TỪ ÄẶC ÄIỂM SỬ DỤNG CÂU VÄ‚N TRONG TIỂU THUYẾT SBC LÀ SÄ‚N BẮT CHUỘT CỦA Há»’ ANH THÃI, GÓP PHẦN XÃC ÄỊNH LÀN RANH TIỂU THUYẾT TRƯỚC VÀ SAU 1975 |
Wednesday, 30 November 2011 16:34 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Äá»– THỊ KIM LIÊN 1. Sau 1975, văn há»c Việt Nam thay đổi không chỉ vá» mặt ná»™i dung mà cả hình thức thể hiện. Má»™t trong số những nhà văn có những sá»± thay đổi trên cả hai phÆ°Æ¡ng diện, đó là Hồ Anh. Thái. Bà i viết nà y Ä‘i sâu tìm hiểu: Äặc Ä‘iểm sá» dụng câu văn trong tiểu thuyết SBC là săn bắt chuá»™t của Hồ Anh Thái, qua đó góp phần xác định là n ranh tiểu thuyết trÆ°á»›c và sau 1975.2. Trong quá trình váºn Ä‘á»™ng và phát triển, tiểu thuyết không ngừng váºn Ä‘á»™ng và biến đổi, tuy váºy, có thể nháºn diện tiểu thuyết so vá»›i truyện ngắn trên những đặc Ä‘iểm chÃnh: Truyện ngắn, theo Từ Ä‘iển thuáºt ngữ văn há»c, là tác phẩm tá»± sá»± cỡ nhá». Ná»™i dung của thể loại truyện ngắn bao trùm hầu hết các phÆ°Æ¡ng diện của Ä‘á»i sống: Ä‘á»i tÆ°, thế sá»± hay sá» thi, nhÆ°ng cái Ä‘á»™c đáo của nó là ngắn. Truyện ngắn được viết ra để tiếp thu má»™t mạch, Ä‘á»c má»™t hÆ¡i không nghỉ [2, 379], và theo Từ Ä‘iển tiếng Việt thì truyện ngắn là chuyện bằng văn xuôi, có dung lượng nhá», số trang Ãt, miêu tả má»™t khÃa cạnh, má»™t mẫu trong cuá»™c Ä‘á»i nhân váºt [5, 1054]. Còn tiểu thuyết, theo Từ Ä‘iển tiếng Việt, là truyện dà i bằng văn xuôi có dung lượng lá»›n, vá»›i nhiá»u nhân váºt hoạt Ä‘á»™ng trong phạm vi lịch sá», xã há»™i rá»™ng lá»›n. Quyển tiểu thuyết gồm ba táºp. [5, 958]. NhÆ° váºy, ngoà i Ä‘á»™ dà i lá»›n hÆ¡n truyện ngắn và hệ thống sá»± kiện, biến cố, chi tiết tÃnh cách, tiểu thuyết còn chú ý đến miêu tả suy tÆ°, diá»…n biến tình cảm, má»i chi tiết vá» mối quan hệ giữa ngÆ°á»i vá»›i ngÆ°á»i. 3. Khảo sát tiểu thuyết SBC là săn bắt chuá»™t của Hồ Anh Thái, gồm 343 trang, chúng tôi nháºn thấy: 3.1. Vá» số lượng câu và phân loại câu trong tiểu thuyết, chúng tôi thống kê được tổng số 7427 câu. Xét theo mục Ä‘Ãch phát ngôn: Tất cả 7427 câu trên Ä‘á»u thuá»™c nhóm câu trần thuáºt (câu tác giả), không có câu nà o là câu nhân váºt. Dấu hiệu hình thức của những câu nhân váºt thÆ°á»ng có dấu hai chấm (:), gạch ngang đầu dòng, hay dấu hai chấm, đứng trÆ°á»›c dấu ngoặc kép. Äây là điểm khác biệt giữa tiểu thuyết của Hồ Anh Thái vá»›i tiểu thuyết của má»™t số nhà văn khác. Trong tiểu thuyết SBC[1], khi thể hiện những câu của nhân váºt, tác giả không sá» dụng dấu câu theo hình thức truyá»n thống mà thể hiện dÆ°á»›i dạng câu trần thuáºt-lá»i tác giả thuáºt lại. Và dụ: (1) Có vợ má»›i rồi mà tình cá» thấy bà ngoà i Ä‘Æ°á»ng, ông vẫn vòng xe lại, Ä‘uổi theo (1). Chèn được xe máy của bà và o sát lá» Ä‘Æ°á»ng, nhảy ra khá»i xe té tát, con cá rô Ä‘á»±c kia, con Ä‘u đủ Ä‘á»±c kia, không có việc đứng đắn để là m nữa hay sao mà đà n đúm vá»›i bá»n nạ dòng (2). Ghê (3). Không còn vợ chồng nữa vẫn ghen háºm há»±c (4). [7, 16] Äoạn văn trên gồm 4 câu, câu (1) là câu trần thuáºt của tác giả - kể lại sá»± việc diá»…n ra; câu 2 gồm hai phần, phần đầu vẫn là lá»i trần thuáºt của tác giả - kể lại, nhÆ°ng phần hai (đánh nghiêng) là lá»i nhân váºt-lão chồng- chứa ná»™i dung mắng vợ cả; câu (3) là câu trần thuáºt nhân váºt, thể hiện đánh giá của lão chồng vá» hà nh Ä‘á»™ng của vợ; và câu (4) là câu trần thuáºt tác giả-thể hiện thái Ä‘á»™ đánh giá của tác giả đối vá»›i việc là m của lão chồng. NhÆ° váºy, kiểu câu trần thuáºt trong SCB của Hồ Anh Thái có cấu trúc phức tạp, Ä‘an xen giữa lá»i tác giả và lá»i nhân váºt, trong đó lá»i tác giả cÅ©ng chứa những kiểu dạng khác nhau; không còn Ä‘Æ¡n giản, từng kiểu tách bạch nhÆ° kiểu câu trần thuáºt truyá»n thống. Ở các văn bản truyện ngắn hay tiểu thuyết của những tác giả khác, chúng tôi Ä‘á»u bắt gặp bốn kiểu câu phân loại theo mục Ä‘Ãch phát ngôn (cách phân loại câu theo truyá»n thống): trần thuáºt, nghi vấn, cầu khiến, cảm thán. Sau đây là bảng thống kê các kiểu câu xét theo mục Ä‘Ãch nói của ba tác giả: Nguyá»…n Minh Châu, Chu Lai, Lê Lá»±u:  Bảng 1: Thống kê các kiểu câu trong Nguyá»…n Minh Châu[2], Chu Lai, Lê Lá»±u Â
 Bảng thống kê trên cho chúng ta thấy, ở ba tác giả Ä‘á»u sá» dụng câu trần thuáºt vá»›i số lượng lá»›n hÆ¡n cả: Nguyá»…n Minh Châu là 1073 (44,90%) ; Chu Lai là 1150 (42,27%); Lê Lá»±u là 1030 (40,85%), nhÆ°ng ba kiểu câu còn lại: câu nghi vấn, câu cầu khiên, câu cảm thán Ä‘á»u được sá» dụng (xem bảng 1). So vá»›i tác giả Tạ Duy Anh, ta thấy ông cÅ©ng có sá» dụng kiểu câu khác nhau. Trong tiểu thuyết Äi tìm nhân váºt, tác giả Tạ Duy Anh đã sá» dụng đồng thá»i câu tác giả và câu nhân váºt. Câu tác giả có 3320 Ä‘á»u thuá»™c nhóm câu trần thuáºt, còn trong nhóm câu nhân váºt có thể có 3 kiểu: 1042 câu nghi vấn; 492 câu cầu khiến và 56 câu cảm thán.  Bảng 2: Bảng phân loại câu theo mục Ä‘Ãch giao tiếp (Äi tìm nhân váºt) Â
 Trong tiểu thuyết SBC của Hồ Anh Thái có tá»›i 7427 câu tác giả, không có các kiểu câu khác. ChÃnh vì số lượng lá»›n nhÆ° váºy, sau đây chúng tôi chỉ Ä‘i sâu phân tÃch đặc Ä‘iểm câu văn tác giả. 3.2. Vá» hình thức, câu văn tác giả có hai đặc Ä‘iểm nổi báºt. a. TrÆ°á»›c hết là độ dà i của câu. Có thể thấy, Ä‘a số câu văn tác giả Ä‘á»u ngắn gá»n, chủ yếu từ 3 đến 27 âm tiết. Câu dà i nhất là 48 âm tiết. (2) Mắt u sầu.  [7, 109] --> (3 âm tiết) (3) Thỉnh thoảng nó nhìn và o mắt chà ng. [7, 109] -->7 âm tiết (4) Chị cÅ©ng tá»± trá»ng, sau đó không bao giá» mon men trở lại là m phiá»n ngÆ°á»i kia. [7, 13] --> (17 âm tiết). (5) Ông đã có cả Ä‘Ã n con riêng ba đứa lá»™c ngá»™c, thằng con lá»›n nóng máy sá»›m, mÆ°á»i tám tuổi nó đã cho ông lên ông ná»™i. [7, 27] --> (27 âm tiết) Câu dà i nhất là 48 âm tiết, thể hiện qua và dụ dÆ°á»›i đây. (6) TrÆ°á»›c khi Ä‘Æ°a hoa quả lên bà n thá», tá»› nhặt riêng mấy quả con quăn quắt, để riêng má»™t góc nhà , mồm đánh tiếng: Phần của chuá»™t đây nà y, dà nh riêng cho chuá»™t đây nà y, đặc sản cho chuá»™t đây nà y, chuá»™t hay ăn chóng lá»›n nhé. [7, 29 ] Việc sá» dụng má»™t số lượng câu ngắn gá»n được cắt nghÄ©a là do sá»± chi phối từ mặt ná»™i dung thể hiện. Ông có ý thức viết câu ngắn để phản ánh cái khẩn trÆ°Æ¡ng, gấp gáp của sá»± việc, nặng thông tin, phù hợp vá»›i sá»± phát triển nhanh của xã há»™i. b. Thứ hai, vá» cấu tạo, câu văn tác giả chủ yếu là câu Ä‘Æ¡n. Câu ghép chiếm số lượng không nhiá»u. Bảng 3: Bảng thống kê câu Ä‘Æ¡n-câu ghép Â
 Qua bảng, ta thấy câu Ä‘Æ¡n chiếm số lượng lá»›n hÆ¡n nhiá»u so vá»›i câu ghép (câu Ä‘Æ¡n gồm 6607 câu, chiếm 88,95%, câu ghép là 820, chiếm 11,05 %). Câu Ä‘Æ¡n nhiá»u gấp tám lần câu ghép. Con số câu ghép nà y cÅ©ng góp phần nói lên, Hồ Anh Thái nặng vá» miêu tả sá»± việc ngắn gá»n, không lan man kéo dà i. Do câu ghép có số lượng hạn chế, sau đây, chúng tôi Ä‘i và o mô tả các kiểu câu Ä‘Æ¡n. Xét tổ chức cấu tạo câu, chúng tôi chia Ä‘Æ¡n chia là m hai nhóm: câu Ä‘Æ¡n đầy đủ C -V và câu Ä‘Æ¡n đặc biệt. * Kiểu câu Ä‘Æ¡n đầy đủ C-V thÆ°á»ng miêu tả các sá»± kiện, sá»± việc diá»…n ra theo chiá»u thá»i gian, bắt đầu là má»™t đợt trá»i mÆ°a dẫn đến nạn lụt và kết thúc là má»™t đợt hạn hán, trên địa bà n Hà Ná»™i. Trong Ä‘oạn văn mở đầu có các câu trần thuáºt: (6) Khó ai quên cái tráºn lụt biến các Ä‘Æ°á»ng phố thà nh sông giữa lòng Hà Ná»™i.../Hà Ná»™i mùa nà y phố cÅ©ng nhÆ° sông/ Cái rét đầu đông, chân em thâm vì ngâm nÆ°á»›c lạnh. [7, 6] Và trong Ä‘oạn văn phần kết có các câu trần thuáºt: (7) Bình thÆ°á»ng thì chá»— nà y sông Hồng cuồn cuá»™n phù sa, năm nà o cÅ©ng có ngÆ°á»i chết Ä‘uối. Bây giá» trÆ¡ ra đấy chỉ là bãi cát mênh mông./ Hà Ná»™i mùa nà y bãi cát mênh mông/ Phố lá»›n ngÆ°á»i đông, em khô mông vì không nÆ°á»›c lạnh. [7, 342] * Kiểu câu Ä‘Æ¡n đặc biệt là câu trên bá» mặt hình thức chỉ có má»™t từ hay cụm từ. Vá» tiểu nhóm, có thể chia ra ba nhóm câu Ä‘Æ¡n đặc biệt: câu đặc biệt tá»± thân, câu đặc biệt tỉnh lược và câu đặc biệt tách biệt [xem 3, 237]. Câu đặc biệt tỉnh lược tồn tại trong câu nhân váºt là chủ yếu. Câu đặc biệt tá»± thân tồn tại má»™t cách Ä‘á»™c láºp, không phụ thuá»™c những câu đứng cạnh. Và dụ: (8) MÆ°a! Gió! Não nùng. (Nguyá»…n Công Hoan) Câu đặc biệt tách biệt là kiểu câu chỉ tồn tại trong văn bản. Nhá» ngữ cảnh, ngÆ°á»i viết tách má»™t thà nh phần nà o đó của câu đầy đủ thà nh phần (nhÆ°: chủ ngữ, vị ngữ, bổ ngữ, trạng ngữ, Ä‘á» ngữ...) đứng Ä‘á»™c láºp thà nh câu đặc biệt, vá»›i mục Ä‘Ãch nhấn mạnh. Sau đây là má»™t số và dụ : (9)- Tôi chẳng ăn. Ä‚n mãi rồi.--> tách vị ngữ [Nguyá»…n Huy Thiệp, Những bà i há»c nông thôn, tr.301] Câu đặc biệt tách vị ngữ nhằm mục Ä‘Ãch nhấn mạnh thà nh phần vị ngữ: ăn mãi rồi. (10)- Tôi biết ngÆ°á»i nà y, đấy là nhà thÆ¡ Văn Ngá»c. Sau anh Ngá»c là má»™t cặp vợ chồng già . Quyên. –> tách vị ngữ: Quyên [Nguyá»…n Huy Thiệp, ThÆ°Æ¡ng nhá»› đồng quê, tr.447] (11)- Không má»™t ngÆ°á»i thÆ°á»ng nà o có được số pháºn lạ lùng nhÆ° ông trong 500 năm nay. 500 năm, tức là năm thế ká»·. --> tách thà nh phần giải thÃch 500 năm, tức là năm thế ká»·. [Nguyá»…n Huy Thiệp, Nguyá»…n Thị Lá»™, tr3.71] (12)- Ở Hua Tát, má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u có gia đình ná» nếp của mình. Tháºt chÆ°a bao giá» có má»™t gia đình quái gỡ nhÆ° thế nà y. Vợ không chồng. Con không bố. ChÃn đứa con. ChÃn Ä‘Æ°a con mà chẳng đứa nà o giống đứa nà o.--> tách định ngữ Vợ không chồng. Con không bố. ChÃn đứa con. ChÃn Ä‘Æ°a con mà chẳng đứa nà o giống đứa nà o. [Nguyá»…n Huy Thiệp, Những ngá»n gió Hua Tát, tr.489] Thà nh phần định ngữ đã được tách ra khá»i câu Ä‘i trÆ°á»›c thà nh câu đặc biệt nhằm mục Ä‘Ãch nhấn mạnh. DÆ°á»›i ngòi bút của Nguyá»…n Huy Thiệp, kiểu gia đình truyá»n thống, ná»n nếp trÆ°á»›c đây đã không còn ngữ nguyên mà đã thay đổi. So sánh vá»›i những tác giả khác cÅ©ng sá» dụng câu Ä‘Æ¡n đặc biệt tách biệt, chúng ta có thể thấy giữa Hồ Anh Thái và há» có những Ä‘iểm khác biệt: TrÆ°á»›c hết, số lượng câu đặc biệt tách biệt được Hồ Anh Thái sá» dụng vá»›i má»™t số lượng lá»›n hÆ¡n hẳn, trở thà nh phổ biến, chứ không còn là "câu đặc biệt", gồm 1031 câu. Những tác giả khác cÅ©ng sá» dụng câu tách biệt nhÆ°ng số lượng không nhiá»u. Trong truyện NhÆ° những ngá»n gió của Nguyá»…n Huy Thiệp đã dùng 31 câu. Trong Truyện ngắn Nguyá»…n Thị Thu Huệ dùng 25 câu.  Bảng 3: Bảng số lượng câu Ä‘Æ¡n đặc biệt tách biệt Â
 Trong 4720 câu Ä‘Æ¡n thì có tá»›i 1031 câu đặc biệt tách biệt, chiếm 21,85% trên 343 trang, nghÄ©a là cứ trung bình má»—i trang thì có tá»›i 3 câu tách biệt. Con số nà y là quá lá»›n so vá»›i những tác giả khác. Thứ hai, khi sá» dụng câu Ä‘Æ¡n tách biệt, những tác giả khác Ä‘á»u sá» dụng chỉ má»™t báºc (vì váºy, chúng còn được gá»i là câu dÆ°á»›i báºc). TÃnh tầng báºc nà y luôn đúng vá»›i quy tắc chuẩn. Vá»›i những câu được tách thà nh câu tách biệt, ta có thể khôi phục lại đúng vị trÃ-chức vụ của chúng. Và dụ: (13) Tháºt khó diá»…n tả hết những tình cảm trái ngược trong lòng Thăng lúc ấy. Căm giáºn. Khinh bỉ. ThÆ°Æ¡ng cảm. (Nguyá»…n Minh Châu, CÆ¡n giông, 46) --> Câu tách biệt được khôi phục lại vốn là thà nh phần định ngữ của danh từ tình cảm (trái ngược). (14) Thăng đã Ä‘á»c thấy trong các cuốn sách, ngÆ°á»i ta mô tả lòng dÅ©ng cảm nhÆ°ng anh chÆ°a thấy ai vẽ lên tấm chân dung những ngÆ°á»i lÃnh dÅ©ng cảm nhÆ° váºy, những ngÆ°á»i lÃnh của trung Ä‘á»™i ấy-cái trung Ä‘á»™i mà Thăng được Ä‘iá»u sang để nắm lấy, sau khi thằng Quang chạy sang hà ng ngÅ© địch. Má»™t trung Ä‘á»™i chiến đấu mà quân số chỉ bằng má»™t tiểu Ä‘á»™i. Những cái mặt tái mét vì sốt ret. Những con mắt lá» Ä‘á». Những câu nói dấm dẳng. NhÆ°ng đó là những ngÆ°á»i lÃnh kiên định, thá»±c sá»± kiên định. (Nguyá»…n Minh Châu, CÆ¡n giông, 46) --> câu tách biệt được khôi phục lại vốn là thà nh phần giải thÃch cho danh từ đứng trÆ°á»›c cái trung Ä‘á»™i. Trong khi đó, câu tách biệt trong tiểu thuyết Hồ Anh Thái có đặc trÆ°ng khác vá»›i những tác giả khác, đó là : a) câu tách biệt có vị trà phong phú, c) có nhiá»u báºc (xét trong chỉnh thể cấu tạo Ä‘oạn văn), c) khá nhiá»u câu khó qui vá» vị trà ổn định trong cấu trúc nguyên dạng. a) Biểu hiện có vị trà phong phú Câu tách biệt có thể đứng đầu Ä‘oạn văn, đứng giữa Ä‘oạn và cuối Ä‘oạn; vừa đứng đầu vừa đứng giữa Ä‘oạn; và vừa đứng giữa vừa đứng cuối Ä‘oạn. Äứng đầu Ä‘oạn: (15) Váºy. Tác giả thấy cần phải xin phép các tác giả (nhà thÆ¡ Bùi Thanh Tuấn và nhạc sỹ TrÆ°Æ¡ng Quý Hải) chắc chắn thế) để chép lại đây. [7, 7] Äứng giữa Ä‘oạn (16) Chá»— nà o thÆ¡m thì được dăm bảy triệu. Chá»— nà o bèo cÅ©ng được má»™t triệu. Lấy ngắn nuôi dà i. Tha lâu đầy tổ. Thân lÆ°Æ¡n bao quản lấm đầu. [15] [7, 15] Äứng cuối Ä‘oạn: (17) Cô vẫn Ä‘Æ°a tay lên quò quò con dao. Miệng phá»u phà o. Cắt cắt. [7, 115] Äứng cuối Ä‘oạn, gồm má»™t chuá»—i câu: (18) NhÆ°ng chà ng cảm thấy hình nhÆ° ở nà ng vẫn có má»™t cái gì đó. Khang khác. Má»™t thứ cảm giác. MÆ¡ hồ. Linh cảm. Bà ng bạc. Má»™t thứ gì đó cứ quẩn quanh trong từ trÆ°á»ng của Nà ng. Là lạ. [7, 41] Vừa đứng đầu vừa đứng giữa Ä‘oạn: (19) Khi Äại gia đến, giải tá»a bãi rác, san lấp bãi lầy, xây nhà lên, lãnh thổ của chuá»™t bị xâm phạm. Nhà sà n dá»±ng lên qua má»™t đêm thì bị sáºp. Cái nhà biểu diến nghệ thuáºt há»… xây tÆ°á»ng hôm trÆ°á»›c hôm sau lại đổ. Sáºp. Äổ. Äám kiến trúc đám xây dá»±ng Ä‘ua đầu. Äại gia phải viện đến má»™t ông thầy cúng từ Sà i Gòn ra. [7, 91] Có khá nhiá»u câu 1 từ đứng ở giữa Ä‘oạn. Äây là hiện tượng đặc biệt không giống bất cứ tác giả nà o khác. (20) Không có việc đứng đắn nữa hay sao mà đà n đúm vá»›i bá»n nạ dòng. Ghê. Không còn vợ chồng nữa vẫn ghen tức háºm há»±c. [7, 14]; (21) Chà ng thì sợ tÃnh sở hữu của Ä‘Ã n bà . Chạy. Chà ng chủ trÆ°Æ¡ng cái để ăn thì không cúng, cái để cúng thì không ăn. [7, 35] b) Biểu hiện có nhiá»u báºc Trong tiểu thuyết Hồ Anh Thái, ta gặp nhiá»u câu đặc biệt tách biệt là m thà nh những báºc khác nhau. Báºc 1: (22) Cá nuốt trứng. Cá lá»›n nuốt cá bé. NhÆ° ngÆ°á»i. NhÆ° xã há»™i ngÆ°á»i.--> tách bổ ngữ [ 7, 135] Báºc 2: Trong và dụ sau, trÆ°á»›c hết là tách vị ngữ. Äến lượt vị ngữ có bổ ngữ của chÃnh nó lại bị tách thà nh câu biệt láºp. (23 ) Hai ngÆ°á»i Ä‘i xuống tầng bốn, siêu thị và đồ chÆ¡i. Tìm kiếm. Những cháºu to những bồn tắm có thể dùng là m thuyá»n. Những vợt cầu lông ten nÃt gáºy bi a. Äã bị mua sạch. [7, 29] - Hoặc có thể tách thà nh phần phụ bổ ngữ cách thức hà nh Ä‘á»™ng. Äến lượt nó lại có thà nh phần phụ bổ ngữ. Từ bổ ngữ lại tách ra câu đặc biệt tách biệt má»›i. (24) Hà ng ngà y, chà ng vẫn để ý thấy Nà ng thỉnh thoảng vốc má»™t nắm thuốc ấy bá» và o miệng nhai. Rau ráu nhÆ° nhai cốm. NhÆ° nhai hạt đồ khô ăn chÆ¡i. [7, 36] c) Nhiá»u câu khó quy vá» vị trà chuẩn Có thể nói trong SCB của Hồ Anh Thái có khá nhiá»u câu vượt ra khá»i quy tắc chuẩn má»±c vá» câu. Äiá»u nà y gây nên hai thái Ä‘á»™ trái ngược đối vá»›i ngÆ°á»i Ä‘á»c: Má»™t số thì xem ông sá» dụng câu tùy tiện; má»™t số khác thì xem đó là sá»± cách tân. (25) TrÆ°á»›c đó, há» chÆ°a có chà ng nà o để so sánh. Không so sánh được cho nên tưởng không ai có thể Ä‘em đến cho Nà ng nhÆ° cảm giác Chà ng má»›i Ä‘em đến. Nhá»› quay nhá»› quắt. Nghiện cay nghiện quắt. NgÆ°á»i ta gá»i đấy là bùa mê thuốc lú. [7, 35] Hai câu đặc biệt tách biệt Nhá»› quay nhá»› quắt. Nghiện cay nghiện quắt không thể qui vá» vị trà chuẩn. (26) Nà ng không a lô ngà y mai anh phải Ä‘i vá»›i em. Nà ng bao giá» cÅ©ng Æ°á»›m trÆ°á»›c, chiá»u mai anh có thá»i gian không? Rạp có phim má»›i, xem và o giỠấy vắng ngÆ°á»i, đỡ ồn à o. Nghe nói phÃa Bắc Ninh hoa cải đã nở và ng, bạt ngà n cánh đồng, nếu anh có thá»i gian thì ta Ä‘i. Nếu. Không ra lệnh, không áp đặt, không giáºn dá»—i sụt sịt nÆ°á»›c mắt vòng quanh. Ban đầu nhÆ° hai ngÆ°á»i bạn trai dần dà nhÆ° thế mà lại lạt má»m buá»™c chặt. [7, 40] Má»™t từ nếu lÆ¡ lá»ng, đứng giữa câu, không hiểu chúng liên kết vá»›i yếu tố nà o trong trong câu Ä‘i trÆ°á»›c. Và hà ng loạt câu khác... (27). Hiểu. LÅ© chuá»™t của Chà ng lúc nà y không có mặt trên phố nà y, nhÆ°ng chúng hiện diện khắp nÆ¡i. Onniprsent, chúng nó có thể nghe. Tháºt. Hay chỉ là mê tÃn. [7, 40] (28) Nhà thÆ¡ lá»a. Biệt danh. Giữa chà ng và cáºu cÅ©ng có vÆ°á»›ng mắc. [7, 98] (29) Không chịu sÆ°á»›ng má»™t mình, lại còn muốn cho nhiá»u ngÆ°á»i cùng được Ä‘á»c, được sÆ°á»›ng. Viết bà i. Thế là ôi thôi. [7, 99] - Câu tách biệt nêu lên chuá»—i hà nh Ä‘á»™ng kế tiếp vị ngữ đứng ở câu Ä‘i trÆ°á»›c: Nà ng đứng vụt dáºy tÆ°Æ¡i cÆ°á»i lịch thiệp xin lá»—i vá» sá»± cố sức khá»e. Vá»— tay. Nà ng xin phép tiếp tục Ä‘iá»u hà nh. Vá»— tay. Nà ng khái quát tình hình và triển vá»ng hợp tác. Vá»— tay. Nà ng láºp luáºn sắc sảo vá» vấn Ä‘á» luáºt pháp và đạo đức kinh doanh. Vá»— tay. Vá»— tay. Vá»— tay. [ 7, tr.36] Có những câu phải đặt trong Ä‘oạn văn, nhá» sá»± liên kết ngữ nghÄ©a thông qua câu đứng trÆ°á»›c cách quãng, má»›i khôi phục lại được kết cấu chÃnh. ( 30) Bên trong là những hạt nâu sẫm có mùi giống nhÆ° món thịt dÆ¡i băm nhá» trá»™n sả á»›t chiên giòn mà chà ng được ăn trong những nhà hà ng ở Cần ThÆ¡ Sóc Trăng (1). Chà ng nhấm mấy hạt (2). Rất giống (3). Thuốc mà nhÆ° thế nà y thì đám ăn nháºu rất thÃch thuốc (4). [7, 36] Rõ rà ng, câu đặc biệt Rất giống (3) là câu hệ quả kéo theo của câu (2). NhÆ°ng nếu không có câu (1) thì câu (3) sẽ trở nên vô lÃ. 3.2. Vá» cách sá» dụng, chúng tôi thấy có những biểu hiện đáng chú ý: a. Trong câu, nhiá»u thà nh ngữ, tục ngữ được sá» dụng nguyên dạng, nhÆ°ng cÅ©ng có hiện tượng biến đổi thêm bá»›t thà nh tố. (31) Tại sao chỉ có bốn ngÆ°á»i bị mất trá»ng lượng vì nhòm mặt đại gia qua tấm kÃnh quan tà i. Chỉ có bốn. Bởi vì chÃnh là bốn ngÆ°á»i trÆ°á»›c đây hai ngà y đã tụ táºp trong bệnh viện chá» moi lấy mấy câu. Cùng há»™i cùng thuyá»n. Chung mÆ°u chung kế chung quyá»n lợi.--> sá» dụng thà nh ngữ nguyên dạng. [7, 150] (32) Vùng quê ông vừa núi vừa biển. Äầu những năm 1980 rá»™ lên phong trà o vượt biển đến vùng đất hứa. Phần nhiá»u gặp sóng to gió cả, tà u đắm là m mồi cho cá.-- > cải biến từ sóng to gió lá»›n. [7, 126 (33) Bây giá» bà bút Ä‘Ã m nhÆ° nói vóng sang táºn Châu Âu châu MÄ©. Lá»i nói gió tạt.-- > cải biến từ lá»i nói gió bay. [7, 56] b.  Má»™t số kết cấu má»›i nhại theo lối mô phá»ng kết cấu của thà nh ngữ, tục ngữ. Có thể liệt kê các kết hợp nhÆ°: chia loan rẽ phượng, chia uyên rẽ thuý, chia sim rẽ dế; Chà ng đã nuôi ong trong tay áo, nuôi cáo trong nhà , nuôi ma trong máy tÃnh; CÆ°a đứt đục suốt, bÆ°á»›c chân Ä‘i cấm kì trở lại... Sau đây là má»™t số và dụ: (34) Anh nà o anh nấy mắt vằn lên nhổ bá»t toèn toẹt trong thang máy xịn, gãi chim gãi mông công khai trên bể bÆ¡i. [7, 134] (35) Nà ng thì không phải thế. Không phải cÆ°a sừng là m nghé, tròn mắt nai tÆ¡. Không cần phải nhà nhảnh vô tÆ°... gìn và ng giữ ngá»c mãi đến bây giá». [7, 41] (36) Chị gã sau khi được tha vá», ngá»±a quen Ä‘Æ°á»ng cÅ©, Ä‘Æ°á»ng Ä‘i nÆ°á»›c bÆ°á»›c rà nh rẽ nhÆ° lòng bà n tay. Lãi mẹ đẻ lãi con. Siêu lợi nhuáºn. [7, 121] c. Má»™t số lối nói vần vè, sáng chế nhại theo lá»i thÆ¡, lá»i bà i hát cÅ©ng được triệt để váºn dụng. Äó là những câu thiên vá» diá»…u nhại vá»›i hà m ý chê. (37) Cô chủ trÆ°Æ¡ng thân nà y và xẻ là m trăm được, sá»± nghiệp anh hùng há bấy nhiêu. Thà rằng ở váºy nuôi thân béo mầm. Ở váºy và chÆ¡i xuân kẻo hết xuân Ä‘i. BÆ°á»›m lượn rồi bÆ°á»›m ối a nó bay. [7, 21] (38) Hai chị em bán cà phê gái tuyên. Chè Thái gái Tuyên. Chắc là chè đã nhạt và gái Tuyên đã nhạt. Không có gì sắc nÆ°á»›c hÆ°Æ¡ng trá»i nhÆ° đồn đại. [7, 84] d. Má»™t số tổ hợp từ hoạt Ä‘á»™ng tá»± do nhÆ°ng được phối hợp theo má»™t quy tắc nhất định để tạo ra từ má»›i: (39) NgÆ°á»i Ä‘i viếng thì vô tÆ° hồn nhiên gá»i tắt là vô hồn. [7, 65] (39) Ngà y đầu tiên mÆ°a to nÆ°á»›c ngáºp, dân Hà Ná»™i vẫn còn vô tÆ° hồn nhiên, gá»i là vô hồn. [7, 11] (40) Má»™t ông chú thiếu sáng suốt, tháºm chà dốt nát, lại vô tÆ° duyên dáng, gá»i tắt là vô duyên. [7, 158]  4. Từ sá»± phân tÃch trên, chúng tôi rút ra má»™t số kết luáºn: - Câu văn trong SCB gồm 7427 câu Ä‘á»u là câu trần thuáºt, thuá»™c nhóm câu tác giả, không có câu nhân váºt. Các kiểu câu nghi vấn, cầu khiến, cảm thán không xuất hiện. - Äá»™ dà i câu văn ngắn gá»n, câu ghép xuất hiện vá»›i số lượng không nhiá»u và cÅ©ng ngắn gá»n nhằm mô tả cái há»—n loạn, xô bồ của xã há»™i. - Câu Ä‘Æ¡n đặc biệt tách biệt (chỉ xuất hiện trong văn bản) có số lượng lá»›n, tạo nên hiện tượng bất thÆ°á»ng. Có những câu quy được vá» mô hình câu dÆ°á»›i báºc theo chuân nhÆ°ng có nhiá»u câu không thể quy vá» mô hình chuẩn. Việc liên kết giữa các câu trong Ä‘oạn có khi thông qua câu gián cách. Câu Ä‘Æ¡n tách biệt trong SCB có thể có hai báºc, khác vá»›i những tác giả khác chỉ má»™t báºc. - Tác giả sá» dụng khá nhiá»u thà nh ngữ, tục ngữ (nguyên dạng và cải biến); chế tác các ngữ tá»± do theo kết cấu của thà nh ngữ, tục ngữ; cấu tạo lối nói má»›i theo kết cấu thà nh ngữ, nhại lá»i bà i hát vá»›i hà m nghÄ©a diá»…u nhại. - So sánh những sá»± khác biệt giữa câu văn trong SCB của Hồ Anh Thái và những tác giả khác, chúng ta nháºn ra má»™t số đặc trÆ°ng riêng giữa tiểu thuyết của Hồ Anh Thái và những tác giả khác. Sá»± phân biệt nà y góp thêm những ý kiến xung quanh vấn Ä‘á» xác định là n ranh giữa tiểu thuyết trÆ°á»›c và sau 1945.
Tà i liệu tham khảo
Hồ Lê, "Tìm hiểu ná»™i dung câu há»i và cách thức thể hiện câu há»i trong tiếng Việt h[7, 11]
 Tà i liệu trÃch dẫn là m và dụ
 [1] SCB là săn bắt chuá»™t được chúng tôi kà hiệu là SCB [2] Nguyá»…n Minh Châu, Truyện ngắn, Nxb Văn há»c, 2003 Chu Lai, Truyện ngắn, Nxb Văn há»c, 2003 Lê Lá»±u, Truyện ngắn, Nxb Há»™i nhà văn, 2002  |