PGS. TS. NGUYỄN Há»®U SÆ N
1. Bà n vá» thể tà i du ký nói chung và sá»± phát triển của văn xuôi du ký chữ Hán thế ká»· XVIII-XIX, các nhà là luáºn đã xác định: “DU KÃ- Má»™t thể loại văn há»c thuá»™c loại hình ký mà cÆ¡ sở là sá»± ghi chép của bản thân ngÆ°á»i Ä‘i du lịch, ngoạn cảnh vá» những Ä‘iá»u mắt thấy tai nghe của chÃnh mình tại những xứ sở xa lạ hay những nÆ¡i Ãt ngÆ°á»i có dịp Ä‘i đến. Hình thức của du ký rất Ä‘a dạng, có thể là ghi chép, ký sá»±, nháºt ký, thÆ° tÃn, hồi tưởng, miá»…n là mang lại những thông tin, tri thức và cảm xúc má»›i lạ vá» phong cảnh, phong tục, dân tình của xứ sở Ãt ngÆ°á»i biết đến [...]. Thể loại du ký có vai trò quan trá»ng đối vá»›i văn há»c thế ká»· XVIII- XIX trong việc mở rá»™ng tầm nhìn và tưởng tượng của nhà vănâ€(1)...
TrÆ°á»›c đây chúng tôi đã từng xác định trong ná»n văn há»c trung đại Việt Nam đã có nhiá»u sáng tác thuá»™c thể tà i du ký, du ngoạn, Ä‘á» vịnh phong cảnh Thăng Long, núi Bà i ThÆ¡, Yên Tá», Hoa LÆ°, sông Lam, sông HÆ°Æ¡ng núi Ngá»±, Bà Nà , Gia Äịnh, VÅ©ng Tà u, Hà Tiên... TÃnh từ thá»i Lý – Trần đến hết thế ká»· XVII đã xuất hiện nhiá»u tác phẩm thi ca và văn xuôi Ä‘oản thiên in Ä‘áºm sắc thái du ký nhÆ° Hạnh An Bang phủ, Hạnh Thiên TrÆ°á»ng hà nh cung của Trần Thái Tông (1240-1290), Vịnh Vân Yên tá»± phú của Huyá»n Quang Lý Äạo Tái (1254-1334); Bà i ký tháp Linh Tế núi Dục Thuý của TrÆ°Æ¡ng Hán Siêu (?- 1354); Thiên HÆ°ng trấn phú của Nguyá»…n Bá HÆ°ng (thế ká»· XIV), Du Pháºt TÃch sÆ¡n ngẫu Ä‘á» của Phạm SÆ° Mạnh (thế ká»· XIV), Du Côn SÆ¡n của Nguyá»…n Phi Khanh (1355-1428), An Bang phong cảnh, TÆ° Dung hải môn của Lê Thánh Tông (1442-1497), TÆ° Dung vãn của Äà o Duy Từ (1572-1634)... BÆ°á»›c sang giai Ä‘oạn thế ká»· XVIII-XIX, thể tà i du ký có bÆ°á»›c phát triển mạnh mẽ vá»›i nhiá»u tác phẩm văn xuôi chữ Hán trÆ°á»ng thiên và truyện ký xuất sắc nhÆ° Công dÆ° tiệp ký của VÅ© PhÆ°Æ¡ng Äá» (1697-?), Thượng kinh ký sá»± của Lê Hữu Trác (1720-1791), Tục Công dÆ° tiệp ký của Trần Trợ (1745-?), Châu phong tạp thảo, VÅ© trung tùy bút của Phạm Äình Hổ (1768-1839), Tang thÆ°Æ¡ng ngẫu lục của Nguyá»…n Ãn (1770-1815) và Phạm Äình Hổ, Hải trình chà lược của Phan Huy Chú (1780-1842), Tây hà nh kiến văn ká»· lược của Lý Văn Phức (1785-1849), Tây hà nh nháºt ký của Phạm Phú Thứ (1821-1882)(2)... Trên thá»±c tế, đối vá»›i văn há»c trung đại nói chung - đặc biệt vá»›i thể tà i du ký và văn xuôi du ký chữ Hán thế ká»· XVIII-XIX nói riêng - các tác phẩm Ä‘á»u thể hiện rõ đặc Ä‘iểm giao thoa, Ä‘an xen, thâm nháºp, chuyển hóa, há»—n dung và tÃch hợp thể loại theo nhiá»u hình thức và mức Ä‘á»™ khác biệt nhau.
|