌi ở Nam Bá»™ và các vùng địa lý nhân văn trong cả nÆ°á»›c.
Các nhà nghiên cứu, phê bình văn há»c có thể tham gia há»™i thảo theo các chủ Ä‘á» sau đây:
- Thông qua phân tÃch các văn bản văn chÆ°Æ¡ng, lịch sá», tôn giáo, triêÌt hoÌ£c, khảo cổ… thảo luáºn vá» phÆ°Æ¡ng thÆ°Ìc vaÌ€ mÆ°Ìc độ ảnh hưởng của traÌ€o lÆ°u tÆ° tưởng hiện đại và háºu hiện đại đến mối quan hệ giữa con ngÆ°á»i và tá»± nhiên, sá»± can dá»± của các thiêÌt chÃªÌ xã há»™i ở Việt Nam vaÌ€ thÃªÌ giÆ¡Ìi đến ứng xá» của con ngÆ°á»i vá»›i môi trÆ°á»ng sinh thái ở Nam Bá»™ nói riêng và ở Việt Nam cÅ©ng nhÆ° ở các khu vá»±c, quốc gia khác nói chung.
- Văn chÆ°Æ¡ng đã thể hiện, phản ứng và gợi ý cách thức giải quyết ra sao trÆ°á»›c những hiểm hoạ sinh thái ở Nam Bá»™, Việt Nam và thế giá»›i, từ đó xem xét khả năng, bổn pháºn và mức Ä‘á»™ ảnh hưởng của văn chÆ°Æ¡ng đối vá»›i vấn Ä‘á» nà y.
- ThÆ°Ì£c tiễn vaÌ€ khả năng tÆ°Æ¡ng taÌc giữa caÌc loaÌ£i hiÌ€nh văn bản nhÆ° taÌc phẩm văn chÆ°Æ¡ng, Ä‘iện ảnh, phim taÌ€i liệu phoÌng sÆ°Ì£, nghệ thuật triÌ€nh diễn,… về chủ đề sinh thaÌi; thÆ°Ì£c tiễn vaÌ€ khả năng tÆ°Æ¡ng taÌc giữa văn chÆ°Æ¡ng nghệ thuật vÆ¡Ìi giaÌo duÌ£c vaÌ€ truyền thông về sinh thaÌi.
- MôÌi quan tâm sinh thaÌi trong tÆ°Æ¡ng quan vÆ¡Ìi caÌc vâÌn đề thÆ¡Ì€i Ä‘aÌ£i ở những giai Ä‘oaÌ£n liÌ£ch sử khaÌc nhau của Việt Nam vaÌ€ thÃªÌ giÆ¡Ìi Ä‘Æ°Æ¡Ì£c thể hiện ra sao trong văn chÆ°Æ¡ng.
- Thông qua caÌc nghiên cÆ°Ìu trÆ°Æ¡Ì€ng hÆ¡Ì£p Ä‘á» xuất những kiến giải má»›i từ quan Ä‘iểm phê bình sinh thái và đạo đức sinh thái.
2. Cơ quan đồng tổ chức:
- Viện Văn há»c
- TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang (thà nh phố Hồ Chà Minh)
3. Äịa Ä‘iểm, thá»i gian tổ chức:
- Äịa Ä‘iểm: Há»™i trÆ°á»ng N2T1, cÆ¡ sở 3, TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang (69/68 Äặng Thùy Trâm, PhÆ°á»ng 13, Quáºn Bình Thạnh, TP. Hồ Chà Minh).
- Thá»i gian dá»± kiến: đầu tháng 12 năm 2020 (01 ngà y).
4. Tiến độ Hội thảo:
- Thá»i gian nháºn Äăng kà - Tóm tắt tham luáºn (bằng tiếng Việt và tiếng Anh): Cháºm nhất là ngà y 30/6/2020
(Mẫu Äăng kà tham luáºn và tóm tắt gá»i kèm theo)
- Thá»i gian nháºn toà n văn Tham luáºn: 30/9/2020
5. Ngôn ngữ sỠdụng trong Hội thảo: Tiếng Việt, tiếng Anh (có phiên dịch)
6. Quy cách trình bà y tham luáºn:
Tham luáºn viết bằng tiếng Việt, sá» dụng mã chữ Unicode, font: Times New Roman, cỡ chữ 14, cách dòng Ä‘Æ¡n, Ä‘á»™ dà i không quá 15 trang A4. Các chú thÃch dùng chế Ä‘á»™ footnotes tá»± Ä‘á»™ng theo từng trang. Tà i liệu tham khảo đặt ở cuối Tham luáºn.
Ban tổ chức không nháºn các bà i đã công bố và những bà i không đáp ứng đúng quy cách trình bà y văn bản.
7. Hỗ trợ Hội thảo:
Tham luáºn được lá»±a chá»n sá» dụng sẽ được trả nhuáºn bút và chá»n in kỉ yếu Há»™i thảo.
Äại biểu tham dá»± Há»™i thảo tá»± túc kinh phà đi lại, lÆ°u trú trong thá»i gian Há»™i thảo.
8. Äịa chỉ liên hệ:
Má»i ý kiến, thông tin trao đổi, thủ tục đăng ký, bản Tóm tắt và Tham luận toaÌ€n văn xin được gá»i đến địa chỉ sau:
Phòng Quản là khoa há»c & Hợp tác quốc tế, Viện Văn há»c (Số 20 Lý Thái Tổ, Hoà n Kiếm, Hà Ná»™i. Email:
Cette adresse email est protégée contre les robots des spammeurs, vous devez activer Javascript pour la voir.
).
Hoặc liên hệ qua số Ä‘iện thoại: ThS. VÅ© Thanh Loan: 0914968642, ThS. Nguyá»…n Lan Anh: 0988999009 (Viện Văn há»c), TS. Hồ Quốc Hùng: 0913701705 (TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang).
Ban tổ chức chỉ nháºn Äăng kà - Tóm tắt, Tham luáºn toà n văn qua địa chỉ hòm thÆ° Ä‘iện tá».
Thông tin Hội thảo được đăng tải trên các website :
- TrÆ°á»ng Äại há»c Văn Lang: http://www.vanlanguni.edu.vn
- Viện Văn há»c: http://vienvanhoc.vass.gov.vn
|
THAY MẶT BAN TỔ CHỨC
Trưởng ban
PGS. TS. NGUYỄN ÄÄ‚NG ÄIỆP
|
|
|
|
VIỆN VĂN HỌC
|
|
ÄẠI HỌC VÄ‚N LANG
|
BẢN ÄÄ‚NG Kà THAM LUẬN
HỘI THẢO KHOA HỌC QUÔÌC TÊÌ
Sinh thái và văn hoá Nam Bá»™ trong văn há»c Việt Nam
Há» và tên:............................................Giá»›i tÃnh..................................................
Há»c hà m, há»c vị:..................................................................................................
Cơ quan công tác:................................................................................................
Äịa chỉ liên hệ (ghi rõ là địa chỉ nhà riêng hoặc cÆ¡ quan công tác):..................
Äiện thoại:.................................. Hòm thÆ° Ä‘iện tá»:.............................................
Số chứng minh thư nhân dân: ............................................................................
Tiêu Ä‘á» của Tham luáºn:.......................................................................................
Tóm tắt tham luáºn (từ 300-500 chữ, sá» dụng font Times New Roman) được trình bà y bằng tiếng Việt và tiếng Anh dÆ°á»›i dạng file Word và gá»i ở dạng file Ä‘Ãnh kèm trÆ°á»›c ngà y 30/6/2020 tá»›i địa chỉ email:
Cette adresse email est protégée contre les robots des spammeurs, vous devez activer Javascript pour la voir.
).
Ngà y ......... tháng ...... năm …...
Ký tên
Â
|
|
Dimanche, 03 Mai 2020 09:04 |
ÄỘNG HÃŒNH MỚI CỦA VÄ‚N XUÔI CHIẾN TRANH QUA NHá»®NG PHÃC THẢO RỜI
BÙI THANH TRUYỀN(*)
1. Cảm quan mới trong sinh quyển mới
Khép lại cái nhìn nặng mà u sắc chÃnh trị hóa, là tưởng hóa theo kiểu phân tuyến ta - địch, thắng – thua, chÃnh nghÄ©a – phi nghÄ©a của văn há»c cách mạng, Ä‘á»™ lùi thá»i gian cùng vá»›i những thay đổi trong sinh quyển văn hóa, xã há»™i giúp ngÆ°á»i viết láºt trở, chiêm nghiệm chiến tranh từ lăng kÃnh nhân văn, nhân bản gắn vá»›i những giá trị phổ quát của nhân loại. Chiến tranh hiện hình trên trang viết hôm nay chủ yếu từ cảm quan của ná»—i buồn, của những suy tÆ°, trăn trở trÆ°á»›c quá khứ, hiện tại và cả tÆ°Æ¡ng lai của “mình†và “há»â€. Con ngÆ°á»i, qua cuá»™c chiến, vá»›i đầy những bầm dáºp, thÆ°Æ¡ng tổn, những dÆ° chấn nặng ná» cả thể xác lẫn tâm hồn, vì thế “không má»™t ai muốn mình sẽ tiếp tục là má»™t con số cá»™ng thêm trong phép thống kê xÆ°Æ¡ng máu†(Chiến tranh và phép thống kê - BÃch Ngân). Hiện thá»±c chiến tranh và háºu chiến đâu còn là “chiếc ráng chiá»u quá đẹp†nhÆ° cách và von của Nguyá»…n Minh Châu mà  xám má»™t mà u buồn rợn bởi những Ä‘au thÆ°Æ¡ng, mất mát, những mảng sáng tối xô bồ khiến không Ãt quân nhân, thÆ°á»ng nhân cả hai bên chiến tuyến – những ngÆ°á»i đã bị chiến tranh vô tình hay cố ý kéo và o – Ä‘á»u không khá»i bang hoà ng, suy sụp, tháºm chà mất khả năng sống bình thÆ°á»ng.
Ná»— lá»±c hiện đại hóa văn xuôi của Ä‘á»™i ngÅ© nhà văn hôm nay thể hiện rõ nhất ở chá»— há» mạnh dạn Ä‘i và o những cạnh khÃa nhạy cảm của chiến tranh vá»›i cái nhìn trá»±c diện, phản tỉnh. Äó là những trang viết lạ lẫm, đầy ám ánh nhÆ°ng cÅ©ng nhiá»u mê hoặc vá» Ä‘á» tà i da cam (Tiếng lục lạc – Nguyá»…n Quang Láºp, MÆ°á»i ba bến nÆ°á»›c – SÆ°Æ¡ng Nguyệt Minh, CÆ¡ bản là buồn – Nguyá»…n Ngá»c Thuần,…). Hai cuá»™c chiến tranh biên giá»›i cÅ©ng là hai thá»i nam châm xoáy hút tâm lá»±c, bút lá»±c của ngÆ°á»i viết. HÆ¡n ba tháºp niên, nhất là khoảng thá»i gian gần 20 năm đầu thế kỉ XXI, xuất hiện hà ng loạt tiểu thuyết viết vá» chiến tranh biên giá»›i Tây Nam: Dòng sông của Xô Nét (Nguyá»…n Trà Huân), Chiến tranh không phải trò đùa (Khuất Quang Thụy), Dòng sông nÆ°á»›c mắt (Thanh Giang), Biên giá»›i, Bên rừng thốt nốt, Äất không đổi mà u, NgÆ°á»i Ä‘Ã n bà khóc mÆ°á»›n (Nguyá»…n Quốc Trung), Ngôi chùa ở Pratthana, Khoảng rừng có những ngôi sao (Văn Lê), Thế giá»›i xô lệch (BÃch Ngân), Bên dòng sông Mê (Bùi Thanh Minh), Miá»n hoang (SÆ°Æ¡ng Nguyệt Minh), Hoang tâm (Nguyá»…n Äình Tú), Mùa xa nhà (Nguyá»…n Thà nh Nhân), Rừng đói (Nguyá»…n Trá»ng Luân), Chuyện LÃnh Tây Nam (Trung Sỹ), Mùa chinh chiến ấy (Äoà n Tuấn), Viết từ hà nh tinh kà ức (Võ Diệu Thanh)…; chiến tranh biên giá»›i phÃa Bắc: Xác phà m (Nguyá»…n Äình Tú), Mình và há» (Nguyá»…n Bình PhÆ°Æ¡ng),...
Chiến tranh đã lùi xa, nhÆ°ng những nhà văn trải nghiệm nó, dù trá»±c tiếp hay gián tiếp, cÅ©ng luôn cảm thấy mình mắc nợ những ân Æ°u ngà y cÅ©. DÆ° âm, dÆ° chấn của cuá»™c chiến cứ mãi Ä‘eo đẳng, khiến há» phải viết ra để nhá»› lại, sống lại má»™t thá»i gian khổ, bi tráng mà bản thân, bạn bè, dân tá»™c đã sống qua. Chuyện LÃnh Tây Nam được Trung Sỹ viết trong tâm thế vượt lên chÃnh mình: trá»±c diện nhìn lại cuá»™c chiến tranh trên đất Campuchia để soi rá»i má»™t thá»i bi hùng của thế hệ, đất nÆ°á»›c mình, để Ä‘Æ°a ra ánh sáng sá»± tháºt trần trụi của cái lò lá»a địa ngục phi nhân ấy. Bằng cái nhìn của ngÆ°á»i trong cuá»™c, ngÆ°á»i Ä‘i qua ngoái lại, nhà văn đã khiến chúng ta kinh ngạc bởi hiện thá»±c Ä‘a chiá»u, chân thá»±c, tÆ°Æ¡i nguyên và sinh Ä‘á»™ng đến rùng mình vá» má»™t chiến trÆ°á»ng K còn Ãt được biết đến trong văn há»c, khá xa lạ vá»›i Ä‘á»™c giả trong và ngoà i nÆ°á»›c, vì thế có sức lay Ä‘á»™ng lá»›n. Dù không gá»i Ä‘Ãch danh, nhÆ°ng lần đầu tiên trong văn há»c chÃnh thống, quân xâm lược phÆ°Æ¡ng Bắc cÅ©ng đã được Ä‘iểm mặt chỉ tên. Äó là bá»n Khá»±a (Mình và há»), là giặc Khợ (Xác phà m). Cả hai cách gá»i nà y Ä‘á»u cho thấy thái Ä‘á»™ căm thù, khinh bỉ của tác giả trÆ°á»›c hà nh Ä‘á»™ng bất nhân, phi nghÄ©a của kẻ thù, đồng thá»i tạo má»™t khoảng cách vừa đủ để hiện thá»±c lịch sá» vá»›i hiện thá»±c văn chÆ°Æ¡ng soi chiếu lẫn nhau nhÆ°ng không trùng khÃt lên nhau. Dụng ý nghệ thuáºt đó giúp ngÆ°á»i viết tá»± do thể nghiệm, sáng tạo và tá» bà y những suy cảm vá» lịch sá», vá» nhân sinh, thế cuá»™c.
Là má»™t cô giáo trẻ, sinh ra và lá»›n lên ở An Giang – nÆ¡i chịu nhiá»u tổn thất, tang thÆ°Æ¡ng do Khmer Äá» gây ra, từ má»™t “kẻ ngoại cuá»™câ€, Võ Diệu Thanh đã vô tình bị đẩy và o cuá»™c chiến. Tác giả trải nghiệm chiến tranh qua lá»i kể của những nạn nhân trong cuá»™c thảm sát Ba Chúc (Tri Tôn): chị SÆ°Æ¡ng, cô Năm Cháºm, mợ Tám, cô TÆ° Chỉnh, chú TÆ° Long, anh Út Nam, thÃm Ba Tệt,… tất cả Ä‘á»u chịu những sang chấn tâm là nặng ná», dai dẳng từ nạn diệt chủng kinh hoà ng cách đây gần bốn tháºp kỉ. Bằng cách viết đầy tÃnh chất “điá»n dã†của văn há»c dân gian, tá»™i ác man rợ của Pol Pot phÆ¡i bà y trong cuốn sách Viết từ hà nh tinh kà ức khách quan, chân thá»±c đến đáy. Có cảm giác ngÆ°á»i viết luôn bị giằng xé giữa nhiá»u thái cá»±c, trạng huống đối láºp: lãng quên - hoà i nhá»›, ám ảnh – an yên, căm phẫn – tha thứ… để rồi cuối cùng phải chá»n má»™t giải pháp trung dung: hòa đồng, cá»™ng cảm lòng mình vá»›i tâm tình của ngÆ°á»i trong cuá»™c, Ä‘Æ°a tất cả phức hợp nháºn thức, tình cảm ấy lên trang giấy má»™t cách chân xác, không tô vẽ, phóng đại, để quá khứ phục sinh trong hiện tại dÆ°á»›i má»™t hình hà i khác, qua má»™t lăng kÃnh khác. Äó cÅ©ng là cách tác giả tá»± đối diện, tá»± giải quyết những xung Ä‘á»™t, mâu thuẫn trong lòng mình, tá»± trả lá»i những câu há»i, những nợ nần của quá khứ, là m ngÆ°á»i hòa giải quá khứ và hiện tại. “Mấy mÆ°Æ¡i năm đã qua, tôi ôm những miá»n kà ức của ai? Không phải của tôi, mà sao nặng ná» quá Ä‘á»—i. Nó thÆ°á»ng đáo lại trong tôi qua cÆ¡n ác má»™ng, và nhÆ° má»™t cuá»™c tá» hình, má»™t cuá»™c đối đầu trá»±c diện và xả súng và o nhau. NhÆ° chÃnh tôi là ngÆ°á»i là m nên những Ä‘au Ä‘á»›n đóâ€. Bằng cách ấy, ngÆ°á»i viết cÅ©ng đã giải huyá»n thoại vá» sá»± Ä‘au thÆ°Æ¡ng mà vÄ© đại, vô danh mà trÆ°á»ng cá»u của dân tá»™c mình: “Thà nh ngữ có câu tấc đất tấc và ng, tôi cảm giác tấc đất là tấc hồn máu xÆ°Æ¡ng của nhiá»u Ä‘á»i nhiá»u kiếp ngÆ°á»i xÆ°a và cả ngÆ°á»i nay. ChÃnh những tÃch tụ đó là m nên linh hồn của từng vùng đất, để dẫu cho binh biến hãi hùng hay thiên nhiên khắc nghiệt, con ngÆ°á»i vẫn cứ muốn sống ngay trên chÃnh mảnh đất quê hÆ°Æ¡ng mìnhâ€. Tâm cảm, Ä‘á»™ng lá»±c cầm bút của nhà văn miá»n Tây Nam Bá»™ nà y có nhiá»u Ä‘iểm tÆ°Æ¡ng đồng vá»›i Bảo Ninh trong tuyệt phẩm Ná»—i buồn chiến tranh gần 30 năm trÆ°á»›c. Äây là minh chứng vá» sức sống của Ä‘á» tà i, tÃnh truyá»n thống và hiện đại của văn há»c chiến tranh trong văn mạch dân tá»™c. Sáng tác của Võ Diệu Thanh, Nguyá»…n Ngá»c TÆ° cùng vá»›i đó là những thế hệ trẻ hÆ¡n nhiá»u (Nguyá»…n Thị Kim Hoà vá»›i Äỉnh khói, Trần Thị Tú Ngá»c vá»›i Ngụ ngôn tháng tÆ°, Huỳnh Trá»ng Khang vá»›i Má»™ phần tuổi trẻ, Văn Thà nh Lê vá»›i Vá» anh hùng,…) đã Ä‘á» xuất, bổ sung và o kinh nghiệm chiến tranh, kinh nghiệm viết, Ä‘á»c của thế hệ Ä‘i trÆ°á»›c, kiến tạo bản sắc cho thế hệ mình [xem 3, tr.3 - 10]. Sá»± tiếp nối Ä‘á»™i ngÅ©: những ngÆ°á»i cầm bút trong thá»i chiến, những tác giả trưởng thà nh thá»i bao cấp, thá»i đổi má»›i, lá»›p nhà văn thà nh danh đầu thế kỉ XXI cho thấy chiến tranh vẫn còn là miá»n đất già u tiá»m năng, hứa hẹn nhiá»u khởi sắc cho văn há»c nÆ°á»›c nhà .
Những sáng tác của Ä‘á»™i ngÅ© nhà văn ở hải ngoại vá» Ä‘á» tà i chiến tranh cÅ©ng mang lại sinh khà má»›i cho văn há»c Ä‘Æ°Æ¡ng đại. Có thể quan Ä‘iểm, thái Ä‘á»™ của ngÆ°á»i viết chÆ°a được số đông đồng thuáºn; nhÆ°ng những tình cảm chân tháºt, lối viết má»›i mẻ vá» cuá»™c chiến trong quá khứ của há» là điá»u đáng trân trá»ng, giúp các tác giả trong nÆ°á»›c có Ä‘iá»u kiện đối chứng để thay đổi cách nhìn, cách viết. Táºp truyện NgÆ°á»i tị nạn của Viet Thanh Nguyen, má»™t ngÆ°á»i MÄ© gốc Việt, sau nhiá»u trắc trở, cÅ©ng đã được Nhà xuất bản Há»™i Nhà văn phát hà nh và o đầu năm 2018 là má»™t minh chứng. Cuốn sách nhÆ° là chứng nhân cho má»™t thá»i Ä‘oạn lịch sá» mà má»—i ngÆ°á»i Việt Nam dù ở đâu cÅ©ng không được quyá»n quên lãng.
Sá»± chuyển hÆ°á»›ng trong cảm hứng, cùng vá»›i đó là bút pháp, hiện diện ngay từ nhan Ä‘á» của truyện. Tiểu thuyết: Ná»—i buồn chiến tranh (Bảo Ninh), Ä‚n mà y dÄ© vãng, Khúc bi tráng cuối cùng (Chu Lai), Thá»i xa vắng (Lê Lá»±u), Bến không chồng (DÆ°Æ¡ng HÆ°á»›ng), Bến đò xÆ°a lặng lẽ (Xuân Äức), Tà n Ä‘en đốm Ä‘á» (Phạm Ngá»c Tiến), Gia đình bé má»n (Dạ Ngân), Thế giá»›i xô lệch (BÃch Ngân), NgÆ°á»i Ä‘Ã n bà trên đảo, Cõi ngÆ°á»i rung chuông táºn thế (Hồ Anh Thái), Mùa hè giá buốt – Văn Lê, Cõi Ä‘á»i hÆ° thá»±c (Bùi Thanh Minh), Äược sống và kể lại (Trần Luân TÃn), Miá»n hoang (SÆ°Æ¡ng Nguyệt Minh), Trong cÆ¡n lốc xoáy (Trầm HÆ°Æ¡ng), Hoang tâm (Nguyá»…n Äình Tú), CÆ¡ bản là buồn (Nguyá»…n Ngá»c Thuần), Má»™ phần tuổi trẻ (Huỳnh Trá»ng Khang),… Truyện ngắn: TÆ°á»›ng vá» hÆ°u (Nguyá»…n Huy Thiệp), Chuyện sót lại ở thung lung Chá»›p Ri (Nguyá»…n Quang Láºp), Truyá»n thuyết vá» Quán Tiên (Xuân Thiá»u), Ngà y xá»a ngà y xÆ°a (Nguyá»…n Quang Láºp), Äợi bạn (Ngô Tá»± Láºp), Äốm lá»a (Nguyá»…n Thị Minh Thúy), Bến trần gian (LÆ°u SÆ¡n Minh), Hồn trinh nữ, NgÆ°á»i sót lại của Rừng CÆ°á»i (Võ Thị Hảo), MÆ°á»i ba bến nÆ°á»›c (SÆ°Æ¡ng Nguyệt Minh), Chiá»u vô danh (Hồng Dân), Vết chim trá»i (Nguyá»…n Ngá»c TÆ°), Những ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà mắt Ä‘en (Viet Thanh Nguyen), Vá» anh hùng (Văn Thà nh Lê),… Tản văn: Nén nhang chung (Dạ Ngân), Nối linh thiêng, Chiến tranh và phép thống kê (BÃch Ngân), Không biết gì vá» chiến tranh (Lê Minh Khôi), Chuyện của em và chiếc túi có tên Việt Nam (Việt Linh)…; Bút kÃ: Viết từ hà nh tinh kà ức (Võ Diệu Thanh) v.v. Chúng hợp lá»±c đẩy cái hiện thá»±c sá» thi hóa, hồng hóa má»™t thá»i và o quá khứ, chia tay “cái thá»i lãng mạn†để đối diện vá»›i những đòi há»i bức thiết của con ngÆ°á»i, cuá»™c sống hôm nay. Nhà văn là m má»™t lần vượt cạn không Ãt Ä‘á»›n Ä‘au nhằm đổi lấy cái hạnh phúc lá»›n lao của nghệ sÄ©: được sống và viết bằng chÃnh con ngÆ°á»i tháºt của mình. Cách đây 20 năm, ná»— lá»±c vượt qua giá»›i hạn của văn xuôi chiến tranh chÃnh là việc ngÆ°á»i viết đã quay trở vá» quá khứ, lịch sá»Â - má»™t quá khứ, lịch sỠđã phần nà o minh bạch, hoà n kết – để “sống vá»›i vùng sáng kà ức, vá»›i kỉ niệm của má»™t thá»i oanh liệt và hà o hùng, thắp lên trong con ngÆ°á»i ngá»n lá»a của niá»m tin và tình yêu vá»›i cuá»™c sống hôm nay†[4, tr.61], thì vá»›i văn há»c Ä‘Æ°Æ¡ng hiện, khát vá»ng là m sáng tá» những cạnh chiá»u khuất lấp, tinh thần phản tỉnh, nháºn thức lại chiến tranh, vá» cái giá của hòa bình, Ä‘á»™c láºp, hạnh phúc là những tÆ° tưởng chủ đạo. Nhà văn soi chiếu hiện thá»±c từ góc nhìn trá»±c diện, Ä‘a sắc, Ä‘a chiá»u, Ä‘em lại cho sáng tác tÃnh chất đối thoại, Ä‘a thanh – những biểu hiện sống Ä‘á»™ng của chất văn xuôi, của tinh thần háºu hiện đại.
2. Sức ám gợi trong lối viết
Vượt qua lối mòn – và cÅ©ng là rà o cản của bút pháp sá» thi – văn xuôi hôm nay ná»— lá»±c lá»™t hiện mặt trái, mặt khuất của chiến tranh vá»›i sức hủy diệt, phi nhân, vá»›i những di chứng kinh hoà ng mà nó để lại. Không còn âm hưởng ngợi ca hà o sảng nhÆ° trong văn há»c kháng chiến, Miá»n hoang (SÆ°Æ¡ng Nguyệt Minh) và Hoang tâm (Nguyá»…n Äình Tú) phác há»a bá»™ mặt tháºt của cuá»™c chiến tranh biên giá»›i Tây Nam vá»›i lắm bi Ãt hùng. Những Ä‘oạn văn miêu tả cáºn cảnh cảnh giết ngÆ°á»i, cảnh hà nh hình “thá»i trung cổ†trong hai tiểu thuyết nhÆ° những thÆ°á»›c phim quay cháºm quá sức chịu Ä‘á»±ng của ngÆ°á»i xem. Äá»™c giả rùng mình kinh sợ trÆ°á»›c cảnh hà nh quyết quân tình nguyện Việt Nam, tráºn thảm sát ở Ba Chúc trong cuốn sách của SÆ°Æ¡ng Nguyệt Minh, hay cái chết đáng thÆ°Æ¡ng của những cô du kÃch Tân Láºp trong tác phẩm của Nguyá»…n Äình Tú. Nhà văn không ngại ngần phÆ¡i mở những tổn thÆ°Æ¡ng, mất mát, liên tục xoáy sâu và o những ná»—i Ä‘au khôn xiết của con ngÆ°á»i nhằm tái hiện khách quan, chân thá»±c má»™t bá»™ mặt khác của chiến tranh mà diá»…n ngôn lịch sá», chÃnh trị lâu nay vẫn Ãt nhiá»u né tránh.
Trong Xác phà m, chiến tranh cÅ©ng hiện lên qua những cảnh tượng thÆ°Æ¡ng tâm: “mÆ°á»i sáu nóc nhà chỉ trong và i phút đã tanh bà nh, tan biến nhÆ° chÆ°a há» có má»™t bản là ng nà o tồn tại ở góc núi yên bình ấyâ€. Có quá nhiá»u cái chết xảy ra trong thá»i gian ngắn ngủi khiến ngÆ°á»i ta tê liệt, không còn đủ sức thể khóc thà nh tiếng. Mình và há» có đến và i trăm ngÆ°á»i, cả lÃnh lẫn dân thÆ°á»ng, bị giặc Khá»±a bắt và đem phanh thây tại tỠđịa mang tên “Thung lÅ©ng oan khuấtâ€. Nhiá»u ngÆ°á»i bị chôn sống trong những nấm mồ táºp thể. Những ngá»n núi nát nhừ vì pháo bom, những con Ä‘Æ°á»ng bị đạn cối Ä‘Ã o xá»›i, xác ngÆ°á»i la liệt khắp nÆ¡i, mùi tá» khà bao trùm má»i chốn… Nhà văn không ngần ngại “zoom†ống kÃnh để phóng to những cáºn cảnh rợn ngÆ°á»i: “sáu cái xác ngÆ°á»i trần truồng nằm ngay ngắn sát vá»›i chân tÆ°á»ng bên kia, xác nà o cÅ©ng bị mổ phanh raâ€. Tiểu thuyết của hai nhà văn quân Ä‘á»™i nà y gợi ra những vấn Ä‘á» có ý nghÄ©a thá»i sá»± và nhân văn sâu sắc, mang đến cho Ä‘á»™c giả cái nhìn đầy đủ hÆ¡n vá» cuá»™c kháng chiến chống quân xâm lược phÆ°Æ¡ng Bắc, nhắc nhá»› con ngÆ°á»i hôm nay trân trá»ng hÆ¡n cuá»™c sống, có ý thức trách nhiệm trong việc bảo vệ chủ quyá»n Tổ quốc.
Mang ná»—i ám ảnh và mất mát do chiến tranh gây ra, nhiá»u nhân váºt luôn bị những cÆ¡n ác má»™ng dà y vò. Ná»—i Ä‘au của thể xác và tinh thần khiến cho mạch truyện trong nhiá»u cuốn tiểu thuyết (Ná»—i buồn chiến tranh, Ä‚n mà y dÄ© vãng, Gia đình bé má»n, Bến không chồng, DÆ°á»›i chÃn tầng trá»i, Thế giá»›i xô lệch, Rừng thiêng nÆ°á»›c trong, Mình và há», Hoang tâm, Xác phà m,…) bị đảo lá»™n vá»›i nhiá»u mảnh ghép giữa thá»±c và hÆ°, giữa quá khứ và hiện tại. Dòng ký ức cuồn cuá»™n là m nổi rõ những Ä‘au thÆ°Æ¡ng, mất mát không gì bù đắp nổi. Song hà nh vá»›i kà ức chiến tranh, nhiá»u sáng tác đã ná»— lá»±c tái dá»±ng hiện thá»±c háºu chiến lở lói, bất toà n gây nên không Ãt sang chấn tinh thần cho con ngÆ°á»i. Nếu nhÆ° những bi kịch chiến tranh (mà hi hữu lắm má»›i được đặc tả) trong văn há»c cách mạng thÆ°á»ng Ãt xuất hiện gÆ°Æ¡ng mặt phụ nữ, trẻ em, thì trong văn xuôi hôm nay, há» hiện diện khá nhiá»u. Gắn vá»›i những nhân váºt ngoại biên nà y, văn xuôi Ä‘Æ°Æ¡ng đại đã tô Ä‘áºm thêm bi kịch của chiến tranh, tăng sức nặng của tiếng nói tố cáo, của tinh thần nhân bản.
Äa mang và để lại dấu ấn ở nhiá»u Ä‘á» tà i, Hồ Anh Thái vẫn dà nh cho chiến tranh tình cảm, sá»± quan tâm đặc biệt. Sáng tác của ông thÆ°á»ng chá»n má»™t lối riêng khi tìm đến những pháºn ngÆ°á»i nhá» bé sau cuá»™c chiến. Há» là những nữ thanh niên xung phong chống chá»i đến kiệt lả trong ná»—i cô Ä‘Æ¡n, trong sá»± khát khao được là m vợ, là m mẹ (NgÆ°á»i Ä‘Ã n bà trên đảo). Chị Giá»ng (Cõi ngÆ°á»i rung chuông táºn thế) phải sống trong nghèo khó, tủi buồn để rồi ra Ä‘i trong Ä‘á»›n Ä‘au, váºt vã. Vá»›i những ngÆ°á»i nhÆ° chị, Ä‘Æ¡n Ä‘á»™c giữa trùng vây của cái ác, cái bất công, há» chỉ còn cái quyá»n lá»›n nhất – và cÅ©ng đáng thÆ°Æ¡ng nhất – là “quyá»n chếtâ€. Thế hệ không trá»±c tiếp ngang qua chiến tranh, nhÆ°ng những tổn thất quá lá»›n của gia đình vẫn chém và o há» má»™t vết chà mạng để không còn được sống bình thÆ°á»ng, “giữa đám đông mà cảm thấy Ä‘Æ¡n côi†(NgÆ°á»i và xe chạy dÆ°á»›i ánh trăng).
Nhìn chiến tranh từ lăng kÃnh kì ảo, từ thế giá»›i tâm linh cÅ©ng là nét má»›i dá»… nháºn thấy và đáng được ghi nháºn của văn xuôi hôm nay so vá»›i giai Ä‘oạn trÆ°á»›c đổi má»›i [xem 5]. Dạng nhân váºt siêu thá»±c - những vong hồn liệt sÄ© - là má»™t trong những khám phá má»›i mẻ, táo bạo của ngÆ°á»i viết trong việc khắc há»a chân dung ngÆ°á»i lÃnh. Äiá»u nà y thể hiện sá»± ná»— lá»±c cùng tấm lòng trân trá»ng của tác giả trên hà nh trình phát hiện vẻ đẹp của anh bá»™ Ä‘á»™i Cụ Hồ dù là từ má»™t thế giá»›i khác - thế giá»›i bên kia. Nếu lúc sinh thá»i, há» là những ngÆ°á»i đầy nhiệt huyết tuổi trẻ, ra tráºn vá»›i hoà i bão Ä‘á»™c láºp tá»± do cho quê hÆ°Æ¡ng, dân tá»™c thì khi nhắm mắt xuôi tay, bị kẹt giữa hai cõi âm - trần, khát vá»ng nà y vẫn còn cháy bá»ng. Không được nhÆ° bao đồng Ä‘á»™i khác hồn có thể quay vá» quê hÆ°Æ¡ng nhá» chết có mồ mả và có ngÆ°á»i hÆ°Æ¡ng khói, các vong hồn thá»±c hiện khát vá»ng nà y bằng “những kà ức đằm sâu, thân thÆ°Æ¡ng†của mình. Äó là ná»—i nhá»› Hà Ná»™i của anh lÃnh PhÆ°Æ¡ng vá»›i những ngà y rét mÆ°á»›t, tiếng tà u Ä‘iện leng keng, ngÆ°á»i bố dáºy tầm bốn rưỡi pha trà , rồi những tên Ä‘Æ°á»ng, tên phố, Tháp Bút, Äà i Nghiêng...; là những kỉ niệm của Lăng vá» bến sông quê hÆ°Æ¡ng, ngôi nhà nhá» vá»›i bóng dáng mẹ già cô Ä‘Æ¡n mà phúc háºu. Thêm và o đó là những khắc khoải chỠđợi phút giây hòa bình, đợi chá» ngà y trở vỠđược Ä‘o bằng những chỉ số thá»i gian xác định hoặc không xác định: Anh lÃnh PhÆ°Æ¡ng và cô gái giao liên thì “có mặt trên Ä‘á»i hai mÆ°Æ¡i năm. Và hai mÆ°Æ¡i năm chỠđợiâ€, ông già thá»i ChÃn năm “đã ngụ trong hang dÆ¡i gần ná»a thế kỉ†(Tà n Ä‘en đốm Ä‘á»). Còn Lăng trong Bến trần gian xoáy và o cõi lòng ngÆ°á»i Ä‘á»c bởi cái Ä‘iệp khúc “mấy chục năm... mấy chục năm rồi...†cồn cà o cháy ruá»™t: “Anh đã Ä‘i mấy chục năm mà vẫn luẩn quẩn trong rừngâ€, “mấy chục năm rồi, nhanh lên, tôi không thể đứng đây được nữaâ€, “xin đừng Ä‘Æ°a tôi vá» xứ của ma, tôi còn phải vá» thăm u, mấy chục năm rồi...†v.v. Ná»—i nhá»› mong nhÆ° có hình khối, nó bất chấp sá»± quên lãng của thá»i gian, sá»± khắc nghiệt của kiếp vong hồn. Và nhân váºt cÅ©ng không còn má» má» nhân ảnh mà hiện hữu nhÆ° má»™t ngÆ°á»i lÃnh bằng xÆ°Æ¡ng bằng thịt, nhÆ° Hai Hùng (Ä‚n mà y dÄ© vãng vãng), Kiên (Ná»—i buồn chiến tranh), há» góp thêm má»™t cái nhìn chân thá»±c và đầy xúc Ä‘á»™ng vá» ngÆ°á»i lÃnh, vá» những cuá»™c chiến tranh giữ nÆ°á»›c thần thánh của dân tá»™c.
So vá»›i văn há»c giai Ä‘oạn 1945 - 1985, văn xuôi vá» chiến tranh hôm nay thÆ°á»ng nói nhiá»u hÆ¡n đến ná»—i Ä‘au, đến mất mát của từng cá nhân cụ thể. Giá»ng văn vì thế mà lắng xuống, câu chữ nhÆ° gãy vụn, vỡ oà trÆ°á»›c sá»± thúc ép của rất nhiá»u xót xa, thÆ°Æ¡ng cảm. Dù có nhiá»u mất mát, xót Ä‘au nhÆ°ng phần lá»›n không có sá»± sám hối, phủ định; bao trùm lên nhiá»u sáng tác vẫn là sá»± nhân háºu, minh triết của ngÆ°á»i viết. Sá»± hi sinh của ngÆ°á»i lÃnh không phải đã đặt dấu chấm hết cho những mất mát không gì bù đắp nổi của dân tá»™c, ná»—i Ä‘au còn được kéo dà i, được nhân lên ở thế giá»›i bên kia. NhÆ°ng má»™t Ä‘iá»u cÅ©ng hết sức cảm Ä‘á»™ng là từ cõi âm, vẻ đẹp của nhân cách, tâm hồn các anh nhÆ° được bá»c trong ánh hà o quang huyá»n thoại nên lại cà ng lung linh, bất tá». Cuá»™c tá» sinh dẫu có nhiá»u nÆ°á»›c mắt nhÆ°ng đó chỉ là sá»± chia tay tạm thá»i; còn ná»—i Ä‘am mê, tình yêu cuá»™c sống, tất cả sá»± vÄ© đại mà dung dị của ngÆ°á»i lÃnh Việt Nam thì vẫn trÆ°á»ng tồn và tiếp tục phát huy sức mạnh (Thần Äất – VÅ© Bão, Cõi âm – Triệu Bôn, Tiếng rừng - Hiá»n PhÆ°Æ¡ng, Äợi bạn – Ngô Tá»± Láºp, Xác phà m – Nguyá»…n Äình Tú, Bến trần gian – LÆ°u SÆ¡n Minh, Ä‚n mà y dÄ© vãng – Chu Lai, Cặp bồ vá»›i ma – Ngô Văn Phú, Tà n Ä‘en đốm Ä‘á» - Phạm Ngá»c Tiến, Khúc hát biển ban mai – Phạm Ngá»c Chiểu,…). Giá»ng quan hoà i da diết cÅ©ng gắn liá»n vá»›i mô tip con ngÆ°á»i cô Ä‘Æ¡n sau chiến tranh. Äiá»u đó khiến cho nhiá»u truyện không tránh khá»i cảm giác mệt má»i, day dứt trong giá»ng Ä‘iệu trần thuáºt. Miá»n hoang, Mình và há», Ná»—i buồn chiến tranh, Rừng thiêng nÆ°á»›c trong,… bám riết tâm trà ngÆ°á»i Ä‘á»c bởi những cung báºc của kà ức chiến tranh vá»›i âm hưởng trầm buồn, da diết và sâu lắng.
Ná»— lá»±c khu biệt, nâng tầm của văn xuôi chiến tranh Ä‘Æ°Æ¡ng đại còn hiện diện ở nhiá»u triết lÃ, đối thoại không khá»i gây hấn vá»›i lối tiếp nháºn truyá»n thống. Äâu chỉ mắc nợ con ngÆ°á»i, những kẻ châm ngòi chiến tranh còn gây sá»±, là m tổn hại nghiêm trá»ng đến tá»± nhiên, môi trÆ°á»ng sống. “Chiến tranh bẩn thỉu hÆ¡n tất cả những trò bẩn thỉu mà con ngÆ°á»i ta nghÄ© ra!†(Ngược chiá»u cái chết – Trung Trung Äỉnh); “ChiêÌn tranh laÌ€ cõi không nhaÌ€, không cửa, lang thang khôÌn khổ vaÌ€ phiêu baÌ£t vĩ Ä‘aÌ£i, laÌ€ cõi không Ä‘aÌ€n ông, không Ä‘aÌ€n baÌ€, laÌ€ thÃªÌ giÆ¡Ìi thảm sầu vô cảm vaÌ€ tuyệt tÆ°Ì£ khủng khiêÌp nhâÌt của doÌ€ng giôÌng con ngÆ°Æ¡Ì€i!†(Ná»—i buồn chiến tranh – Bảo Ninh); “NgÆ°á»i ta còn nhiá»u việc để là m hÆ¡n là báo thù. Chiến tranh là thảm há»a cho cả dân tá»™c. Cần phải cứu lấy má»i ngÆ°á»i†(Mùa hè giá buốt – Văn Lê). Những tra vấn vỠđược - mất, nhân bản – phi nhân, nhất thá»i – vÄ©nh cá»u,… của cá nhân, dân tá»™c, nhân loại, của Ä‘á»i sống, của giá trị con ngÆ°á»i,… cÅ©ng thÆ°á»ng xuyên xuất hiện: “Chiến cuá»™c, miếng cÆ¡m manh áo nó bắt ngÆ°á»i ta Ä‘i, chứ ngây ngô có hiểu gì vá» chÃnh nghÄ©a quốc gia hay gì gì đó đâu†(Không biết gì vá» chiến tranh - Lê Minh Khôi); “Con ngÆ°á»i cáºy có sá»± mạnh, hung hăng chinh phục và tà n phá má»i thứ (…) Cần phải đến vá»›i rừng để há»c há»i, để nháºn biết đâu là phÃa trÆ°á»›c, đâu là phÃa sau, đâu là phải, đâu là trái†(Rừng thiêng nÆ°á»›c trong – Trần Văn Tuấn); “Không có chiến thắng nà o không có máu xÆ°Æ¡ng, vì váºy không cứ gì hát hò ngợi ca mãi thì ngÆ°á»i ta má»›i biết mình chiến thắng (…) Hãy để cho lòng từ bi lên tiếng, trong mÆ°á»i hai Ä‘iá»u răn của Pháºt, Ä‘iá»u đã từng là m nên bản sắc mạnh của ngÆ°á»i Việt là sá»± khoan hòa†(Nén nhang chung - Dạ Ngân)… Äây là những yếu tÃnh tạo nên sá»± Ä‘a bá»™i trong Ä‘iểm nhìn, gá»ng Ä‘iệu trần thuáºt, tÃnh phức Ä‘iệu, Ä‘a thanh (polyphony), tinh thần dân chủ của văn xuôi. NgÆ°á»i viết không còn chiêm ngắm quá khứ bằng tâm trạng ngây ngất, tá»± hà o Ä‘Æ¡n phiến, mà chiêm nghiệm thá»i bi tráng đã qua, thá»i loang lổ Ä‘Æ°Æ¡ng hiện, nhìn bản thân và những ngÆ°á»i bên kia chiến tuyến toà n diện, Ä‘iá»m tÄ©nh, bao dung hÆ¡n. Trong Ä‘oạn kết của táºp bút kà Viết từ hà nh tinh kà ức, Võ Diệu Thanh đã để cho má»™t cá»±u cán bá»™ Khmer Äá» thá»i kháng chiến chống MÄ©, đầy từng trải, thấu hiểu lẽ Ä‘á»i đánh giá vá» những tốt xấu, đúng sai của Pol Pot, vá» nạn diệt chủng, vá» mục tiêu, mục Ä‘Ãch của chế Ä‘á»™ Ä‘á»™c tà i… khách quan, thấu đạt.
Chiến tranh trong tiểu thuyết, truyện ngắn hôm nay cÅ©ng nhắc nhá»› ngÆ°á»i Ä‘á»c qua các biểu tượng nhiá»u ám gợi nhÆ° nÆ°á»›c, lá»a,... Mà u sắc sá» thi, vai trò đại diện cho là tưởng, nhiệt huyết, sức mạnh của dân tá»™c không còn nữa; các biểu tượng nà y được sáng tạo chủ yếu từ cảm hứng bi kịch, gắn vá»›i bao kiếp pháºn bé má»n, vô danh trong mÆ°a bom bão đạn. Ná»—i buồn chiến tranh là sá»± rên xiết của con ngÆ°á»i trong “biển lá»aâ€, “cái lò lá»a tà n khốcâ€, “tuyến lá»aâ€, “con lá»™ lá»aâ€, “cá»™t lá»aâ€â€¦ Lá»a ngùn ngụt cháy trong những trang nháºt kà của Trần Củng: “Tiếng bom, tiếng súng hòa lẫn thà nh má»™t thứ âm thanh há»—n Ä‘á»™n. Mặt đất nhÆ° bị vỡ ra từng mảng… Tiếng tre nứa cháy ngùn ngụt, lốp bốp… cả là ng Chà nh giãy lên Ä‘Ã nh đạch…†(Cõi Ä‘á»i hÆ° thá»±c - Bùi Thanh Minh). Trong tâm thức văn hóa nhân loại, lá»a có tÃnh hai mặt: hủy diệt và tái sinh. Tuy nhiên, lá»a trong văn xuôi viết vá» chiến tranh sau 1986 phần nhiá»u chỉ mang sức mạnh hủy diệt. Äi liá»n vá»›i biển lá»a hung tà n là máu me, chết chóc, đổ nát. Cảnh binh lá»a kinh hoà ng khiến ngÆ°á»i lÃnh hoang mang, thảng thốt, không biết mình chiến đấu vì lẽ gì. “Cuá»™c chiến tranh nà y là cuá»™c chiến tranh gì váºy?†(Ä‚n mà y dÄ© vãng - Chu Lai). Khói lá»a chiến tranh không chỉ thiêu đốt vạn sinh linh nÆ¡i chiến địa mà còn lan ngún đến là ng quê, phố thị cả thá»i chiến lẫn thá»i bình qua những biến thể: ngá»n (bóng) đèn, khói hÆ°Æ¡ng,... Bóng Ä‘iện tù mù, Ä‘Æ¡n Ä‘á»™c bầu bạn cùng Kiên thâu đêm suốt sáng (Ná»—i buồn chiến tranh), ngá»n đèn dầu hắt sáng và ng vá»t trong Bến không chồng, leo lét trong NgÆ°á»i ở bến sông Châu hay Ä‘á» quạch trong NgÆ°á»i sót lại ở Rừng CÆ°á»i… khắc há»a những ná»—i Ä‘au, bất hạnh khó nói hết bằng lá»i của con ngÆ°á»i, đặc biệt là phụ nữ. NÆ°á»›c và các biến thể của nó nhÆ° dòng sông, bến nÆ°á»›c, nÆ°á»›c mắt,… cÅ©ng góp phần không nhỠđể phục dá»±ng bi kịch nhân quần sau cuá»™c chiến: Bến trần gian (LÆ°u SÆ¡n Minh), Bến đò Lăng (Phùng Văn Khai), Bến Ä‘Ã n bà (Nguyá»…n Mạnh Hùng), MÆ°á»i ba bến nÆ°á»›c, NgÆ°á»i ở bến sông Châu (SÆ°Æ¡ng Nguyệt Minh), Bến không chồng (DÆ°Æ¡ng HÆ°á»›ng), Hai ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà xóm Trại (Nguyá»…n Quang Thiá»u)… Bên cạnh những tÃnh năng quen thuá»™c: xoa dịu, gá»™t rá»a, thanh tẩy, nÆ°á»›c cùng vá»›i những sá»± váºt gắn liá»n vá»›i nó nhÆ° bến sông, con đò còn là tác nhân kéo dà i, khÆ¡i sâu bất hạnh của không Ãt nhân váºt: tuổi xuân mải miết xuôi dòng, còn niá»m vui, hạnh phúc bình dị thì nhÆ° con đò bá» bến sang ngang.
Má»™t Ä‘iá»u đáng ghi nháºn trong sá»± sáng tạo của văn xuôi chiến tranh từ đầu thế kỉ XXI là tÃnh liên văn bản trên tinh thần đối thoại, giá»…u nhại những khung thÆ°á»›c cÅ©. Miá»n hoang và Hoang tâm Ä‘á»u lấy chất liệu từ cuá»™c chiến biên giá»›i Tây Nam nhÆ° má»™t “tiá»n văn bản†là m cảm hứng sáng tác. Từ những tÆ° liệu, chứng nhân lịch sá» và những kà ức vá» chiến tranh, nhà văn đã dá»±ng lại không khà cam go, ác liệt vá» cuá»™c chiến chống lại tá»™i ác phi nhân bản, phản nhân văn của chÃnh quyá»n Khmer Äá». Sá»± dung hợp nhiá»u thể loại trong má»—i tiểu thuyết cÅ©ng dẫn đến tình trạng phì đại diá»…n ngôn, hiện thá»±c – má»™t yếu tÃnh của văn chÆ°Æ¡ng háºu hiện đại [xem 1]. Trong Hoang tâm, Nguyá»…n Äình Tú Ä‘Æ°a thÆ¡, nhạc, truyá»n thuyết và cả bà i văn của há»c sinh và o văn bản truyện. Ở Miá»n hoang, SÆ°Æ¡ng Nguyệt Minh dụng công sÆ°u tầm những bản tin trên báo, những bà i thÆ¡ của đồng Ä‘á»™i viết vá» chiến trÆ°á»ng K. Má»—i chÆ°Æ¡ng của cuốn sách, nhà văn Ä‘á»u dẫn má»™t mẩu tin đã được báo chà đăng tải, có trÃch nguồn cụ thể, nhÆ° má»™t cách là m sống lại lịch sá» má»™t thá»i, giúp ngÆ°á»i Ä‘á»c nháºp cuá»™c, sống cùng không khà chiến tráºn. Nếu nhÆ° Ä‘oạn nhạc: “Ta là con của bố mẹ ta, nhá»› nhà là ta tút ra vá». Ta không cần ba lô không cần ô tô không cần chi mô, ta vá» thăm bố xong ta lại lên. Trên con Ä‘Æ°á»ng ta Ä‘i có nhiá»u gian nguy là m ta khiếp vÃa, ta Ä‘i theo lối nhá» là lối an toà n…†đã “tái chế†ca khúc BÆ°á»›c chân trên dãy TrÆ°á»ng SÆ¡n của nhạc sÄ© VÅ© Trá»ng Hối trong Hoang tâm mang tinh thần giá»…u nhại tâm thế của những ngÆ°á»i lÃnh bị đẩy ra tráºn thì những bà i hát trong Miá»n hoang lại là liá»u thuốc an thần để tên Lục Thum quên Ä‘i ná»—i Ä‘au khi bị cÆ°a chân. Các bà i thÆ¡ của đồng Ä‘á»™i Tùng không chỉ giúp những con ngÆ°á»i lạc rừng xÃch lại gần nhau hÆ¡n mà còn phản ánh hiện thá»±c đói khát, gian khổ, khốc liệt nÆ¡i hoang địa khô cằn. Những thi phẩm ủy mị trong cuốn sổ nháºt kà của tên lÃnh ngụy cho thấy cách nhìn nháºn, đánh giá của Nguyá»…n Äình Tú vá» vai trò của văn há»c nghệ thuáºt đối vá»›i kẻ tham chiến. Không Ãt lần nhân váºt Anh nghÄ© rằng những bà i thÆ¡ mang tÆ° tưởng má»™ng rá»›t là nguyên nhân dẫn đến thất bại của chÃnh quyá»n MÄ© ngụy. Ngược lại, quân ta thắng trong hai cuá»™c kháng chiến vÄ© đại má»™t phần là do sức mạnh được hun đúc từ những bà i thÆ¡, bà i hát cổ vÅ© tinh thần chiến đấu.
Sá»± chuyển biến của văn xuôi chiến tranh cÅ©ng hiện diện rõ trong chất liệu – ngôn từ, nhất là dạng thức tục ngôn [xem 6]. Trong Sắc mà u chiến tráºn, Thu Trân Ä‘Æ°a ra những cách diá»…n đạt rất “lÃnhâ€: “nhá»› nhà nhá»› quê bá» mẹâ€, “Mẹ kiếp, bảy thằng ngồi đây, khi vá» biết có còn phân ná»aâ€, “đà ng nà o cÅ©ng sắp vỠâm ti cảâ€,… Cách ăn nói có phần bổ bã, tháºm chà tục tÄ©u chÃnh là liệu pháp hữu hiệu để con ngÆ°á»i đối chá»i vá»›i thá»±c tế khắc nghiệt, vượt quá sức chịu Ä‘á»±ng. Khẩu ngữ, trong trÆ°á»ng hợp nà y, nhÆ° sá»± giải tá»a, má»™t lối thoát của thá»±c tại – má»™t thá»±c tại được nháºn thức bởi ngôn ngữ chÃnh thống vá»›i tiếng đì Ä‘oà ng của súng đạn, vá»›i những lá»i kêu gá»i là tưởng khuôn sáo khô khan, giúp ngÆ°á»i lÃnh can đảm đối diện vá»›i cái chết nÆ¡i chiến trÆ°á»ng. Trong kiệt tác ÄÆ°á»ng vá», Remarque cÅ©ng để nhân váºt của mình bà y tá» Ä‘iá»u nà y: “Ở mặt tráºn, nếu chúng tôi bị rÆ¡i và o tình huống tồi tệ là m chúng tôi quên tất cả những thứ vô nghÄ©a các ông nhồi và o đầu chúng tôi, chúng tôi nghiến răng và nói “cứtâ€, rồi sau đó má»i việc tiếp diá»…n nhÆ° thÆ°á»ng. Ông dÆ°á»ng nhÆ° không há» biết Ä‘iá»u gì Ä‘ang xảy ra! Äến đây không phải là các cáºu bé dÅ©ng cảm, không phải là các há»c sinh thân yêu, đến đây là những ngÆ°á»i lÃnh!†[2, tr.128]. Tạm không bà n vá» vấn Ä‘á» tÆ° tưởng, cách xây dá»±ng “sắc mà u chiến tráºn†của Thu Trân trong phÆ°Æ¡ng diện ngôn ngữ, nếu đối sánh vá»›i truyện ngắn của các tác giả trÆ°á»›c cùng viết vá» chiến tranh, rõ rà ng đã có má»™t bÆ°á»›c tiến nhất định. Nó là đối cá»±c vá»›i ngôn ngữ chÃnh thống, hÆ°á»›ng đến má»™t chân dung ngÆ°á»i lÃnh, má»™t mà u sắc rất khác của chiến tranh.
Còn rất nhiá»u biểu hiện vá» sá»± cách tân bút pháp của văn xuôi chiến tranh hôm nay không thể nói hết trong bà i viết nhá» nà y. NhÆ°ng chừng đó cÅ©ng cho thấy, khi lá»±a chá»n Ä‘á» tà i, ngay từ đầu, nhà văn không thể đặt mình xuôi theo quán tÃnh cÅ©. ThÆ°á»ng trá»±c ở ngÆ°á»i viết là ý hÆ°á»›ng, ná»— lá»±c vượt thoát để tạo dấu ấn, để khẳng định phong cách. Bằng sá»± dụng công, Ä‘á»™c sáng trong phÆ°Æ¡ng thức trần thuáºt, sáng tác của hỠđã có những đóng góp đáng trân trá»ng cho văn há»c hiện đại dân tá»™c.
3. Và chân trá»i má»i gá»i những Ä‘Æ°á»ng bay
Chiến tranh đã lùi xa, nhÆ°ng nó vẫn là má»™t “siêu Ä‘á» tà i†trong văn há»c háºu chiến. Viết vá» chiến tranh là má»™t việc rất khó đối vá»›i các tác giả Ä‘Æ°Æ¡ng đại, bởi chỉ cần má»™t chút vụng vá», đứa con tinh thần của há» sẽ Ä‘i và o lối mòn của nhiá»u tác phẩm vang danh trÆ°á»›c đó. Má»™t sáng tác được xem là xuất sắc vá» chiến tranh trong thá»i đại nà y phải cho thấy, dù má»™t khÃa cạnh rất nhá», sá»± viết lại lịch sá»; ở đó có sá»± hòa kết đầy tÃnh thẩm mÄ© giữa diá»…n ngôn nghệ thuáºt vá»›i diá»…n ngôn lịch sá», diá»…n ngôn chiến tranh và diá»…n ngôn văn hóa. Bằng việc phục dá»±ng chân thá»±c chiến tranh-nhÆ°-nó-vốn-là , văn xuôi hôm nay đã góp phần để cho Ä‘á»™c giả, nhất là những ngÆ°á»i trẻ tuổi, có những kiến văn, xúc cảm đáng quý. Chuyện hôm qua đâu phải là má»™t Ä‘i không trở lại; nó vẫn còn can dá»± trá»±c tiếp, dà i sâu và o hiện tại, và cả tÆ°Æ¡ng lai. Ngoại vi hóa ý đồ khÆ¡i lại, khoét sâu vết thÆ°Æ¡ng cÅ©, trong ná»— lá»±c bạch hóa quá khứ, tác phẩm giúp bạn Ä‘á»c nháºn diện bản thân và đất nÆ°á»›c mình, để có hạnh phúc của ngÆ°á»i sống trong tình yêu thÆ°Æ¡ng, sá»± tha thứ, bao dung. Những được mất của chiến tranh không ngừng được mổ xẻ, phân tÃch, tra vấn. Nhà văn tá»± đứng vá» phÃa ná»—i Ä‘au, mất mát của cá nhân, dân tá»™c để có thêm ná»™i lá»±c khám phá chiến tranh ở má»i chiá»u kÃch má»›i mẻ của nó, góp phần “nối sá»± linh thiêng và o cuá»™c Ä‘á»i nà y†(Nối linh thiêng - BÃch Ngân). ChÃnh thái Ä‘á»™ sòng phẳng mà đằm sâu nghÄ©a tình, trách nhiệm đó đã hợp sức khắc sá»a nhiá»u di hại mà cuá»™c chiến gây ra. Ná»— lá»±c trong cuá»™c chạy tiếp sức của nhiá»u thế hệ để má»›i hóa truyá»n thống, nâng tầm văn há»c, văn hóa, cùng vá»›i đó là vị thế dân tá»™c của văn há»c chiến tranh là điá»u đáng trân trá»ng. Phải là m sao viết vá» cuá»™c chiến, vá» quá khứ bi hùng mà câu chữ ngồn ngá»™n chất sống của hiện tại, có sức nặng dá»± báo tÆ°Æ¡ng lai, khiến cuá»™c sống đáng sống hÆ¡n, ngÆ°á»i gần ngÆ°á»i hÆ¡n, để tác phẩm ra Ä‘á»i trong sá»± chân tháºt, đầy xúc Ä‘á»™ng… là những thách đố không há» nhỠđối vá»›i ngÆ°á»i ngÆ°á»i cầm bút hôm nay.
Những gì đã trình bà y cÅ©ng xác tÃn rằng chiến tranh vẫn là đỠtà i phong nhiêu, nhiá»u ám gợi đối vá»›i cả ngÆ°á»i sáng tác lẫn ngÆ°á»i thưởng thức văn chÆ°Æ¡ng Việt Nam trong hiện tại và tÆ°Æ¡ng lai. Äây là mảnh đất mà u mỡ Ä‘ang chỠđợi bà n tay cà y xá»›i, bón chăm của nhà văn để cho Ä‘á»i những vụ mùa viên mãn. Viết vá» cái đã qua để chữa là nh ná»—i Ä‘au quá khứ, để thấu cảm đất nÆ°á»›c, dân tá»™c mình, để có tâm thế an yên, minh triết của ngÆ°á»i Ä‘i vá» phÃa trÆ°á»›c… đó là kì vá»ng má»›i, tÃch cá»±c và nhân bản của văn xuôi chiến tranh mà những kết quả đã có cÅ©ng chỉ là bá» nổi của má»™t hiện thá»±c thẩm mÄ© già u hứa hẹn.
Â
(*) PGS.TS – Khoa Ngữ văn, TrÆ°á»ng ÄHSP Tp.Hồ Chà Minh
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Lê Huy Bắc (2017), Văn há»c háºu hiện đại là thuyết và tiếp nháºn, Nhà xuất bản Äại há»c SÆ° phạm, Hà Ná»™i.
[2] Erich Maria Remarque (2017), ÄÆ°á»ng vá», NXB Văn há»c, Thà nh phố Hồ Chà Minh.
[3] Hoà ng Äăng Khoa (lược ghi) (2017), Viết, nhÆ° là má»™t can dá»± và o lịch sá», Văn nghệ Quân Ä‘á»™i, Số cuối tháng 12.
[4] BÃch Thu (1999), Văn xuôi năm 1998 – thá»±c trạng và vấn Ä‘á», Tạp chà Văn há»c, Số 1.
[5] Bùi Thanh Truyá»n (2014), Yếu tố kì ảo trong văn xuôi Ä‘Æ°Æ¡ng đại Việt Nam, Nhà xuất bản Văn há»c – Trung tâm Văn hóa ngôn ngữ Äông Tây, Hà Ná»™i.
[6] Bùi Thanh Truyá»n – Lâm Hoà ng Phúc (2018), Tục ngôn trong truyện ngắn Nam Bá»™ đầu thế kỉ XXI từ góc nhìn kà hiệu há»c văn hóa, Kỉ yếu Há»™i thảo Quốc tế “Ngôn ngữ há»c Việt Nam – những chặng Ä‘Æ°á»ng phát triển và há»™i nháºp quốc tếâ€, TrÆ°á»ng Äại há»c SÆ° phạm, Äại há»c Äà Nẵng, Tháng 12.
Â
Nguồn: Nghiên cứu Văn há»c, Số 1, 2020
|
Lire la suite...
|
Samedi, 22 Septembre 2018 06:42 |
TRUYỆN KIỀU
TRONG DIỄN VÄ‚N CỦA CÃC Tá»”NG THá»NG MỸ
BÙI MẠNH NHỊ([1])
1. Nguyá»…n Du là nhà thÆ¡ luôn vượt lên má»i lá»i ca ngợi. Tháng 12 năm 1964, tại Berlin (Äức), Há»™i đồng Hòa bình thế giá»›i đã ban hà nh quyết nghị ká»· niệm 200 năm ngà y sinh Nguyá»…n Du. Gần ná»a thế ká»· sau, tháng 10 năm 2013, tại kì há»p thứ 37 tại Paris (Pháp), Äại Há»™i đồng Tổ chức Giáo dục, Khoa há»c và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) quyết định vinh danh Äại thi hà o Nguyá»…n Du là Danh nhân văn hóa thế giá»›i.
Trong các sáng tác của Nguyá»…n Du, Truyện Kiá»u là tác phẩm vÄ© đại nhất, đã được dịch ra hÆ¡n 23 thứ tiếng vá»›i trên 70 bản dịch khác nhau(1). Ở Pháp, đến nay, có tá»›i 15 bản dịch Truyện Kiá»u và tác phẩm nà y đã được Ä‘Æ°a và o Từ Ä‘iển các tác phẩm của tất cả các thá»i đại và các xứ sở (Dictionnaire des oeuvres de Tous les Temps et de Tous les Pays)(2). René Crayssac nói rằng “Truyện Kiá»u của cụ Nguyá»…n Du tháºt là má»™t ná»n văn chÆ°Æ¡ng kiệt tác, tưởng có thể so sánh vá»›i những văn chÆ°Æ¡ng kiệt tác của bất cứ Ä‘á»i nà o, nÆ°á»›c nà o cÅ©ng không thua váºyâ€(3). Truyện Kiá»u còn được dịch và nghiên cứu nhiá»u ở Mỹ, Nga, Äức, Hungary, Trung Quốc, Nháºt Bản, Hà n Quốc… Có lẽ, tác giả của tâm sá»± “Bất tri tam bách dÆ° niên háºu,/ Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như†không thể hình dung rằng tác phẩm của mình được háºu thế đón nháºn sâu rá»™ng nhÆ° thế, không chỉ ở Việt Nam, mà khắp thế giá»›i. Truyện Kiá»u đã vượt xa bất kỳ những Ä‘iá»u ngÆ°á»i ta có thể nói vá» nó. Äặc biệt, Nguyá»…n Du cà ng không thể hình dung, gần 300 năm sau, các vị Tổng thống của nÆ°á»›c Mỹ đã dùng tác phẩm của mình để gá»i tâm sá»± vá»›i Việt Nam, gá»i thông Ä‘iệp tá»›i các công dân Mỹ và cÅ©ng là nói vá»›i toà n thế giá»›i vá» những trang má»›i trong quan hệ vá»›i Việt Nam. Vì váºy, tìm hiểu Truyện Kiá»u trong diá»…n văn của các Tổng thống Mỹ từ góc nhìn của mỹ há»c tiếp nháºn và góc nhìn của văn hóa - chÃnh trị, sẽ cà ng hiểu thêm giá trị, ý nghÄ©a của áng thÆ¡ bất hủ nà y và kinh nghiệm, bà i há»c của việc Ä‘Æ°a văn hóa, văn há»c và o ngoại giao, chÃnh trị.
2. CÅ©ng nhÆ° dân tá»™c, đất nÆ°á»›c chúng ta, Truyện Kiá»u của Nguyá»…n Du trong quan hệ vá»›i Mỹ, từ “cá»±u thù†đã trở thà nh ngÆ°á»i bạn. Trong những năm chống Mỹ, Truyện Kiá»u cùng cả dân tá»™c ta ra tráºn. Không ngẫu nhiên, nhân ká»· niệm 200 năm ngà y sinh cụ Nguyá»…n Tiên Äiá»n, Chế Lan Viên xúc Ä‘á»™ng viết Gá»i Kiá»u cho em năm đánh Mỹ và Tố Hữu, trong phần kết bà i thÆ¡ KÃnh gá»i Cụ Nguyá»…n Du, đã viết: “ Sông Lam nÆ°á»›c chảy bên đồi, Bá»—ng nghe trống giục ba hồi gá»i quân…â€. Còn phÃa Mỹ? Theo Phan Tá» Phùng, Phó Chủ tịch Há»™i Kiá»u há»c Việt Nam, chủ biên táºp Truyện Kiá»u khảo- chú- bình, năm 1968 sau cuá»™c tổng tiến công và nổi dáºy Máºu Thân, nhân sá»± kiện lÃnh Mỹ tìm thấy má»™t cuốn Truyện Kiá»u cÅ© kỹ và xÆ¡ xác trong hà nh trang ra tráºn, ở túi áo má»™t chiến sỹ trẻ của ta vừa ngã xuống,“ tạp chà The Washingtonian số 4 có đăng bà i viết vá» Truyện Kiá»u dà i 2 trang vá»›i dòng tÃt hấp dẫn Má»™t tà i liệu ly kỳ vừa bắt được tiết lá»™ tinh thần của địch. Trong bà i viết có minh há»a Tổng thống Johnson vá»›i lá»i chú thÃch: Giá nhÆ° Tổng thống Johnson đã Ä‘á»c Truyện Kiá»u thì chắc chắn đã không phải lâm và o tình trạng rắc rối nhÆ° ngà y nayâ€(4). CÅ©ng theo tác giả, “từ năm 1973 ở Mỹ Truyện Kiá»u cÅ©ng bắt đầu được Ä‘Æ°a và o chÆ°Æ¡ng trình giảng dạy của má»™t số trÆ°á»ng đại há»c (…) Dạy Truyện Kiá»u ở Äại há»c De Anza bang California, giáo sÆ° John Swensson ( thá»i chiến tranh là đại tá đóng quân ở Củ Chi năm 1966, ở Sà i Gòn năm 1968, 1969) nói “Muốn tìm hiểu con ngÆ°á»i Việt Nam thì hãy tìm hiểu Truyện Kiá»u…â€(5).
Trở lại vấn Ä‘á» Truyện Kiá»u trong diá»…n văn của các Tổng thống Mỹ, đến nay những ngÆ°á»i đứng đầu nÆ°á»›c Mỹ đã ba lần sá» dụng tác phẩm vÄ© đại nà y trong những bối cảnh trân trá»ng đặc biệt. Lần thứ nhất, trong diá»…n văn đáp từ của Tổng thống Bill Clinton tại cuá»™c chiêu đãi trá»ng thể của Chủ tịch nÆ°á»›c Trần Äức LÆ°Æ¡ng tối ngà y 17 tháng 11 năm 2000. Lần thứ hai, trong diá»…n văn của Phó Tổng thống Mỹ Joe Binden, thay mặt Tổng thống Barack Obama chủ trì, tại buổi tiệc trÆ°a ngà y 7 tháng 7 năm 2015 chiêu đãi trá»ng thể Tổng Bà thÆ° Nguyá»…n Phú Trá»ng và đoà n đại biểu Việt Nam tại Nhà Trắng. Và , lần thứ ba, Tổng thống Barack Obama trÃch dẫn Truyện Kiá»u trong bà i phát biểu trÆ°á»›c 2000 ngÆ°á»i Việt Nam tại Trung tâm Há»™i nghị Quốc gia ngà y 25 tháng 5 năm 2016.
Các bà i diá»…n văn nói trên thể hiện sá»± am tÆ°á»ng lịch sá», văn hóa Việt Nam và sá»± chuẩn bị công phu, tinh tế của những ngÆ°á»i đứng đầu nÆ°á»›c Mỹ, vai trò quan trá»ng của Ä‘á»™i ngÅ© cố vấn, chuyên gia và cả những ngÆ°á»i phiên dịch Việt Nam(6). HỠđã váºn dụng, Ä‘Æ°a văn hóa Việt Nam, đặc biệt là văn chÆ°Æ¡ng Việt Nam, và o ngoại giao, chÃnh trị. Vá» sức hấp dẫn trong diá»…n văn của các Tổng thống Mỹ, nhà thÆ¡ Trần Äăng Khoa lý giải: hỠđã “lấy văn hóa Việt Nam là m đại lá»™ đến vá»›i Việt Nam là lá»±a chá»n thông minh nhất để chinh phục những ngÆ°á»i tiếp xúc vá»›i mình. Các Tổng thống Mỹ tá»›i Việt Nam Ä‘á»u chá»n con Ä‘Æ°á»ng nà y†(7). Những diện mạo văn hóa tiêu biểu nhất của Việt Nam trong tất cả các lÄ©nh vá»±c ChÃnh trị, Quân sá»±, Tôn giáo, Ngoại giao, Khoa há»c, Văn há»c nghệ thuáºt nhÆ°Â Hai Bà TrÆ°ng, Lý ThÆ°á»ng Kiệt, Nguyá»…n Trãi, Hồ Xuân HÆ°Æ¡ng, Phan Châu Trinh, Hồ Chà Minh, Thiá»n sÆ° ThÃch Nhất Hạnh, Äại tÆ°á»›ng Võ Nguyên Giáp, Giáo sÆ° Ngô Bảo Châu, nhạc sÄ© Văn Cao, Trịnh Công SÆ¡n, cây lúa, tà áo dà i, các phố cổ Hà Ná»™i, các món ăn truyá»n thống,v.v… Ä‘á»u được ngợi ca, trÃch dẫn rất Ä‘Ãch đáng. Riêng vá»›i Truyện Kiá»u, hỠđã hiểu vai trò, vị trÃ, ý nghÄ©a thẳm sâu của tác phẩm nà y trong lịch sá» văn hóa Việt Nam, biết ngÆ°á»i Việt Nam rất yêu thÃch Truyện Kiá»u. Các Tổng thống, Phó Tổng thống Mỹ cÅ©ng đã đầy lịch duyệt sá» dụng văn hóa “Lẩy Kiá»uâ€- má»™t hình thức sinh hoạt văn nghệ truyá»n thống của Việt Nam vốn gắn vá»›i ngâm hát thÆ¡ Kiá»u, sau nà y được dùng trong lá»i ăn tiếng nói hà ng ngà y hoặc trong các diá»…n ngôn hà nh chÃnh, chÃnh luáºn, để là m Ä‘iểm nhấn, tạo ấn tượng mạnh, sâu sắc trong ứng xá», giao tiếp. HỠđã Ä‘á»c những câu Kiá»u trong bản dịch Truyện Kiá»u – The Tale of Kiá»u của há»c giả Huỳnh Sanh Thông, Äại há»c Yale xuất bản năm 1983, bản dịch vá»›i nhiá»u giải thÃch chi tiết các Ä‘iển tÃch, mặc dù chÆ°a lá»™t tả hết được các lá»›p nghÄ©a của tác phẩm nhÆ°ng nhìn chung đã được các há»c giả quốc tế đánh giá cao, chuyển tải khá đầy đủ ý tình của đại thi hà o Nguyá»…n Du và năm 1987 đã được trao tăng giải MacArtthur Prize- giải thưởng cao quý nhất vá» khảo cứu, biên khảo của Mỹ(8). Các Tổng thống, Phó Tổng thống Mỹ cÅ©ng Ä‘á»u “Lẩy Kiá»u†ở phần kết của diá»…n văn, phần quan trá»ng nhất, gói lại những Ä‘iá»u đã nói và mở ra những Ä‘iá»u muốn nói. HỠđã thể hiện cái nhìn sâu sắc tá»›i táºn bản chất của những câu thÆ¡ Kiá»u và của bối cảnh để tìm ra những góc cạnh, ý nghÄ©a liên tưởng có thể váºn dụng thÆ¡ Kiá»u, để “Lẩy Kiá»u câu nà o cÅ©ng hay, cÅ©ng trúng và già u cảm xúc, ý nghÄ©aâ€(9). Äúng nhÆ°  Cúc ÄÆ°á»ng đã nháºn xét: “Tất nhiên, má»™t vị Tổng thống (hoặc Phó Tổng thống Mỹ) lẩy Kiá»u là sá»± kiện đáng chú ý và thi vị hÆ¡n rất nhiá»u - so vá»›i việc má»™t nhà Kiá»u há»c nà o đó của Việt Nam thá»±c hiện công việc ấy. NhÆ°ng ở góc ngược lại, câu chuyện ấy cÅ©ng cho thấy rõ má»™t thá»±c tế: Truyện Kiá»u đã được thế giá»›i mặc định là tác phẩm tiêu biểu tại Việt Nam, gắn vá»›i văn hóa Việt Namâ€(10).
3. Chuyến thăm Việt Nam năm 2000 của vị Tổng thống thứ 42 của Mỹ, Williiam. J. Clinton theo lá»i má»i của Chủ tịch nÆ°á»›c Trần Äức LÆ°Æ¡ng, là chuyến thăm đầu tiên của ngÆ°á»i đứng đầu nÆ°á»›c Mỹ tá»›i nÆ°á»›c ta. Cuá»™c chiến tranh giữa hai quốc gia đã lùi xa 25 năm. Chiến tranh lạnh cÅ©ng đã kết thúc. Äã 5 năm, hai nÆ°á»›c bình thÆ°á»ng hóa quan hệ. Việt Nam Ä‘ang đẩy mạnh tiến trình gia nháºp WTO.Trong diá»…n văn tại Äại há»c Quốc gia Hà Ná»™i, Bill Clinton đã thông tin những sá»± kiện văn hóa, kinh tế thú vị: “Hai thế ká»· trÆ°á»›c đây, trong thá»i kỳ láºp quốc của Hoa Kỳ, chúng tôi đã vượt đại dÆ°Æ¡ng tìm đối tác thÆ°Æ¡ng mại, và má»™t trong những quốc gia đầu tiên mà chúng tôi gặp được là Việt Nam. Äặc biệt là má»™t trong những quốc phụ của chúng tôi, ông Thomas Jefferson, đã thá» tìm lúa giống của Việt Nam để mang vá» trồng tại trang trại của ông ở Virginia từ 200 năm trÆ°á»›câ€(11). Sá»± kiện nà y, vá» sau cÅ©ng được Tổng thống Barak Obama nhắc đến trong diá»…n văn tại Trung tâm Há»™i nghị Quốc gia Việt Nam. Barak Obama cÅ©ng nhắc đến sá»± kiện Tuyên ngôn Ä‘á»™c láºp của nÆ°á»›c Mỹ năm 1776 mà Thomas Jefferson là tác giả, đã được trÃch dẫn trong Tuyên ngôn Ä‘á»™c láºp năm 1945 của Việt Nam.
Trong diá»…n văn phát biểu tại Äại há»c Quốc gia Hà Ná»™i, Bill Clinton bá»™c lá»™ những Ä‘iá»u tâm huyết: “Äúng nhÆ° Äại sứ Pete Peterson đã nói rất hay: "Chúng ta không thể thay đổi được quá khứ, nhÆ°ng Ä‘iá»u chúng ta có thể thay đổi là TÆ°Æ¡ng Lai (…). Nếu nhÆ° toà n cầu hóa mang thế giá»›i đến vá»›i Việt Nam, thì đồng thá»i nó cÅ©ng mang Việt Nam đến vá»›i thế giá»›i…ChÆ°a bao giá» có hai quốc gia nà o đã là m những chuyện nhÆ° chúng ta Ä‘ang là m (…). Hôm nay, Hoa Kỳ và Việt Nam mở má»™t chÆ°Æ¡ng má»›i trong quan hệ hai nÆ°á»›c"(12).
Tại buổi chiêu đãi do Chủ tịch nÆ°á»›c Trần Äức LÆ°Æ¡ng chủ trì, trÆ°á»›c nghÄ©a cá», chÃnh kiến nhất quán của Việt Nam vá»›i các nÆ°á»›c trên thế giá»›i và nÆ°á»›c Mỹ,Tổng thống Bill Clinton khẳng định niá»m tin, niá»m vui, mong muốn của Hoa Kỳ: “Khi chúng ta mở rá»™ng cánh cá»a, chúng ta không chỉ tiếp nháºn những tÆ° tưởng má»›i. Chúng ta còn giá»›i thiệu được vá»›i bên ngoà i tà i năng và tÃnh sáng tạo cùng tiá»m năng của dân tá»™c. Chỉ sau má»™t ngà y ở thăm đất nÆ°á»›c các bạn, tôi tin tưởng chắc chắn rằng sẽ không có gì có thể ngăn cản ngÆ°á»i dân Việt Nam già nh lấy cÆ¡ há»™i nháºn biết tiá»m năng trà n đầy của mình. Nhân dân Hoa Kỳ vui mừng vì đã đến lúc chúng ta có thể trở thà nh đối tác â€. Và Bill Clinton đã “Lẩy Kiá»uâ€:
Sen tà n cúc lại nở hoa,
Sầu dà i ngà y ngắn đông đà sang xuân.
“Just as the lotus wilts, the mums bloom forth,
Time softens grief, and the winter turns to springâ€.
Äây là câu thÆ¡ số 1795 và 1796 của Truyện Kiá»u, ý nói má»™t năm đã trôi qua bằng cách miêu tả sá»± chuyển Ä‘á»™ng của thá»i gian, của thiên nhiên, đất trá»i vá»›i những hình ảnh, đặc Ä‘iểm nổi báºt nhất của bốn mùa: sen tà n-mùa hạ qua, hoa cúc nở-mùa thu tá»›i; hết mùa thu chuyển sang mùa đông; mùa đông ngà y ngắn đêm dà i; kết thúc mùa đông là mùa xuân Ä‘ang đến. Äà o Duy Anh giải thÃch ý thÆ¡ “ sầu dà i ngà y ngắn†nhÆ° sau: “Mối sầu tuy dà i ( so vá»›i câu Thá» háºn miên miên vô tuyệt kỳ của Bạch CÆ° Dị) mà thì giá» trôi qua thấm thoắt ( ngà y ngắn) cÅ©ng đã được má»™t năm ( hết hạ sang thu, hết đông sang xuân)â€(13). Äấy là má»™t năm ở Lâm Tri,Thúc Sinh đã xa Thúy Kiá»u, sau buổi tiá»…n biệt, chia tay: “NgÆ°á»i lên ngá»±a kẻ chia bà o, Rừng phong thu đã nhuốm mà u quan sanâ€, “ Lâm Tri từ thuở uyên bay, Phòng không thÆ°Æ¡ng kẻ tháng ngà y chiếc thânâ€.
Bill Clinton đã “lẩyâ€,“váºnâ€câu thÆ¡ 1795, 1796 của Truyện Kiá»u và o quan hệ bang giao Việt- Mỹ, và chÃnh ông giải mã ý nghÄ©a muốn nói từ hai câu thÆ¡, khẳng định và hy vá»ng vá» sá»± phát triển của quan hệ giữa hai nÆ°á»›c: “Nay những ký ức băng giá vá» quá khứ đã bắt đầu tan. Những phác thảo của má»™t tÆ°Æ¡ng lai ấm áp chung đã bắt đầu hình thà nh. Cùng nhau, chúng ta hãy táºn hưởng mùa xuân má»›i nà yâ€(14).
Trong cách “lẩy Kiá»u†của Bill Clinton, ý nghÄ©a của câu thÆ¡ Kiá»u đã có khác. Không chỉ là sá»± miêu tả bÆ°á»›c Ä‘i của thá»i gian má»™t năm, mà chủ yếu là sá»± váºn Ä‘á»™ng của thá»i gian, vÅ© trụ, của sá»± chuyển mùa theo hÆ°á»›ng tốt đẹp hÆ¡n. Chuyến thăm của Bill Clinton, nhÆ° chÃnh ý nghÄ©a ông muốn nói từ câu Kiá»u, đánh dấu khởi đầu má»›i trong quan hệ Việt- Mỹ: thá»i cuá»™c đã thay đổi, chiến tranh đã Ä‘i qua, những chÆ°Æ¡ng buồn trong quan hệ giữa hai nÆ°á»›c cÅ©ng đã qua, trÆ°á»›c váºn há»™i má»›i Ä‘ang đến, hai quốc gia cùng hÆ°á»›ng tá»›i, cùng xây dá»±ng và cùng táºn hưởng má»™t tÆ°Æ¡ng lai tÆ°Æ¡i sáng. Má»™t sá»± chia sẻ, cam kết gắn bó, thân tình, dù rằng trong mong Æ°á»›c nhiá»u hÆ¡n là hiện thá»±c.
“TrÃch dẫn hai câu Kiá»u nà y, hẳn Bill Clinton cÅ©ng không ngá»: 13 năm sau, phát biểu của ông đã trở thà nh má»™t phần trong hồ sÆ¡ Ä‘á» nghị vinh danh Nguyá»…n Du, được Việt Nam gá»i lên UNESCO… Ban soạn thảo hồ sÆ¡ dẫn lại lần "lẩy Kiá»u" của nguyên Tổng thống Mỹ nhÆ° má»™t minh chứng tiêu biểu cho tầm ảnh hưởng Äông Tây của tác phẩm nà yâ€(15).
4. Äầu tháng 7 năm 2015, Tổng Bà thÆ° Äảng Cá»™ng sản Việt Nam sang thăm Mỹ theo lá»i má»i của Tổng thống B. Obama. Äây là chuyến thăm đầu tiên của ngÆ°á»i đứng đầu má»™t đảng cá»™ng sản tá»›i Mỹ, chÆ°a từng có tiá»n lệ trong lịch sá» quốc gia nà y, kết quả tÃch cá»±c sau 20 năm hai quốc gia bình thÆ°á»ng hóa quan hệ. Äúng nhÆ° Tổng Bà thÆ° Nguyá»…n Phú Trá»ng đã chia sẻ vá»›i các nhà báo hai nÆ°á»›c và quốc tế: “Có lẽ cách đây 20 năm không ai có thể hình dung được rằng hôm nay, tại phòng Bầu dục, Nhà Trắng lại có cuá»™c gặp rất thú vị giữa Tổng Bà thÆ° Äảng Cá»™ng sản Việt Nam vá»›i Tổng thống Hoa Kỳ. Từ hai nÆ°á»›c “cá»±u thùâ€, Việt Nam và Hoa Kỳ đã trở thà nh bạn, rồi đối tác toà n diện và trong tÆ°Æ¡ng lai mối quan hệ đó sẽ còn phát triển tốt hÆ¡n nữa. Có được Ä‘iá»u nà y là nhá» tầm nhìn chiến lược, nhá» sá»± cố gắng của lãnh đạo hai nÆ°á»›c, đồng thá»i có sá»± ủng há»™ to lá»›n của nhân dân vì quan hệ hai nÆ°á»›c Việt Nam – Hoa Kỳ phù hợp vá»›i lợi Ãch của nhân dân, đồng thá»i phù hợp vá»›i xu thế phát triển trên thế giá»›i hiện nay. Äó là hòa bình, hữu nghị, hợp tác, phát triển và cùng nhau thịnh vượng"(16).
Chuyến thăm của Tổng Bà thÆ° Nguyá»…n Phú Trá»ng giải quyết được nhiá»u vấn Ä‘á» tầm vÄ© mô, mở ra ká»· nguyên má»›i của quan hệ Việt-Mỹ. Trong tiệc chiêu đãi Tổng Bà thÆ°, Phó Tổng thống Mỹ Joe Binden đã “lẩy†câu thÆ¡ 3121 và 3122, Ä‘oạn Kim- Kiá»u tái hợp, rất phù hợp vá»›i quan hệ song phÆ°Æ¡ng Việt Nam- Hoa Kỳ hiện nay:
Trá»i còn để có hôm nay,
Tan sÆ°Æ¡ng đầu ngõ, vén mây giữa trá»i.
“Thank heaven we are here today,
To see the sun through parting fog and cloudâ€.
Äà o Duy Anh giải thÃch: “Tan sÆ°Æ¡ng đầu ngõ: Liên hệ vá»›i câu Hoa tà n mà lại thêm tÆ°Æ¡i ở dÆ°á»›i, tan sÆ°Æ¡ng đầu ngõ nghÄ©a là trừ hết sÆ°Æ¡ng lạnh khiến hoa (hoa trồng ở đầu ngõ vÆ°á»n) đã tà n vì sÆ°Æ¡ng mà lại được tÆ°Æ¡i lại (…).Vén mây giữa trá»i: Liên hệ vá»›i câu 3124: Trăng tà n mà lại hÆ¡n mÆ°á»i rằm xÆ°a. Vén mây giữa trá»i nghÄ©a là tan mây ở giữa trá»i cho nên mặt trăng lại được sáng lại, khiến tuy nó đã là trăng tà n mà vẫn còn sáng hÆ¡n trăng rằm mà bị mây cheâ€(17). Phan Tá» Phùng đã trÃch dẫn các bình chú những câu thÆ¡ nà y: “Nguyá»…n Vân Anh: Äầu ngõ sÆ°Æ¡ng tan, giữa giá»i mây tạnh, thì sẽ được hoa tÆ°Æ¡i giăng sáng, nhÆ° hai câu dÆ°á»›i đã nói; Äà m Duy Tạo: đám sÆ°Æ¡ng ở đầu ngõ tan Ä‘i thì lại thấy hoa trong vÆ°á»n; đám mây ở giữa trá»i vén lên thì lại thấy mặt trăngâ€(18).
Trong buổi gặp gỡ Ä‘oà n viên, “MÆ°á»i lăm năm má»›i bây giá» là đâyâ€, Kim Trá»ng an ủi Thúy Kiá»u, muốn Thúy Kiá»u xếp lại những mặc cảm, những ngà y buồn, để thấy vầng trăng tái hợp, ,“Cùng nhau lại chuốc chén quỳnh giao hoan†. Mong Æ°á»›c của Kim Trá»ng vừa rất chân thà nh, vừa vô cùng lãng mạn!
“Váºn và o†chuyến thăm của Tổng Bà thÆ° Nguyá»…n Phú Trá»ng, hai câu thÆ¡ Kiá»u mà Joe Binden “lẩy†mang thêm những lá»›p nghÄ©a khác: lịch sỠđã có những khúc rẽ, váºn há»™i má»›i tÆ°Æ¡i sáng đã đến, hai quốc gia đã và tiếp tục vượt qua những rà o cản, thách thức. Giá» là lúc “sÆ°Æ¡ng tan đầu ngõâ€, là lúc “vén mây giữa trá»iâ€, là m tan sÆ°Æ¡ng má» hÆ¡i lạnh và mây mù đã phủ bóng lên quan hệ hai nÆ°á»›c, để bầu trá»i quang, rá»™ng mở, ấm áp, vì má»™t triển vá»ng tÆ°Æ¡ng lai tốt đẹp. “Vén mây giữa trá»iâ€: Ä‘iá»u tưởng chừng nhÆ° không thể, đã và vẫn có thể là m được, nhÆ° hai quốc gia Việt Nam và Mỹ đã và ngà y cà ng xÃch lại gần nhau.Tất nhiên, hai nÆ°á»›c vẫn còn những vấn Ä‘á» tiếp tục phải trao đổi, nhÆ°ng ChÃnh phủ Mỹ đã thay đổi cách nhìn, Ä‘iá»u quan trong là há» tôn trá»ng chủ quyá»n Ä‘á»™c láºp, toà n vẹn lãnh thổ, thể chế chÃnh trị của Việt Nam và ngà y cà ng có nhiá»u thiện cảm vá»›i Việt Nam, cùng mong muốn quan hệ giữa hai quốc gia chẳng những phát triển, mà còn nâng lên thà nh đối tác tòan diện.
Có thể so sánh: nếu câu Kiá»u Bill Clinton “lẩy†trÆ°á»›c đây đặt niá»m tin “đông Ä‘Ã sang xuânâ€, thì câu Kiá»u Joe Binden dẫn ra trong tiệc mừng Tổng Bà thÆ° Nguyá»…n Phú Trá»ng, sau 20 năm bình thÆ°á»ng hóa quan hệ hai nÆ°á»›c, là sá»± khẳng định, củng cố sá»± tin tưởng và thể hiện niá»m vui vá» những gì hai quốc gia đã là m “để có hôm nayâ€.Và “hôm nayâ€, “sÆ°Æ¡ngâ€- cái nhìn thấy ngay trÆ°á»›c mắt, đã “tan đầu ngõâ€, “mây giữa trá»iâ€, cái xa hÆ¡n, cái Ä‘ang còn khuất lấp, cÅ©ng Ä‘ang được vén mở; đã nhìn rõ bầu trá»i rá»™ng lá»›n, tÆ°Æ¡ng lai của mối quan hệ giữa hai nÆ°á»›c.
5. Chuyến thăm Việt Nam năm 2016 của Tổng thống Barack Obama cÅ©ng rất đặc biệt. Äặc biệt từ mục tiêu: “Mục tiêu của tôi trong chuyến thăm nà y là xây dá»±ng ná»n tảng ngà y cà ng vững chắc hÆ¡n cho quan hệ hai nÆ°á»›c trong nhiá»u tháºp ká»· tá»›i. Mối quan hệ lâu dà i của hai đất nÆ°á»›c chúng ta, bắt đầu từ Thomas Jefferson từ hÆ¡n hai thế ká»· trÆ°á»›c, bây giá» bắt đầu má»™t chu kỳ má»›iâ€(19). Äặc biệt từ sá»± gần gÅ©i, thân thiện của Barack Obama vá»›i ngÆ°á»i dân; gần gÅ©i má»™t cách chân thà nh, chân thà nh má»™t cách gần gÅ©i: ăn bún chả bình dân, uống bia hÆ¡i, trú mÆ°a dÆ°á»›i mái hiên và bắt tay trò chuyện cùng những ngÆ°á»i dân bình dị, dừng lại ở cổng là ng Má»… Trì mua cốm. Barack Obama được rất đông ngÆ°á»i Việt Nam đứng cháºt hai bên Ä‘Æ°á»ng chà o đón và tiá»…n chân. “Tổng thôÌng Hoa KyÌ€ Ä‘ã chiêÌm troÌ£n tiÌ€nh cảm của ngÆ°Æ¡Ì€i Việt vaÌ€ tình cảm của ngÆ°Æ¡Ì€i Việt Ä‘ã in sâu trong traÌi tim ông chủ NhaÌ€ TrăÌngâ€(20). Trong bà i phát biểu tại Trung tâm Há»™i nghị Quốc gia trÆ°á»›c hÆ¡n hai nghìn ngÆ°á»i, Barak Obama trân trá»ng quá khứ lịch sá» rất huy hoà ng của Việt Nam, nhiá»u lần khẳng định chủ quyá»n Ä‘á»™c láºp và sức mạnh, vẻ đẹp bá»n bỉ, sâu sắc, tinh tế của văn hóa Việt Nam - cÆ¡ sở ná»n tảng vững chắc của chủ quyá»n Ä‘á»™c láºp ấy. Bà i phát biểu dà i 30 phút và 30 lần Barak Obama nhắc đến hoặc viện dẫn văn hóa Việt Nam. Từ các địa danh văn hóa: Äông SÆ¡n, sông Hồng, phố cổ Hà Ná»™i, cố đô Huế, Há»™i An, Thà nh phố Hồ Chà Minh, đồng bằng sông Cá»u Long đến các sản váºt nhÆ° lúa gạo, trống đồng, các món ăn nổi tiếng. Từ những anh hùng, danh nhân, nhân váºt lịch sá»: Hai Bà TrÆ°ng, Lý ThÆ°á»ng Kiệt, Hồ Chà Minh, Võ Nguyên Giáp đến các nhà thÆ¡, nhà văn, há»a sỹ, nhà khoa há»c và tác phẩm của há» nhÆ° bà i thÆ¡ Thần của Lý ThÆ°á»ng Kiệt, triết há»c Phan Châu Trinh, ca khúc “Mùa xuân đầu tiên†của Văn Cao, “Nối vòng tay lá»›n†của Trịnh Công SÆ¡n, Toán của Giáo sÆ° Ngô Bảo Châu…Riêng vá»›i Nguyá»…n Du, Tổng thống Obama nhắc tá»›i hai lần trong bà i phát biểu nà y. Lần thứ nhất, Barak Obama thông tin: thÆ¡ Nguyá»…n Du được các trÆ°á»ng đại há»c Mỹ táºp trung nghiên cứu. Lần thứ hai, từ cảm hứng vá» thá»±c tại và viá»…n cảnh quan hệ của hai nÆ°á»›c,“cả hai bên Ä‘á»u mong muốn thay đổiâ€,“có nhiá»u ngÆ°á»i Mỹ và Việt há»c táºp cùng nhau, là m việc cùng nhau, sát cánh vá»›i nhauâ€, Ông đã “lẩy†thÆ¡ Kiá»u:
Rằng trăm năm cũng từ đây,
Của tin gá»i má»™t chút nà y là m ghi.
(Henceforth I’m bound to you for life, he said
Call these small gifts a token of my love)
Câu thÆ¡ 355 và 356 của Truyện Kiá»u, Ä‘oạn Kim – Kiá»u gặp gỡ, Ä‘oạn đẹp nhất, trong sáng nhất, nên thÆ¡ nhất của Thúy Kiá»u và Kim Trá»ng! Äã qua những thá»i khắc “giữ ý rụt rèâ€, “Lần lừa ai biết hãy còn hôm nayâ€. Äã qua những suy tÆ°: “Thiệt đây mà có Ãch gì đến aiâ€.
“Trăm năm cÅ©ng từ đây†vừa là ghi trÆ°á»›c trá»i đất thá»i khắc gắn bó nà y, vừa là duyên trá»i định đôi lứa gắn bó trá»n Ä‘á»i từ đây. Tấm lòng, Æ°á»›c nguyện của Kim Trá»ng và Thúy Kiá»u không chỉ thể hiện bằng lá»i. Cả hai đã trao và nháºn “khăn hồngâ€, “cà nh thoaâ€- ká»· váºt của tình yêu đôi lứa: “Của tin gá»i má»™t chút nà y là m ghiâ€. Ká»· váºt nhá» nhÆ°ng nguyện thá» trong đó rất lá»›n, rất thiêng liêng!
Nhá»› lại diá»…n từ của Tổng Bà thÆ° Nguyá»…n Phú Trá»ng tại tiệc chiêu đãi của phÃa Mỹ. Äáp lại ý tình của nÆ°á»›c Mỹ, đáp lại việc trÃch dẫn thÆ¡ Kiá»u của Phó Tổng thống Mỹ Joe Binden,Tổng Bà thÆ° Nguyá»…n Phú Trá»ng đã dẫn câu nói của Tổng thống Theodore Roosevelt: “Có lòng tin là đã Ä‘i được ná»a Ä‘Æ°á»ngâ€. Nhà thÆ¡ Trần Äăng Khoa bình vá» trÆ°á»ng hợp “lẩy Kiá»u†của Tổng thống Obama: “Phải nói là rất tuyệt vá»i. Äúng váºy. Vấn Ä‘á» là niá»m tin. Không có niá»m tin thì không có gì hết. ChÆ¡i vá»›i nhau thì phải tin nhau…Ông B. Obama được dân ta quý chÃnh vì ông rất hiểu chúng ta và tạo cho chúng ta có được niá»m tin nà yâ€(21).
6. Truyện Kiá»u của Nguyá»…n Du từ má»™t tác phẩm nghệ thuáºt đã bÆ°á»›c và o vÅ© Ä‘Ã i chÃnh trị, “từ má»™t bình diện cá nhân đã thà nh bình diện dân tá»™c trên má»i phÆ°Æ¡ng diệnâ€(22). ThÆ¡ Kiá»u tầng tầng ý nghÄ©a, lá»›p lá»›p ná»™i hà m. Những câu thÆ¡ Kiá»u trong diá»…n văn của những ngÆ°á»i đứng đầu nÆ°á»›c Mỹ tuy chÆ°a phải là những câu thÆ¡ hay nhất của Truyện Kiá»u nhÆ°ng đã được các Tổng thống Mỹ sá» dụng phụ hợp, sinh Ä‘á»™ng, đắc địa trong các bối cảnh ngoại giao cụ thể của hai quốc gia ở các thá»i Ä‘iểm khác nhau. Äúng nhÆ° ông Phạm Anh, phiên dịch chÃnh cho Tổng thống Obama trong chuyến công du Việt Nam, nháºn xét: những câu thÆ¡ đó “giống nhÆ° viên ngá»c lá»›n trên đỉnh vÆ°Æ¡ng miệnâ€(23).
Truyện Kiá»u trong diá»…n văn của các Tổng thống Mỹ má»™t lần nữa chứng tá» sức mạnh, sá»± sâu sắc, tinh tế khi “chÃnh trị ở trong văn hóa†và “văn hóa ở trong chÃnh trịâ€! Từ đây, cà ng thấy rõ hÆ¡n vai trò của văn hóa, văn há»c trong ngoại giao, chÃnh trị.Thá»±c tế nà y, cha ông ta đã để lại rất nhiá»u kinh nghiệm cho háºu thế. Nổi tiếng nhất là những bà i thÆ¡ Ä‘i sứ ở chốn quan phÆ°Æ¡ng, cung đình của các sứ thần Việt Nam, những ngÆ°á»i má»™t lúc vừa là nhà chÃnh trị, vừa là nhà ngoại giao, vừa là nhà thÆ¡(24). HỠđã dùng thÆ¡ là m phÆ°Æ¡ng tiện môi giá»›i, ngoại giao, đối thoại chÃnh trị. Chẳng hạn, thá»i nhà Trần là thÆ¡ Ä‘i sứ của Phạm SÆ° Mạnh, Nguyá»…n Trung Ngạn, Mạc ÄÄ©nh Chi,v.v… vá»›i sứ tiết đấu tranh má»m dẻo, khôn khéo vá»›i “thiên triá»uâ€, tá»± hà o vá» quốc thể, giữ vững quyá»n tá»± chủ, xác láºp quan hệ bình đẳng giữa hai nÆ°á»›c. ThÆ¡ Ä‘i sứ thá»i Lê- Tây SÆ¡n của Ngô Thì Nháºm, Äoà n Nguyá»…n Tuấn, Phan Huy Ãch,v.v…mang hÆ¡i thở hà o hùng của thá»i đại Tây SÆ¡n, thể hiện rõ lòng tá»± hà o và thiện chà hòa bình của dân tá»™c, “hÆ°Æ¡ng thÆ¡m có thể nhuần thấm cho Ä‘á»i sauâ€(25). ThÆ¡ Ä‘i sứ thá»i kỳ đầu nhà Nguyá»…n của Trịnh Hoà i Äức, Lê Quang Äịnh, Ngô Nhân TÄ©nh, Phan Huy Chú dà o dạt tấm lòng yêu nÆ°á»›c, tinh thần tá»± hà o dân tá»™c, khẳng khái ngẩng cao đầu trÆ°á»›c trách nhiệm “sứ sá»±â€Ä‘ược giao.
Ở thá»i đại chúng ta, Chủ tịch Hồ Chà Minh là mẫu má»±c của thông tuệ sá» dụng văn hóa, văn há»c và o công việc ngoại giao. Cố Thủ tÆ°á»›ng Phạm Văn Äồng đã viết: “Sá»± ứng xá» linh hoạt của Hồ Chà Minh trong giao tiếp, ngoại giao đã trở thà nh những câu chuyện huyá»n thoạiâ€. Nhà thÆ¡ Äức Vili Xanbao xúc Ä‘á»™ng nói vá» Bác: “Trong tầm nhìn của Bác, không những thấy NgÆ°á»i là nhà quốc tế đáng kÃnh phục, mà còn là nhà văn hóa lá»›n, già u tình thÆ°Æ¡ng yêu nhân loại†(26). Tiếp khách quốc tế, NgÆ°á»i không câu nệ “ đối đẳng chức vụâ€, luôn chủ Ä‘á»™ng, sâu sắc, tá»± nhiên, tinh tế và hay dùng văn hóa, thÆ¡ ca gá»i gắm ý tình. Năm 1960, tiếp Tổng thống Guinea Sekou Toure, Bác đã “ lẩy Kiá»uâ€: “ Bây giá» má»›i gặp nhau đây, Mà lòng đã chắc những ngà y thanh niênâ€. Khi sang Trung Quốc, NgÆ°á»i thÆ°á»ng là m thÆ¡, viết đại tá»± trÆ°á»›c mặt ngÆ°á»i Trung Quốc, khiến bạn cà ng nể phục và cà ng nhiá»u thiện cảm. Tháng 5 năm 1963, đón Chủ tịch nÆ°á»›c Cá»™ng hòa nhân dân Trung Hoa LÆ°u Thiếu Kỳ, NgÆ°á»i Ä‘á»c hai câu thÆ¡ cho đến nay vẫn là biểu tượng của mong muốn vá» mối quan hệ giữa hai nÆ°á»›c, trên nguyên tắc giữ vững chủ quyá»n Ä‘á»™c láºp của Việt Nam: “Mối tình thắm thiết Việt- Hoa, Vừa là đồng chà vừa là anh emâ€. Nói vá» mối quan hệ Việt-Là o, NgÆ°á»i cÅ©ng dùng thÆ¡,v.v…
Nhắc lại truyá»n thống ấy của dân tá»™c để thấy rõ hÆ¡n vai trò, trách nhiệm của các cÆ¡ quan ngoại giao, văn hóa, văn há»c và các nhà nghiên cứu, nhà văn hóa trong việc tÆ° vấn, chuẩn bị cho chuyến thăm các quốc gia và tiếp khách quốc tế của những ngÆ°á»i đứng đầu nhà nÆ°á»›c. Nên chăng, cần khẩn trÆ°Æ¡ng có má»™t chiến lược Ä‘Æ°a văn hóa, văn há»c và o ngoại giao. Văn hóa, văn há»c luôn luôn là “sức mạnh má»mâ€, chiếc cầu kỳ diệu để đối thoại, và quan trá»ng hÆ¡n là để nối con ngÆ°á»i, nối các dân tá»™c vá»›i nhau. XÆ°a đã thế, và nay cÅ©ng thế, tháºm chà cà ng hÆ¡n thế(27)!
HÃ Ná»™i, 11/2017
B.M.N
(1)Xem: Äoà n Lê Giang, Dịch Truyện Kiá»u sang tiếng Nháºt, in trong Kiá»u há»c tinh hoa, Trung tâm Nghiên cứu Quốc há»c, Nxb Văn há»c, Hà Ná»™i, năm 2016, tr.389.
(2) Xem: Lê Thu Yến, Hà nh trình Nguyá»…n Du đến vá»›i thế giá»›i, in trong Äại thi hà o dân tá»™c, Danh nhân văn hóa Nguyá»…n Du- Ká»· yếu Há»™i thảo ká»· niệm 250 năm sinh Nguyá»…n Du, Khoa Văn há»c và Ngôn ngữ, TrÆ°á»ng Äại há»c Khoa há»c Xã há»™i và Nhân văn, Nxb Äại há»c Quốc gia Tp. Hồ Chà Minh, năm 20015- tr. 956-963.
(3)René Crayssac, Truyện Kiá»u và xã há»™i à Äông, in trong Nguyá»…n Du – vá» tác gia và tác phẩm, Nxb Giáo Dục, Hà Ná»™i, năm 1999, tr. 990.
(4), (5), (18) Phan Tá» Phùng, chủ biên, Truyện Kiá»u Khảo-Chú-Bình, Nxb Lao Ä‘á»™ng, Hà Ná»™i, năm 2015, tr.51, 52, 768.
(6), (23) Xem: Obama lẩy Kiá»u và báºt mà bất ngá» của phiên dịch viên ngÆ°á»i Việt,, Báo Tin tức, nguồn: https://tintuc.vn/obama-lay-kieu-va-bat-mi-bat-ngo-cua-phien-dich-vien-nguoi-viet-132828.
(7), (21) Trần Äăng Khoa giải mã sức hấp dẫn của Obama, nguồn: http://vov.vn.blog/tran-dang-khoa-giai-ma-suc-hap-dan-cua-obama-515265.vov
(8)Xem: Tồng thống Mỹ lẩy Kiá»u theo bản dịch nà o,Tạp chà Kiến thức,
nguồn: http://kienthuc.net.vn/xa-hoi/tong-thong-my-lay-kieu-theo-ban-dich-nao-687380.html
(9), (20) Nguyá»…n Minh Thuyết, Câu Kiá»u tặng Tổng thống Obama,
nguồn:http://giaoduc.net.vn/Quoc-te/Cau-Kieu-tang-Tong-thong-Obama-post168204.gdhttp://giaoduc.net.vn/Quoc-te/Cau-Kieu-tang-Tong-thong-Obama-post168204.gd).
(11), (12), (14) Xem: Toà n văn Bà i Diễn văn của Tổng thống Clinton. Báo Nhân dân, ngà y 18/11/2000, tr. 1, 3.
(13), (17) Äà o Duy Anh, Từ Ä‘iển Truyện Kiá»u, Nxb Phụ nữ, Hà Ná»™i, năm 2007, tr. 334, 406.
(8),(10),(13) Cúc ÄÆ°á»ng, Khi ngÆ°á»i Mỹ lẩy Kiá»u- nguồn:http://thethaovanhoa.vn/dien-dan-van-hoa/khi-nguoi-my-lay-kieu-n20150708232555849.htm).
(15),(16) Äăng TrÆ°á»ng, Ngoại giao và thÆ¡ Kiá»u- nguồn:http://cand.com.vn/Su-kien-Binh-luan-thoi-su/Ngoai-giao-va-tho-Kieu-357595/).
(19) Toà n văn bà i phát biểu của Tổng thống Obama trÆ°á»›c 2000 ngÆ°á»i ở Mỹ Äình,nguồn: http://tuoitre.vn/toan-van-phat-bieu-cua-tong-thong-obama-truoc-2000-nguoi-o-my-dinh-1106830.htm.
(22) Lê Äình Tuấn- Khi Tổng thống và Phó Tổng thống Hoa Kỳ lẩy Kiá»u-
nguồn: http://www.nhandan.com.vn/chinhtri/item/28126002-khi-tong-thong-va-pho-tong-thong-hoa-ky-lay-kieu.html).
(24), (25) Xem: Phạm Thiá»u, Äà o PhÆ°Æ¡ng Bình, chủ biên, ThÆ¡ Ä‘i sứ- Nxb Khoa há»c xã há»™i,Hà Ná»™i, năm 1993, tr. 45
(26) Xem: Vũ Kim Yến, Hồ Chà Minh và những câu chuyện ứng xỠngoại giao,nguồn: http//chinhphu.vn.aspx?did=168961.
(27) Tác giả xin chân thà nh cám Æ¡n GS. Trần Văn Nhung, GS. Trần Nho Thìn, PGS. Lê Thu Yến, PGS. Äoà n Lê Giang,Ths. Phạm Tấn đã có những góp ý quý báu cho bà i báo nà y.
(*) PGS.TSKH- Văn phòng Há»™i đồng Chức danh giáo sÆ° nhà nÆ°á»›c, Ät: 0903 63 60 54; Email:
Cette adresse email est protégée contre les robots des spammeurs, vous devez activer Javascript pour la voir.
|
|
|
|
|
Page 1 sur 8 |
THÔNG TIN HOẠT ÄỘNG
THẦY GIÃO BÙI MẠNH NHỊ: “RÓT CHO ÄẦY VĨNH CỬU/Uá»NG CHO CẠN THOÃNG QUAâ€
Trần Quốc Toà n
Phó giáo sÆ° - Tiến sÄ© khoa há»c Bùi Mạnh Nhị từng có trang giáo...
THÔNG BÃO
V/V Há»– TRỢ KHAI THÃC NGUá»’N HỌC LIỆU TRá»°C TUYẾN TRONG THỜI GIAN GIÃN CÃCH
Â
Nhằm há»— trợ Quý Thầy/Cô, các Anh/Chị sinh viên, há»c viên, nghiên cứu...
Há»c vụ
THÔNG BÃO
V/V THá»°C HIỆN CHÃNH SÃCH Há»– TRỢ TIỀN ÄÓNG HỌC PHÃ, CHI PHà SINH HOẠT
Äá»I VỚI SINH VIÊN SƯ PHẠM
(ÃP DỤNG TỪ KHOà TUYỂN SINH NÄ‚M HỌC 2021 - 2022,...
THÔNG BÃO
V/V THá»°C HIỆN CHÃNH SÃCH MIỄN, GIẢM HỌC PHà CHO SINH VIÊN HỆ CHÃNH QUY
NĂM HỌC 2021 - 2022
Â
Â
...
Hội thảo hội nghị
BỘ GIÃO DỤC VÀ ÄÀO TẠO
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
TRƯỜNG ÄẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HCM
Số:           /TB - ÄHSP
Äá»™c láºp -...
TRƯỜNG ÄẠI HỌC SƯ PHẠM TP Há»’ CHà MINH
KHOA NGá»® VÄ‚N – KHOA TIẾNG HÀN QUá»C
Â
THÔNG BÃO Sá» 1
VỀ VIỆC Tá»” CHỨC HỘI THẢO KHOA HỌC QUá»C TẾ
Â
KHU...
Äoà n TN - Há»™i SV
1/ Mục Ä‘Ãch ý nghÄ©a:
TrÆ°á»ng ÄHSP là trÆ°á»ng có nhiệm vụ hÆ°á»›ng nghiệp dạy nghá» rất rõ rà ng. Äồng thá»i vá»›i việc được trang bị kiến thức vá» khoa...
|