"Minh oan" cho Hoàng Cao Khải 打å°
周五, 2011年 01月 14日 14:31

 

“Muốn viết sá»­, phải biết phÆ°Æ¡ng pháp sá»­ há»c, và trÆ°á»›c hết, phải là ngÆ°á»i trung thá»±c, chứ không phải là tên cÆ¡ há»™iâ€.


GS. HÀ VĂN TẤN

(Lịch sá»­, Sá»± thật & Sá»­ há»c, 1999, tr. 15)

***

Sau năm 1975, má»™t vài ngÆ°á»i Việt Nam ở nÆ°á»›c ngoài tìm cách “minh oan†cho má»™t số nhân vật từng phục vụ các thế lá»±c nÆ°á»›c ngoài xâm lược và thống trị Việt Nam.

Mấy năm gần đây, má»™t số ngÆ°á»i trong nÆ°á»›c cÅ©ng làm chuyện tÆ°Æ¡ng tá»±. Äiển hình là má»™t phó giáo sÆ° đã viết trên tạp chí Nghiên cứu lịch sá»­, cÆ¡ quan chính thức của Viện Sá»­ há»c Việt Nam : “Hoàng Cao Khải là má»™t nhân vật lịch sá»­ có vấn Ä‘á». Vấn Ä‘á» của ông cần được nghiên cứu để có thể có những nhận định rạch ròi và xác đáng...Cuá»™c Ä‘á»i của ông, có thể nói, đặt ra những câu há»i cần giải đáp để đảm bảo được sá»± công bằng trong lịch sá»­â€

Mục đích của chúng tôi là cùng bạn Ä‘á»c trong và ngoài nÆ°á»›c xác định chá»— đứng của Hoàng Cao Khải trong bối cảnh lịch sá»­ Việt Nam cuối thế ká»· XIX – đầu thế ká»· XX. Việc Ä‘á» cập tá»›i bài báo nói trên là Ä‘iá»u bất đắc dÄ©, do đó chúng tôi thấy không cần thiết nêu tên tác giả của bài báo ấy

Mấy dòng trích dẫn trên đây hàm ý rằng hiện nay chưa có những nhận định rạch ròi, xác đáng và công bằng vỠnhân vật hỠHoàng. Do đó, trước hết chúng ta cần biết

HOÀNG CAO KHẢI LÀ AI ?

Ở làng Äông Thái, huyện La SÆ¡n (nay thuá»™c xã Tùng Ảnh, huyện Äức Thá»), tỉnh Hà TÄ©nh, có hai nhân vật cùng thá»i, cùng nổi tiếng.

NgÆ°á»i thứ nhất là Phan Äình Phùng (1847- 1895), Ä‘á»— đình nguyên tiến sÄ© (1877), làm ngá»± sá»­ ở Viện Äô Sát. Sau khi thá»±c dân Pháp chiếm kinh thành Huế (1885), ông dá»±ng cá» khởi nghÄ©a ở HÆ°Æ¡ng Khê (Hà TÄ©nh). Vua Hàm Nghi cá»­ ông làm Hiệp thống quân vụ, chỉ huy nghÄ©a quân ở ba tỉnh Nghệ An – Hà TÄ©nh – Quảng Bình. Äược nhân dân ủng há»™, nghÄ©a quân lập nhiá»u chiến công. Thá»±c dân Pháp dùng má»i thủ Ä‘oạn, từ lấy tiá»n tài chức tÆ°á»›c mua chuá»™c đến đào mồ mả tổ tiên, bắt giam ngÆ°á»i thân của ông, nhÆ°ng tất cả Ä‘á»u không thể khuất phục nhà yêu nÆ°á»›c há» Phan. Ông bị thÆ°Æ¡ng trong má»™t trận đánh và sau đó qua Ä‘á»i khi má»›i 48 tuổi. Há»™i nghị Trung Æ°Æ¡ng Äảng lần thứ 8 (tháng 5-1941) ca ngợi ông: “Từ khi Pháp lấy nÆ°á»›c ta, đã có biết bao vị anh hùng cứu quốc đứng ra chống vá»›i quân thù: ...Phan Äình Phùng, Hoàng Hoa Thám, LÆ°Æ¡ng Ngá»c Quyến...â€

NgÆ°á»i thứ hai cÅ©ng nổi tiếng, nhÆ°ng theo chiá»u ngược lại : Hoàng Cao Khải (1850 – 1933). Sau khi đậu kỳ thi HÆ°Æ¡ng năm 1868, “ở nhà nhàn cÆ° vô sá»±, cá» bạc chÆ¡i bá»i, đến đổi bán hết gia viên Ä‘iá»n sản, chỉ còn má»™t nÆ°á»›c tá»± tá»­ đến nÆ¡i, há» Hoàng bá» nhà Ä‘i ra Bắc Hàâ€. Vá»›i bằng cá»­ nhân, Khải được bổ làm huấn đạo huyện Thá» XÆ°Æ¡ng rồi giáo thụ phủ Hoài Äức.

Ngày 25-4-1882, thực dân Pháp chiếm thành Hà Nội lần thứ hai, tổng đốc Hoàng Diệu tuẫn nghĩa. Sau đó, Pháp đánh nống ra các tỉnh khác của Bắc Kỳ.

Các cuá»™c khởi nghÄ©a nổ ra khắp nÆ¡i. Pháp xua quân Ä‘i đánh nhÆ°ng không thể dập tắt ngá»n lá»­a kháng chiến của nhân dân Bắc Kỳ. Chúng nghÄ© tá»›i việc áp dụng ở Bắc Kỳ thủ Ä‘oạn “dùng ngÆ°á»i Việt đánh ngÆ°á»i Việt†mà trÆ°á»›c đó chúng đã thi hành ở Nam Kỳ và Trung Kỳ vá»›i những Việt gian khét tiếng nhÆ° Trần Bá Lá»™c, Huỳnh Tấn, Nguyá»…n Thân...

Hoàng Cao Khải tá»± nguyện theo giúp quân xâm lược, rất được Pháp tin dùng. Ông được cá»­ làm tiá»…u phủ sứ, phụ trách “dẹp loạn†ở các tỉnh Bắc Ninh, HÆ°ng Yên, Hải DÆ°Æ¡ng. Sau đó, ông được thăng  chức tổng đốc Hải Yên (liên tỉnh Hải DÆ°Æ¡ng – Quảng Yên); đến năm 1889, ông leo lên địa vị cao nhất xứ Bắc Kỳ: kinh lược sứ, được Pháp gá»i là “phó vÆ°Æ¡ng Bắc Kỳ†(vice–roi du Tonkin), má»™t chức quan không há» có trong sá»­ sách Việt Nam. Việc này được De Lanessan (làm toàn quyá»n Äông DÆ°Æ¡ng từ 21-4-1891 đến 29-12-1894) nhắc tá»›i trong cuốn “Công cuá»™c thuá»™c địa hoá ở Äông DÆ°Æ¡ng†(La colonisation française en Indochine): “Thấy tuyệt vá»ng không thể bình định được vùng đồng bằng [Bắc Kỳ] bằng những Ä‘á»™i quân chính quy và những Ä‘á»™i dân vệ mà lúc đó quân số cÅ©ng đã lên 8 000 ngÆ°á»i, viên toàn quyá»n tạm quyá»n [François Bideau] và viên thống sứ [Eusèbe Parreau] đã tổ chức, vá»›i những dân vệ và những lính cÆ¡ dÆ°á»›i quyá»n của vị kinh lược [Hoàng Cao Khải] và vài vị quan, những “đội quân cảnh sát†hành Ä‘á»™ng trong các tỉnh bị rối loạn nhất, đặc biệt là ở Bắc Ninh, HÆ°ng Yên, Hải DÆ°Æ¡ng, Hà Ná»™i...â€.

Trong báo cáo ngày 27-3-1889, thống sứ Bắc Kỳ Eusèbe Parreau cÅ©ng viết : “Cần có biện pháp má»›i, nghÄ©a là phải làm sao cho dân bản xứ chống lại nhau.Tôi đã giao nhiệm vụ này cho tổng đốc Hoàng Cao Khải, viên quan rất có nghị lá»±c và đầy tham vá»ng†5 . Theo nhà sá»­ há»c Pháp Philippe Devillers, thi hành chủ trÆ°Æ¡ng của Pháp, “Hoàng Cao Khải thành lập má»™t lá»±c lượng [gồm] 400 lính tình nguyện lấy trong số những lính khố Ä‘á» cÅ© và 500 vệ binh dân sá»± do các công sứ cung cấp. Lá»±c lượng này Ä‘i ngang dá»c khắp nÆ¡i ở Bãi Sậy, có khi đụng Ä‘á»™ vá»›i những nhóm kháng chiến chính yếu, nhÆ°ng thÆ°á»ng là hành Ä‘á»™ng theo chiá»u sâu, trên cÆ¡ sở những tin tức tình báo, do đó bắt được nhiá»u ngÆ°á»i và thÆ°á»ng là hành quyết ngay...†6. Phối hợp vá»›i quân viá»…n chinh Pháp, “đội quân cảnh sát†của Khải mở các cuá»™c hành quân càn quét vào những khu căn cứ của nghÄ©a quân (Bãi Sậy ở HÆ°ng Yên, Hai Sông ở Hải DÆ°Æ¡ng...), bao vây dài ngày để cắt đứt việc tiếp tế lÆ°Æ¡ng thá»±c, chém giết bừa bãi nhằm khủng bố dân chúng để há» không dám giúp đỡ nghÄ©a quân. NghÄ©a quân ở các tỉnh đồng bằng Bắc Kỳ chịu nhiá»u tổn thất nặng ná».

Ở Trung Kỳ, Pháp đánh mãi mà không đàn áp được cuá»™c khởi nghÄ©a HÆ°Æ¡ng Khê, nên tháng 11-1894 toàn quyá»n De Lanessan sai Hoàng Cao Khải lấy danh nghÄ©a đồng hÆ°Æ¡ng và có quan hệ thông gia để viết thÆ° dụ Phan Äình Phùng. Trong thÆ°, Khải khẳng định việc Pháp cÆ°á»›p nÆ°á»›c ta là Ä‘iá»u không thể xoay đổi (“Sá»± thế gần đây đã xoay đổi ra thế nào, thá»­ há»i việc Ä‘á»i có thể làm được nữa không, dầu kẻ ít há»c thức kém trí khôn cÅ©ng Ä‘á»u trả lá»i không đượcâ€), do đó kháng chiến giành lại Ä‘á»™c lập chỉ làm cho “quê hÆ°Æ¡ng Ä‘iêu đứng xiêu tàn†(“Nếu nhÆ° ngài cứ khăng khăng làm tràn tá»›i mãi thì e rằng khắp cả sông Lam núi Hồng Ä‘á»u biến thành hồ cá hết thảyâ€) và nhÆ° thế có lá»—i vá»›i dân (“Dân ta có tá»™i gì mà vÆ°á»›ng phải nông ná»—i lầm than thế này, là lá»—i tại ai?â€). Khải ca ngợi “nhà nÆ°á»›c Bảo há»™ khoan dung biết dÆ°á»ng nào!â€, khoe “vá»›i quan toàn quyá»n vốn có tình quen biết nhau lâu; lại có quan khâm sứ ở kinh [đô] và quan công sứ Nghệ TÄ©nh cùng tôi quen thân, hiệp ý nhau lắm†nên đã từng “bảo toàn†cho ngÆ°á»i “ra thú†được “yên ổn vô sự†7

Phan Äình Phùng viết thÆ° khÆ°á»›c từ, đồng thá»i nói vá»›i ngÆ°á»i Ä‘Æ°a thÆ°: “Tôi thá» quyết làm việc tôi làm đây tá»›i cùng, dầu sấm sét búa rìu cÅ©ng không làm sao cho tôi thay lòng đổi chí được. Anh vá» nói dùm cho Hoàng Cao [Khải] biết nhÆ° thế†8. Khải cho dịch thÆ° của Phan Äình Phùng ra chữ Pháp, gá»­i kèm theo báo cáo lên toàn quyá»n De Lanessan: “Bổn chức đã lấy hết sá»± thế lợi hại để tá» bày khuyên nhủ Phan Äình Phùng ra hàng thú, nhÆ°ng y vẫn tỠý hôn mê bất ngá»™ (mê mẩn tối tăm, không tỉnh). Giá» xin Chánh phủ Bảo há»™ vì dân [!] mà dùng binh lá»±c tiá»…u trừ cho hết văn thân loạn phỉ†9. Hành Ä‘á»™ng của Khải bị ngÆ°á»i dân Nghệ - TÄ©nh - Bình phê phán trong bài vè “Vè quan Äình†(tức đình nguyên Phan Äình Phùng):

Thua cơ, Tây phải cầu hoà

Sai Hoàng Cao Khải tiến thơ thuyết hàng

Quan Äình sắt đá bá»n gan

Lòng trung bạch nhật minh quang chẳng dá»i

Hoàng Cao nói chẳng đắt lá»i

Lại xui Tây tặc phải thá»i tiến binh

Sao không biết hổ với mình?10

Ngày 27-12-1896, Paul Doumer được cá»­ làm toàn quyá»n má»›i của  Äông DÆ°Æ¡ng. HÆ¡n ná»­a năm sau, để thá»±c hiện chủ trÆ°Æ¡ng trá»±c trị đối vá»›i Bắc Kỳ, Pháp bãi bá» chức kinh lược, chuyển toàn bá»™ quyá»n hành vào tay viên thống sứ Pháp. Khải được Ä‘iá»u Ä‘á»™ng vào Huế, làm phụ chính đại thần, cố vấn đặc biệt cho vua Thành Thái (lúc đó má»›i 18 tuổi), có chân trong Viện CÆ¡ mật, thượng thÆ° Bá»™ Binh. Năm 1903, Khải vá» hÆ°u vá»›i hàm thái tá»­ thái phó, Văn Minh Äiện đại há»c sÄ©, tÆ°á»›c Duyên Mậu quận công.

NGƯỜI CÙNG THỜI NGHĨ GÌ?

Hoàng Cao Khải và Nguyá»…n Thân là má»™t cặp bài trùng đặc biệt: cả hai Ä‘á»u ra làm tay sai cho xâm lược Pháp khá sá»›m, cùng được cá»­ làm Tiá»…u phủ sứ (Khải ở Bắc Kỳ, Thân ở Trung Kỳ), cùng vá» Huế làm phụ chính đại thần, cố vấn cho vua, thượng thÆ° (Khải giữ Bá»™ Binh, Thân giữ Bá»™ Lại), cùng nổi tiếng tàn bạo... và cùng vá» hÆ°u năm 1903. Vì vậy, ngÆ°á»i cùng thá»i thÆ°á»ng có nhận định chung vá» cả hai ông. Chẳng hạn, có câu ca dao :

Há»i ai bán nÆ°Æ¡c buôn dân,

Ấy Hoàng Cao Khải – Nguyá»…n Thân má»™t phÆ°á»ng 11

hay bài “Vè quan Äìnhâ€:

Hoàng Cao nhục nhã đã xong

Nguyễn Thân đâu cũng vào vòng khuyển nô

Lại cùng Tây tặc mưu mô

NgÆ°á»i Nam lại phá cÆ¡ đồ ngÆ°á»i Nam 12

Trong má»™t bài báo viết năm 1913 (hai mÆ°Æ¡i năm trÆ°á»›c khi Khải chết), phó bảng Phan Châu Trinh nhận xét: “Phàm ngÆ°á»i Việt mà Ä‘i làm tôi tá»› cho ngÆ°á»i Pháp Ä‘á»u là bá»n tham bỉ mất lÆ°Æ¡ng tâm, quỳ lạy giống khác, xẻo thịt đồng bào, không bằng cầm thú... Hai ngÆ°á»i ấy [Khải và Thân] đành bá» tất cả liêm sỉ danh tiết má»™t ngÆ°á»i Ä‘á»i, Ä‘em hết tâm huyết tài lá»±c giết hại đồng bào để cầu được công vá»›i ngÆ°á»i Pháp, chẳng qua là chỉ thèm thuồng ba chữ “có quyá»n thế†đó thôi...†13

Tám năm trÆ°á»›c đó, giải nguyên Phan Bá»™i Châu trong cuốn Việt Nam vong sá»­ quốc gá»i Khải và Thân là những “ngÆ°á»i Việt làm chó săn†cho xâm lược Pháp, đó là “những tên côn đồ vô nghÄ©a vô hạnh, mặt khỉ ruá»™t lợn (...) mà ngÆ°á»i Việt bình nhật rất ghétâ€. “Hoàng Cao Khải, Nguyá»…n Thân hết sức vì ngÆ°á»i Pháp giết hại ngÆ°á»i Việt, Ä‘i giúp dị chủng để tàn hại đồng chủngâ€, “hai tên này đàn áp cách mạng rất đắc lá»±câ€14

Năm 1913, từ Quảng Äông, Phan Bá»™i Châu cá»­ má»™t số há»™i viên Việt Nam Quang phục há»™i vá» nÆ°á»›c tìm cách tiêu diệt má»™t số quan chức thá»±c dân chóp bu và Việt gian đầu sá». Theo giáo sÆ° sá»­ há»c ngÆ°á»i Mỹ David Marr, trong số đó có Hoàng Cao Khải 15.

Ngay khi Khải còn sống, con cháu Ä‘ang làm quan lá»›n 16, nắm nhiá»u quyá»n lá»±c trong tay, ngÆ°á»i cùng thá»i vẫn không ngại đả kích ông.

Chẳng hạn, khi Khải mở tiệc mừng thá», có ngÆ°á»i làm thÆ¡ đăng báo, trong đó có hai câu:

Con cái một nhà hai tổng đốc

Pháp Nam hai nước một  công thần 17

Má»™t lần khác, có ngÆ°á»i vịnh Thái Hà ấp của vị phó vÆ°Æ¡ng Bắc Kỳ:

Thái ấp mây má», cá» lẫn rêu

Pháp Nam trung tín cả hai triá»u 18

Giữa lúc Pháp đang xâm lược và thống trị nước Nam, còn gì mỉa mai bằng khen Khải là “công thần†“trung tín†cho cả hai bên!

Một nhà nho đả kích thói ăn của đút lót của Khải:

Nay hạt Hà Äông còn biếu lợn

Mai dân Nam Äịnh lại dâng bò

(Vịnh Hoàng Cao Khải) 1

Có kẻ nịnh bợ dá»±ng bia “ghi công†Khải, liá»n bị má»™t nhà thÆ¡ phê phán:

Hai chữ “vong quân†bia tạc chửa?

Sao không biết thẹn với non sông! 20

Ngoài ra còn nhiá»u giai thoại kể chuyện tam nguyên Nguyá»…n Khuyến, nhà thÆ¡ Tản Äà... làm thÆ¡, câu đối châm biếm Khải 21

“KHÔNG BỊ VẠCH TỘI ÃC†(?!)

Khi Ä‘á»c câu “Vấn Ä‘á» của ông [Hoàng Cao Khải] cần được nghiên cứu để có thể có những nhận định rạch ròi và xác đáng†1, ngÆ°á»i Ä‘á»c cứ ngỡ vị phó giáo sÆ° (dÆ°á»›i đây viết tắt là PGS) đã bá» nhiá»u công sức để nghiên cứu và phát hiện nhiá»u Ä‘iá»u má»›i khiến ông muốn má»i ngÆ°á»i thay đổi nhận định vá» nhân vật lịch sá»­ có vấn Ä‘á» này. NgÆ°á»i Ä‘á»c hết sức thất vá»ng trÆ°á»›c những chữ “chÆ°a†và “không†của PGS:

“Hiện nay, chÆ°a phát hiện được má»™t chi tiết, tài liệu nàoâ€

“ChÆ°a sÆ°u tầm được tài liệu đầy đủ và cụ thểâ€

“Nhiá»u hiện tượng chÆ°a được biết rõâ€

“Không rõ trong thâm tâm của ông nhÆ° thế nào?â€

“Những thành tích “dẹp loạn†của ông chỉ được biết trên đại thể, chứ không thấy nêu rõ ở má»™t trận đánh hay má»™t mÆ°u mẹo nàoâ€

“Vào lúc đó, có nhiá»u vị quan đã có biệt nhãn đối vá»›i những ngÆ°á»i làm quốc sá»± (...). Hoàng Cao Khải có thuá»™c vào loại này không? Không rõ†1

Thừa nhận “không thấyâ€, “không rõ†nhÆ°ng PGS vẫn mạnh dạn khẳng định là “không cóâ€, “không bịâ€:

“Mặc nhiên quần chúng đã xem ông là tay sai đắc lá»±c của bá»n thá»±c dân, mặc dầu ông không có những hành Ä‘á»™ng Ä‘iên cuồng, Ä‘á»™c ác nhÆ° Nguyá»…n Thân, Trần Bá Lá»™câ€.

“ThÆ¡ ca châm biếm đả kích ông khá nhiá»u. Tuy nhiên, có Ä‘iá»u lạ là trong loại thÆ¡ ca này, không có bài nào vạch rõ được tá»™i ác hay khuyết Ä‘iểm cụ thể của ôngâ€

“Hoàng Cao Khải bị quy là tay sai đắc lá»±c cỡ chóp bu của thá»±c dân, nhÆ°ng ngÆ°á»i ta chỉ nghi ngỠông, chứ ông không bị bất bình, không bị vạch tá»™i ác†1

NgÆ°á»i Ä‘á»c có cảm tưởng PGS không chịu khó tìm Ä‘á»c các sách, báo vá» Hoàng Cao Khải của các tác giả Việt Nam và nÆ°á»›c ngoài, mà chỉ viết theo cảm tính chủ quan.

Ở Ä‘oạn trÆ°á»›c, nhà sá»­ há»c Pháp Philippe Devillers cho biết: Hoàng Cao Khải đã “bắt được nhiá»u ngÆ°á»i [những nghÄ©a quân yêu nÆ°á»›c] và thÆ°á»ng là hành quyết ngay†22 , không cần xét xá»­. Trong báo cáo đã dẫn, thống sứ Parreau cÅ©ng viết : Äầu tháng 3-1889, Hoàng Cao Khải tiến hành “má»™t trận đánh vang dá»™i khắp vùng làm cho quân nổi loạn hoang mang, nhiá»u tên tÆ°á»›ng bị bắt và Hoàng Cao Khải đã xá»­ tá»­ ngay lập tức. HÆ¡n thế, Hoàng Cao Khải không để cho quân nổi loạn kịp hoàn hồn. Thám tá»­ của ông tá»a Ä‘i khắp nÆ¡i, bắt giữ những kẻ tình nghi, há»… có dấu hiệu thông đồng vá»›i giặc thì xá»­ chém ngay tức khắc (…). Hàng loạt tên nổi loạn bị xá»­ tá»­, làng Phù Äổng theo giặc bị đốt sạch†23 . Toàn quyá»n De Lanessan xác nhận Ä‘iá»u đó: Binh lính dÆ°á»›i sá»± chỉ huy của Hoàng Cao Khải “đã có những hành Ä‘á»™ng tàn bạo đến mức không chịu được. Tôi có thể nêu lên má»™t cái huyện trong tỉnh Hà Ná»™i, trong 15 ngày, ngÆ°á»i ta đã chặt đầu 75 kỳ hào bởi vì há» không thể hay không muốn (...) chỉ ra má»™t bá»n bất lÆ°Æ¡ng [tức nghÄ©a quân] Ä‘i theo con Ä‘Æ°á»ng nào sau khi đã Ä‘i qua những làng của há»â€ 24. Trong bức thÆ° Ä‘á» ngày 16-10-1891, trung úy Pháp Fernand Bernard viết vá» Hoàng Cao Khải: “Ông ta chặt 1800 đầu trong 3 tháng, nhÆ°ng ông ta đã thu được những tin tình báo quý báu đã giúp chá»™p được những tên cÆ°á»›p [tức nghÄ©a quân] và gặt hái được má»™t số lượng lá»›n súng ốngâ€25

NhỠsự tiếp tay của các Việt gian,
thá»±c dân Pháp tù đày và chém đầu nhiá»u ngÆ°á»i yêu nÆ°á»›c

Chỉ cần vài trăm ngÆ°á»i dân SÆ¡n Mỹ (Quảng Ngãi) bị lính Mỹ thảm sát đã khiến dÆ° luận trong và ngoài nÆ°á»›c xúc Ä‘á»™ng sâu sắc. Thế mà hàng nghìn đồng bào Việt Nam bị Hoàng Cao Khải chặt đầu không há» lay Ä‘á»™ng được trái tim PGS, nên ông vẫn mạnh dạn khẳng định Hoàng Cao Khải “không có những hành Ä‘á»™ng Ä‘iên cuồng, Ä‘á»™c ác nhÆ° Nguyá»…n Thân, Trần Bá Lá»™câ€, vẫn không chịu thừa nhận Hoàng Cao Khải đã gây ra “tá»™i ác†1 ?! Những hành Ä‘á»™ng của Hoàng Cao Khải – mà chính toàn quyá»n Pháp cÅ©ng phải thừa nhận là “tàn bạo đến mức không tin được†26 – là những sá»± thật hiển nhiên, chứ không phải do “quần chúng đã xemâ€, đã “nghi ngá»â€ hay đã “quy†cho Hoàng Cao Khải, nhÆ° PGS viết 1. Nói má»™t cách tổng quát, các hành Ä‘á»™ng của Hoàng Cao Khải đã cấu thành tá»™i ác chống lại Tổ quốc, chống lại nhân dân.

Hoàng Cao Khải tá»± nguyện làm “tôi tá»›â€, “chó săn†(chữ của cụ Phan Bá»™i Châu dùng 12) cho quân cÆ°á»›p nÆ°á»›c, nên bị ngÆ°á»i cùng thá»i khinh bỉ, bị hậu thế lên án. Không biết đứng trên nhân sinh quan nào mà PGS lại cho Khải “đã tiến lên tá»™t đỉnh vinh quangâ€? 1 Phải chăng cái “vinh†mà PGS thưởng cho Khải là cái “vinh†trong “mãi quốc cầu vinh†?

PGS khen: “Khi phụ trách Nha kinh lược Bắc Kỳ (tháng 6-1886), Hoàng Cao Khải đã tá» ra là có tài vá» mặt Ä‘iá»u hành chính trịâ€. Nha kinh lược vốn là cÆ¡ quan đại diện triá»u đình Huế tại Bắc Kỳ. NhÆ°ng đến thá»i Khải làm kinh lược sứ, Pháp ngày càng khống chế cÆ¡ quan này đến Ä‘á»™ “Nha kinh lược không phải chịu sá»± kiểm soát của triá»u đình Huế†1 nữa, mà chỉ biết làm theo lệnh của viên thống sứ Pháp ở Bắc Kỳ. “NhÆ° vậy, qua Hoàng Cao Khải, thá»±c dân Pháp đã nắm toàn bá»™ Bắc Kỳ†1. PGS kết luận: “Ông trở thành ngÆ°á»i cầm đầu xứ Bắc, trá»±c tiếp dÆ°á»›i quyá»n ngÆ°á»i Pháp†1. Thật nghịch lý khi “ngÆ°á»i cầm đầu†lại nằm “dÆ°á»›i quyá»n†của ngÆ°á»i khác. Sẽ hợp lô-gíc hÆ¡n nếu PGS viết: thống sứ Pháp là ngÆ°á»i cầm đầu, còn Khải chỉ là ngÆ°á»i cầm...Ä‘uôi! “Tài vá» mặt Ä‘iá»u hành chính trị†– mà PGS khen Khải – chẳng qua chỉ là tài...tuân lệnh ngoại bang để đè đầu cưỡi cổ đồng bào.

PGS khen cuốn Việt sá»­ yếu (bằng chữ Hán) của Khải. PGS thú nhận “không rõ sau khi viết xong (năm 1914), tác giả đã cho nó được lÆ°u hành nhÆ° thế nào†mà hầu nhÆ° chẳng ngÆ°á»i Việt Nam nào biết đến nó. Tuy vậy, PGS vẫn hết lá»i khen nó là “má»™t công trình sá»­ há»c, má»™t tài liệu có giá trị cho việc tìm hiểu lịch sá»­ nÆ°á»›c nhàâ€, “cÅ©ng đáng được coi là má»™t đóng góp đáng quýâ€1

Không rõ PGS có biết Việt Nam sá»­ yếu của Hoàng Cao Khải đăng trên Äông DÆ°Æ¡ng tạp chí (từ số 2 đến số 21) hay không? Tác phẩm này đã được nhà phê bình VÅ© Ngá»c Phan nhận xét: “Tập Việt Nam sá»­ yếu của Hoàng Cao Khải chỉ là má»™t tập bổ quốc sá»­, má»i việc chép rất sÆ¡ lược, phần nhiá»u là những việc của má»™t triá»u đại, phụ thêm những chÆ°Æ¡ng nói vá» danh tÆ°á»›ng, danh nho, quan chế, binh chế, khoa cá»­, còn vẫn không làm sao biết rõ được những việc trong dân gian. Chép lối nhÆ° thế là xếp việc ná» vào gần việc kia và nối bằng những lá»i nghị luận rất sÆ¡ sài, chứ không phải cái lối vừa chép vừa đứng vào địa vị khách quan mà đặt lấy những dây liên lạc theo nhân quả thuyết†27. Việt Nam sá»­ yếu và Việt sá»­ yếu là hai “anh em ruá»™tâ€, ra Ä‘á»i trÆ°á»›c sau 1 năm (1914 và 1915), chất lượng của chúng sàn sàn nhau mà thôi, lẽ nào má»™t bên bị đánh giá thấp, còn bên kia được khen lấy khen để ?

Thử xem một trang Việt sử yếu của Hoàng Cao Khải viết như thế nào.

Các bá»™ sá»­ cÅ© (nhÆ° Äại Việt sá»­ ký toàn thÆ° chẳng hạn) xem nhà Triệu là má»™t triá»u đại chính thống của Việt Nam. Äến thế ká»· XVIII, Ngô Thì SÄ© là nhà sá»­ há»c đầu tiên chứng minh Triệu Äà không phải là ngÆ°á»i Việt Nam, mà chính là kẻ đã xâm lăng nÆ°á»›c Âu Lạc, biến nÆ°á»›c ta thành thuá»™c quận của nÆ°á»›c Nam Việt bên Tàu. Trong Việt sá»­ tiêu án, Ngô Thì SÄ© viết: “Äất Việt [ở] Nam Hải, Quế Lâm không phải là đất Việt [ở] Giao Chỉ, Cá»­u Chân, Nhật Namâ€. Thế nhÆ°ng, sang thế ká»· XX, Hoàng Cao Khải vẫn “khẳng định Triệu Äà là con ngÆ°á»i dẫn đầu ở Việt Nam xây dá»±ng ná»n Ä‘á»™c lậpâ€1, lặp lại má»™t sai lầm cÅ© đã được đính chính. Vậy mà PGS vẫn cứ khen Việt sá»­ yếu “đã bổ sung cho kho tàng sá»­ sách Việt Nam má»™t tài liệu má»›i [!]â€, có “những nhận định Ä‘á»™c đáo, khác vá»›i nhiá»u ngÆ°á»iâ€.1

Không chỉ khen Khải có tài, PGS còn quả quyết Khải có công nữa!

Chả là, để thưởng công hãn mã của Khải, ngoài việc thưởng Bắc Äẩu bá»™i tinh, năm 1893 thá»±c dân Pháp cấp cho ông má»™t vùng đất khá rá»™ng (nay thuá»™c quận Äống Äa) để ông lập má»™t trang ấp (đặt tên là Thái Hà ấp). Tại đây, Khải cho xây dá»±ng nhiá»u công trình kiến trúc nguy nga nhÆ° dinh thá»±, lăng má»™ v.v... Chuyện chỉ có vậy, nhÆ°ng dÆ°á»›i mắt PGS, “trong khi làm kinh lược sứ Bắc Kỳ, Hoàng Cao Khải cÅ©ng có những việc làm đóng góp nhất định cho đất Thăng Longâ€: đó là “Hoàng Cao Khải chá»n được vùng đất vốn còn hoang vu, có nhiá»u đầm ao sình lầy ở địa bàn này để tạo lập thành má»™t trang ấp ngày càng trù phú. Có thể đây cÅ©ng là thêm má»™t nét đẹp trong lịch sá»­ xây dá»±ng đô thành Thăng Long†! 1

Có má»™t Ä‘oạn PGS trích dẫn Phan Bá»™i Châu viết vá» Hoàng Cao Khải nhÆ° sau: Phan Bá»™i Châu “có nhắc đến Hoàng Cao Khải là ngÆ°á»i vẫn có “nhất Ä‘iểm linh đàiâ€, “còn má»™t Ä‘iểm lÆ°Æ¡ng tâm, còn biết Việt Nam là là nÆ°á»›c của tổ tông cha mẹ, còn biết Việt Nam là nÆ°á»›c đồng bào, không nỡ trông thấy ngÆ°á»i Pháp phá hoại mòn má»i Ä‘i†và Phan Bá»™i Châu vẫn hy vá»ng sá»± “hồi tâm†của Hoàng Cao Khải†. So sánh Ä‘oạn trên vá»›i nguyên văn bản dịch Việt Nam vong quốc sá»­: “Thá»­ xem những kẻ rất nghèo hèn đê tiện, nhÆ° Ä‘i ở bán hàng, làm thuê cho phÆ°á»ng thịt, cÅ©ng còn có má»™t Ä‘iểm lÆ°Æ¡ng tâm, còn biết Việt Nam là nÆ°á»›c của tổ tông cha mẹ, còn biết Việt Nam là nÆ°á»›c đồng bào, không nỡ trông thấy ngÆ°á»i Pháp phá hoại mòn má»i Ä‘i; huống chi [Nguyá»…n] Thân và [Hoàng Cao] Khải kia?†29 ngÆ°á»i Ä‘á»c sẽ thấy chủ ngữ của “còn cóâ€, “còn biếtâ€, “không nỡ trông thấy†là “những kẻ rất nghèo hèn đê tiệnâ€, chứ không phải là “Hoàng Cao Khải†nhÆ° PGS muốn cho ngÆ°á»i Ä‘á»c hiểu lầm. Trích dẫn mà cố tình làm sai lạc ý nghÄ©a của nguyên tác là Ä‘iá»u tối kỵ đối vá»›i những nhà nghiên cứu biết tôn trá»ng sá»± liêm khiết vá» trí tuệ.

“SAO KHÔNG BIẾT Há»”...â€

Khi Hoàng Cao Khải còn sống, có má»™t nhà nho giá»i nghá» nịnh bợ, Ä‘á» nghị thỠ“cụ Hoàng†tại Ä‘á»n Trung liệt (ở Hà Ná»™i) bên cạnh các nhà yêu nÆ°á»›c chống Pháp nhÆ° Nguyá»…n Tri PhÆ°Æ¡ng, Hoàng Diệu... Hay tin ấy, nhà thÆ¡ Phan Äiện (1874-1945), ngÆ°á»i cùng làng Tùng Ảnh vá»›i Khải) phản đối:

... ThỠbên trung trực, bên gian nịnh

Thế cÅ©ng Ä‘á»n đài, cÅ©ng miếu hÆ°Æ¡ng.

ThÆ¡m thối lẫn nhau mùi tắt há»ng

Ngá»t ngào đầu miệng lưỡi không xÆ°Æ¡ng.

Nhà nho lại có thằng nào đó

Luồn cúi vào ra bợ cụ Hoàng? 30

Thì ra không phải chỉ có nhà nho đầu thế kỷ XX mới “bợ cụ Hoàng†!

Những câu há»i trong bài “Vè quan Äình†không phải chỉ đặt ra cho cá»­ nhân – quận công há» Hoàng mà thôi:

Sao không biết hổ với mình?

Há»i rằng chức tÆ°á»›c hiển vinh nổi gì?

Mang danh khoa mục làm chi?

Câu chuyện vẫn còn mang tính thá»i sá»± nóng bá»ng.

Nguyá»…n Thị Äông Thái

Bên dòng sông La (Hà Tĩnh), mùa sen nở 2009.


1. PGS........., “Việt sá»­ yếu và tác giả của nóâ€, tạp chí Nghiên cứu lịch sá»­ số 5 (385), 2008, tr. 72-79.

2. Văn kiện Äảng toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Ná»™i, 2000, tập VII, tr.149.

3. Äào Trinh Nhất, Phan Äình Phùng, Nxb Tân Việt, Sài Gòn, 1950, tr.168. Quyển Phan Äình Phùng xuất bản lần đầu tiên ở Hải Phòng năm 1936, chỉ 3 năm sau khi Hoàng Cao Khải chết. Do đó, chi tiết nêu trên phải tuyệt đối chính xác; nếu không, thá»±c dân Pháp và “con cái má»™t nhà hai tổng đốc†của há» Hoàng sẽ không để tác giả yên.

4, 6, 22, 24, 25, 26. Philippe Devillers, NgÆ°á»i Pháp và ngÆ°á»i Annam bạn hay thù?, Ngô Văn Quỹ dịch, Nxb Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh, 2006, tr.493, 511, 512.

5, 23  Nguyễn Phan Quang, Việt Nam cận đại – những sử liệu mới, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh,1995, tr.126, 126

7, 8, 9. Äao Trinh Nhất, sÄ‘d, tr. 169, 171, 172, 173, 177

10, 12, 20. ThÆ¡ văn yêu nÆ°á»›c ná»­a sau thế ká»· XIX (1858-1900), Nxb Văn há»c, Hà Ná»™i, 1976, tr. 536, 562, 563.

11. Nguyá»…n Sinh Duy, Phong trào NghÄ©a há»™i Quảng Nam, Nxb Äà Nẵng, 1996, tr. 183

13.Nguyá»…n Văn DÆ°Æ¡ng, Tuyển tập Phan Châu Trinh, Nxb Äà Nẵng, 1995, tr. 636

14, 29 Chương Thâu, Phan Bội Châu toàn tập, Nxb Thuận Hóa, 1990, tập II, tr. 130, 155, 156

15. David G. Marr, Vietnamese Anticolonialism 1885-1925, Äại hoc California xuất bản, Berkeley (Mỹ), 1971, tr. 220

16. Hai con trai của Khải Ä‘á»u làm tổng đốc (Hoàng Trá»ng Phu tổng đốc Hà Äông, Hoàng Mạnh Trí tổng đốc Nam Äịnh).. Hoàng Gia Mô, cháu ná»™i của Khải, làm tri huyện VÄ©nh Bảo. Trong cuá»™c khởi nghÄ©a năm 1930 do Nguyá»…n Thái Há»c lãnh đạo, nghÄ©a quân Việt Nam Quốc dân đảng xá»­ tá»­ Mô rồi quăng xác xuống sông Cầu Mục (15-2-1930)

17. Tạp chí Nam Phong (Hà Nội) số 22, tháng 4-1919

18. Lãng Nhân, Chơi chữ, Nam Chi tùng thư, Sài Gòn, 1963, tr.179

19. VÅ© Ngá»c Khánh, ThÆ¡ văn trào phúng Việt Nam từ thế ká»· XIII dến 1945, Nxb Văn há»c, Hà Ná»™i, 1974, tr. 279

21. Hoàng Ngá»c Phách và Kiá»u Thu Hoạch, Giai thoại văn há»c Việt Nam, Nxb Văn há»c, Hà Ná»™i, 1988; Thái Bạch, Giai thoại văn chÆ°Æ¡ng Việt Nam, Nxb Äà Nẵng, 1994 v.v…

27. VÅ© Ngá»c Phan, Nhà văn hiện đại, Nxb Khoa há»c Xã há»™i, Hà Ná»™i, 1989, tập I, tr. 183

28. Ngô Thá»i SÄ©, Việt sá»­ tiêu án, Nxb Thanh niên, thành phố  Hồ Chí Minh, 2001, tr. 29

30. Văn thÆ¡ yêu nÆ°á»›c và cách mạng đầu thế ká»· XX (1900-1930), Nxb Văn há»c, Hà Noi65i, 1976, tr. 617-618.

 

http://giaodiemonline.com/2009/11/hoangcaokhai.htm