TS. Lê Thị Thanh Tâm

Chúng ta cùng bắt đầu từ ý tưởng này: tâm bất sinh và quan hệ của nó với cảm hứng sáng tạo trong thơ thiền.

Tâm bất sinh là một thiền ngữ. Hệ thống thiền ngữ gắn liền với các bối cảnh tu tập điển hình, những nhân tố điển hình (đạo sư, thiền sư, thiền sinh), trường hợp đắc ngộ điển hình. Thiền ngữ tâm bất sinh trong bài viết này được hiểu như là một trạng thái dừng lại mọi suy nghĩ hỗn tạp, trở về thanh lắng trong tinh thần của người tu thiền. Nói khái quát hơn, tâm bất sinh là nguyên tắc trải nghiệm nhất thiết có của những tu sĩ học Phật thành đạo.

TS. Phạm Tuấn Vũ

Một trong những thành tựu của lý luận văn học cuối thế kỷ XX là gọi ra đích danh thuộc tính quan trọng nhất của văn bản văn chương là liên văn bản. Lịch sử từng bước vô thức và có ý thức tiếp cận thuộc tính này ở phương Đông và phương Tây đều có thể tính bằng hàng chục thế kỷ. Việc nhận thức đạt đến hệ thống, có chiều sâu và tìm được cách định danh thích đáng như vậy - mượn cách diễn đạt của cố thi sĩ Chế Lan Viên - là “giờ của số thành”.

Đã thừa nhận thuộc tính này của văn bản thì cũng đương nhiên phải thấy rằng khi sáng tạo ra chúng, người ta luôn đứng ở lằn ranh giữa tiếp thụ những thành tựu hữu quan và đồng thời phải đổi mới những thành quả đó. Đây là một song đề vừa tất yếu vừa có ý thức. Chỉ những ai có năng lực hiện thực hóa được những điều này mới xứng danh tác giả.

Dù không phải nhà nghiên cứu văn học, đọc Tiễn đăng tân thoại của Cù Hựu, tự là Tông Cát (1347-1433) nhà văn Trung Quốc và Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ nhà văn Việt Nam thế kỷ XVI, người ta cũng thấy sự gần gũi giữa chúng. Sắp xếp hai trước tác này theo trình tự thời gian, có thể nói ngay được là Nguyễn Dữ đã tiếp thụ nhiều ở nhà văn phương Bắc. Và dù không phải nhà nghiên cứu chuyên sâu cũng có thể sắp được những cặp truyện tương ứng.

Thạc sĩ, NCS. Trần Viết Thiện

1. Sự thâm nhập của huyền thoại vào văn học viết là một hiện tượng lạ. Sự thâm nhập của huyền thoại vào truyện ngắn Việt Nam từ 1986 đến nay lại càng lạ hơn. Từ sau 1975, nhất là từ sau đổi mới, chúng ta chứng kiến sự tái xuất đầy ấn tượng của huyền thoại trong đời sống văn học nghệ thuật: âm nhạc, điện ảnh, văn học… Đặc biệt, huyền thoại trở thành một tố chất thể loại vừa mới mẻ vừa mạnh mẽ trong truyện ngắn giai đoạn này. Đi sâu vào đời sống thể loại, chúng ta sẽ thấy: huyền thoại không phải chỉ trở lại ở một vài hiện tượng riêng lẻ, ngược lại, những sáng tác huyền thoại đã hình thành một dòng truyện ngắn: truyện ngắn - huyền thoại. Huyền thoại thực sự đã tạo nên những hình thể truyện ngắn mới ở Việt Nam. Một số nhà nghiên cứu cho rằng, đó là kết quả sự ảnh hưởng của truyện ngắn huyền ảo (Magical short stories), một trong ba xu hướng truyện ngắn phát triển mạnh của truyện ngắn hậu hiện đại thế giới. Thực ra, truyện ngắn huyền thoại Việt Nam được hình thành từ một quá trình tương tác vừa đa dạng vừa nhiều chiều. Đó là sự trở về với những huyền thoại, những mẫu cổ trong vốn liếng folklore dồi dào của dân tộc; đó là sự thẩm thấu truyền thống truyền kì trong văn học Việt Nam qua một chu kì phát triển dích dắc và mang tính tiệm tiến; và đó còn là sự kế thừa, tiếp thu thành tựu của văn học huyền thoại thế giới. Sự tương tác với yếu tố nội sinh và ngoại sinh đã tạo nên gương mặt vừa phong phú vừa độc đáo của truyện ngắn huyền thoại Việt Nam sau đổi mới.

PGS.TS. Đào Thủy Nguyên – TS. Dương Thu Hằng

1. Đôi điều về vấn đề trung tâm và ngoại vi trong nghiên cứu văn học

Trung tâm hay ngoại vi là vấn đề được đặt ra trong khá nhiều lĩnh vực từ văn hóa, địa lý, kinh tế, chính trị…đến văn học. Gần đây, nhiều nhà nghiên cứu đã vận dụng lí thuyết này trong các lĩnh vực nghiên cứu chuyên sâu của mình và đã đạt được những kết quả nhất định.

Thực ra, thuyết "trung tâm" trong nghiên cứu văn hoá đã được các nhà nghiên cứu thuộc trường phái "Truyền bá luận" (diffutionisim) Tây Âu đưa ra từ cuối thế kỉ XIX đầu thế kỷ XX. Các đại diện tiêu biểu của trường phái này là các nhà nghiên cứu Đức - Áo, như L. Frobenius, F.Ratsel (1), F. Grabner (2), W. Schmidt (3). Họ cho rằng, các sáng tạo văn hoá của nhân loại bao giờ cũng xuất phát điểm từ một nơi, thuộc một cộng đồng nào đó, rồi sau đó lan truyền đi các nơi khác và chính sự lan truyền ấy tạo nên động lực của sự phát triển văn hoá nói riêng và của xã hội nói chung. Điều đó cũng có nghĩa là, đối với một số cộng đồng, sự tiến bộ văn hoá chủ yếu do vay mượn chứ không phải do sự sáng tạo độc lập của cộng đồng ấy (4).