|
Â
Bảng lược trình cho thấy trong số 30 cuốn tiểu thuyết cổ Việt Nam thuá»™c diện khảo sát, có 23 tác phẩm vừa là chuyển ngữ vừa là chuyển thể, 9 tác phẩm cải biên, 6 tác phẩm mô phá»ng. Äiá»u nà y nói lên những gì vá» cách tiếp nháºn văn há»c nÆ°á»›c ngoà i của ngÆ°á»i nÆ°á»›c ta thá»i xÆ°a trên lÄ©nh vá»±c tiểu thuyết ?
1. Vá» mặt Ä‘á» tà i, tiểu thuyết cổ Trung Quốc nhÆ° ta được biết, bao quát má»™t phạm vi rất rá»™ng: linh quái (chuyện linh dị, yêu quái), yên phấn (chuyện tình, trai tà i gái sắc, tà i tá» giai nhân), truyá»n kỳ (chuyện lạ Ãt thấy), công án (chuyện phá án hoặc xá» lại những vụ án oan), pha Ä‘ao (chuyện dao rá»±a chém giết), hãn bổng (chuyện roi gáºy võ hiệp), yêu thuáºt (chuyện bùa chú phép thuáºt), thần tiên (chuyện tu tiên luyện Ä‘an, trÆ°á»ng sinh bất tá»), giảng sá» (kể chuyện lịch sá»), phúng dụ (chuyện khuyến thiện trừng ác), du ký (chuyện dạo chÆ¡i đây đó) v.v. NhÆ°ng Việt Nam ta chủ yếu tiếp thu hai loại: truyá»n kỳ và yên phấn. Loại Ä‘á» tà i công án, du ký, giảng sá» không phải không có, nhÆ°ng rất Ãt. Tiểu thuyết Hán Nôm của ta còn khai thác cả loại “bảo quyển†của Pháºt giáo và “hà khúc†thuá»™c kịch nghệ, tuy không nhiá»u.
Vì sao các tác giả Việt Nam lại chăm chú khai thác loại tiểu thuyết truyá»n kỳ và yên phấn ? Có lẽ bởi hai loại tác phẩm nà y dá»… Ä‘á»c, dá»… và o đối vá»›i ngÆ°á»i Việt Nam ta hÆ¡n là các loại tác phẩm khác khi chúng tồn tại dÆ°á»›i dạng những văn bản ngoại ngữ.
2. Vá» mặt văn thể (thể chữ và thể văn), trừ má»™t số lượng nhá» tiểu thuyết (7 tác phẩm) vẫn dùng văn xuôi chữ Hán nhÆ° bản nguồn, số còn lại (23 tác phẩm) Ä‘á»u được chuyển thà nh thÆ¡ Nôm ÄÆ°á»ng luáºt hoặc thÆ¡ Nôm lục bát, những phÆ°Æ¡ng thức diá»…n đạt hằng được số đông Ä‘á»™c giả Việt Nam Æ°a thÃch.
3. Vá» mặt ná»™i dung (cốt truyện, nhân váºt, cấu trúc, tình tiết), do phải chuyển ngữ và chuyển thể, các tác giả Việt Nam không tránh khá»i việc cắt xén chá»— nà y, thêm thắt chá»— kia, nhà o nặn lại nguyên tác cho phù hợp vá»›i quy cách của thể văn được sá» dụng, cùng lá»i ăn tiếng nói, phong tục táºp quán của Ä‘á»™c giả bản địa. Và nhÆ° váºy, dù muốn hay không, văn bản chuyển ngữ cÅ©ng nhÆ° chuyển thể trong chừng má»±c khác nhau, Ä‘á»u hà m chứa má»™t Ä‘á»™ chênh vá» ná»™i dung so vá»›i văn bản gốc. Cái quyết định trÆ°á»›c hết ở đây chÆ°a phải là có hay không có sá»± sáng tạo, mà là việc chuyển ngữ và chuyển thể thà nh công hay không thà nh công, có “tiêu hóa†được cái ngoại lai hay không sau khi lá»±a chá»n.
4. Bên cạnh số tác phẩm chuyển ngữ và chuyển thể, ta còn thấy có cả những tác phẩm cải biên (nhÆ° Nam Hải Quan Âm bản hạnh quốc ngữ, PhÆ°Æ¡ng Hoa truyện v.v.) hay mô phá»ng (nhÆ° LÄ©nh Nam chÃch quái, Truyá»n kỳ mạn lục v.v.). ở loại tiểu thuyết nà y, hầu hết tên ngÆ°á»i, tên đất, khung cảnh, sá»± kiện... của Trung Quốc Ä‘á»u được thay bằng tên ngÆ°á»i, tên đất, khung cảnh, sá»± kiện... của Việt Nam, đánh dấu cái ngoại lai đã được “đồng hóa†và chuyển và o diện “tiếp biến†theo quy luáºt chung của tiểu thuyết bản địa (khoảng 60 tác phẩm cả Hán lẫn Nôm) Ä‘ang phát triển song song vá»›i tiểu thuyết du nháºp.
* **
Tóm lại, qua việc tìm hiểu những tiểu thuyết Hán Nôm được chuyển ngữ, chuyển thể, cải biên, mô phá»ng từ tiểu thuyết cổ Trung Quốc, ta có thể hình dung má»™t cách thức tiếp nháºn văn há»c nÆ°á»›c ngoà i của cha ông : lá»±a chá»n cái gì hữu Ãch và phù hợp vá»›i truyá»n thống văn hóa, văn há»c của dân tá»™c để tiếp thu, và điá»u quan trá»ng là là m sao để tiêu hóa, đồng hóa được chúng, cấp cho chúng má»™t sức sống bản địa, biến chúng thà nh chất liệu góp phần Ä‘Æ°a ná»n văn há»c Việt Nam Ä‘i lên phÃa trÆ°á»›c.
T.N
SÃCH VÀ TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Xem Trần Nghĩa: Tiểu thuyết chữ Hán Việt Nam, danh mục và phân loại, Tạp chà Hán Nôm, số 3 - 1997.
2. Trần Nghĩa: Lược đồ quan hệ tiểu thuyết Hán Nôm Việt Nam và tiểu thuyết cổ các nước trong khu vực, Tạp chà Hán Nôm, số 2 - 1998.
3. Hà n VÄ©: Trung Quốc cổ Ä‘iển tiểu thuyết Ä‘Ãch phân loại, Song nguyệt san Văn Sá» Triết, Äại há»c SÆ¡n Äông, Trung Quốc.
4. Sách đăng ký (Hán Nôm) của Há»c viện Viá»…n đông Bác cổ (Pháp) tại Hà Ná»™i, phần mang ký hiệu AB và VN.
5. Trần Quang Huy: Việt Nam Nôm truyện dữ Trung Quốc tiểu thuyết quan hệ chi nghiên cứu, Luáºn án Tiến sÄ©, bảo vệ tại Äà i Loan năm 1972.
6. Hà vị tỉ giảo văn há»c, Hoà ng Tuệ Trân và VÆ°Æ¡ng Äạo Nam dịch. Thượng Hải Xã há»™i khoa há»c viện xuất bản xã, 1991./.
|