Ná»a thế ká»· trÆ°á»›c, Chiến tranh Lạnh đã bị đẩy cao lên đến đỉnh Ä‘iểm khi mà Mỹ bố trà hÆ¡n 100 tên lá»a có đầu đạn hạt nhân trên khắp châu Âu vá»›i Ä‘Ãch ngắm bắn là Moscow. Äáp lại, Liên Xô cÅ©ng bà máºt triển khai tên lá»a hạt nhân ở Cuba, nhằm thẳng và o Mỹ. Và o lúc Chiến tranh Lạnh tiến sát tá»›i má»™t cuá»™c chiến hạt nhân thì bất ngá» ngòi nổ được tháo êm thấm đến mức ngoạn mục.
Sau 13 ngà y trong tháng MÆ°á»i năm 1962, phần lá»›n thế giá»›i (và hầu nhÆ° toà n bá»™ ngÆ°á»i Mỹ) tin rằng bằng má»™t sức mạnh Mỹ đầy tÃnh huyá»n thoại nà o đó, Tổng thống John. F. Kennedy đã khiến Liên Xô phải lẳng lặng rút lui và giỡ các tên lá»a tại Cuba mà không phải đánh đổi bất kỳ Ä‘iá»u gì. Trên thá»±c tế, má»™t thá»a thuáºn ngầm đã được Ä‘Æ°a ra, má»™t cuá»™c đổi chác đã được giữ kÃn. Äổi lại là ảo tưởng vá» sức mạnh bất khả của Mỹ trong các cuá»™c thÆ°Æ¡ng thảo được bảo toà n. Niá»m tin đó vô tình đã thiết láºp nên má»™t tiêu chuẩn trong cách Washington xây dá»±ng chÃnh sách đối ngoại khi đối phó vá»›i các đối thủ của Mỹ. Và giá» là lúc sá»± tháºt được phÆ¡i bà y và cÅ©ng là lúc láºp ká»· lục cho cách mà Tổng thống Kennedy đã xá» lý cuá»™c khủng hoảng tên lá»a ở Cuba. Và o má»™t mùa thu 50 năm trÆ°á»›c, cách Tổng thống John F. Kennedy (JFK) xá» lý đầy khéo léo cuá»™c khủng hoảng tên lá»a tại Cuba đã trở thà nh má»™t huyá»n thoại tâm Ä‘iểm trong Chiến tranh Lạnh. Cốt truyện được vẽ nên là , vá»›i sức mạnh Æ°u việt của quân Ä‘á»™i Mỹ và ý chà sắt thép của mình, Kennedy đã buá»™c Thủ tÆ°á»›ng Liên Xô Nikita Khrushchev phải đầu hà ng và di rá»i các tên lá»a hạt nhân đã bà máºt triển khai ở Cuba. NhÆ° Ngoại trưởng Mỹ Dean Rusk hùng hổ: Mỹ đã “mặt đối mặt†còn những ngÆ°á»i Liên Xô “chỉ biết lảng tránhâ€. Nói má»™t cách hoang Ä‘Æ°á»ng thì Khrushchev đã bá» cuá»™c, còn Kennedy thì chẳng mất gì. Do đó, cuá»™c khủng hoảng đã chấm dứt vá»›i phần thắng già nh cho má»™t nÆ°á»›c Mỹ không nao núng, và Liên Xô phải gánh chịu thất bại tuyệt đối. Chiến thắng của Kennedy trong má»™t cuá»™c Chiến tranh Lạnh đầy há»—n loạn và không thuyết phục bá»—ng nhiên trở nên thống trị vá» mặt chÃnh trị trong chÃnh sách đối ngoại của Mỹ. Nó tôn sùng sức mạnh quân sá»± và sức mạnh ý chÃ, phỉ báng và o chÃnh sách đối ngoại kiểu đổi chác. Nó thiết láºp nên má»™t tiêu chuẩn cho kiểu tranh chấp tay đôi dữ dá»™i và đầy nguy hiểm khi Mỹ Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i các địch thủ có thể không xứng tầm – vì ngay từ đầu Ä‘iá»u đó đã không xảy ra. Tất nhiên, từ lâu nÆ°á»›c Mỹ đã quá nghiện việc không thá»a hiệp vá»›i những đối tượng mà Washington cho là ‘kẻ xấu’, nhÆ°ng rốt cuá»™c lại thá»a hiệp. Tổng thống Harry Truman còn Ä‘i xa hÆ¡n thế khi Ä‘á» xuất hẳn má»™t vị trà cho Moscow trong Kế hoạch Marshall. Ngoại trưởng Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i là Dean Acheson biện há»™ rằng khi đó bạn chỉ có thể đối phó vá»›i Moscow bằng cách tạo ra “sức mạnh vá» tình thếâ€. Và tất cả má»i vấn Ä‘á» nà y Ãt hay nhiá»u Ä‘á»u nguôi dần cho tá»›i khi xảy ra khủng hoảng tên lá»a Cuba, cách JFK xác láºp sức mạnh Mỹ đã gây thêm sức ép cho những ngÆ°á»i kế nhiệm quyết không chịu thá»a hiệp vá»›i đối thủ. Vá» cuá»™c khủng hoảng tên lá»a ở Cuba, má»i ngÆ°á»i vẫn tin rằng JKF đã thắng lợi mà không há» nhượng bá»™ má»™t li má»™t lai nà o. à nghÄ© đó tá»± nó ăn sâu và o các cuá»™c bà n cãi vá» chÃnh sách và tranh luáºn vá» chÃnh trị của Mỹ dù nói ra hay không. Nó hiện hữu ngay lúc đó và cả những tháºp ká»· sau nà y, trong các lo ngại phải Ä‘Æ°a ra bất kỳ nhượng bá»™ nà o vá»›i chÆ°Æ¡ng trình hạt nhân của Iran hay là vai trò của Taliban ở Afghanistan. Lãnh đạo Mỹ không há» thÃch việc thá»a hiệp, và sẽ còn rất nhiá»u việc phải giải quyết vá»›i hiểu nhầm còn rÆ¡i rá»›t lại sau 13 ngà y trong tháng MÆ°á»i năm 1962. Trên thá»±c tế, cuá»™c khủng hoảng nà y kết thúc không phải vá»›i sá»± rút lui vô Ä‘iá»u kiện của Moscow, mà vá»›i sá»± nhượng bá»™ của cả hai phÃa. Liên Xô rút các tên lá»a của há» khá»i Cuba, đổi lại Mỹ phải hứa không tấn công Cuba và rút các tên lá»a Jupiter khá»i Thổ NhÄ© Kỳ. Vá» các nguyên nhân có vẻ nhÆ° đã rõ, phe Kennedy đã giữ kÃn vụ rút tên lá»a Jupiter trong thá»a thuáºn bà máºt suốt hÆ¡n hai tháºp ká»·, và tháºm chà coi đó chỉ là má»™t việc vặt. Vá» những nguyên nhân còn chÆ°a tiết lá»™, phÃa Liên Xô cÅ©ng kÃn tiếng. Các há»c giả nhÆ° Graham Allison của Äại há»c Harvard công bố sá»± tháºt trong suốt nhiá»u năm, nhÆ°ng các ná»— lá»±c của há» hiếm khi chiếm Æ°u thế trong các cuá»™c tranh luáºn công khai cÅ©ng nhÆ° trong các cuá»™c há»p của Nhà Trắng vá» việc là m thế nà o để Mỹ có thể đẩy lui kẻ thù chỉ vá»›i má»™t cái ‘quắc mắt’. Ngay từ lúc đầu, phe của Kennedy đã tìm cách che Ä‘áºy phần nhượng bá»™ đối vá»›i tên lá»a Jupiter. Việc nà y bắt đầu khi mà anh trai của Tổng thống là Chưởng lý Robert F. Kennedy có cuá»™c gặp vá»›i Äại sứ Liên Xô Anatoly Dobrynin và o ngà y 27/10 để trình bà y vá» việc đổi tên lá»a Jupiter lấy tên lá»a Liên Xô. Ông nói vá»›i Dobrynim rằng: Chúng tôi sẽ rút các tên lá»a Jupiter ra, nhÆ°ng đó không phải là phần nằm trong thá»a thuáºn, và anh sẽ không bao giỠđược nhắc tá»›i việc nà y. Liên Xô rút tên lá»a khá»i Cuba, và Mỹ cÅ©ng cho tên lá»a Jupiter lui, và bà máºt đó được giữ kÃn suốt 16 năm, cho tá»›i khi má»™t Ä‘oạn nhá» trong cuốn sách của Arthur Schlesinger có Ä‘á» cáºp sÆ¡ qua. Bốn năm sau đó, các cố vấn chÃnh của Kennedy viết má»™t bà i báo trên tá» Times nhân dịp ká»· niệm 20 năm cuá»™c khủng hoảng. Trong đó, há» thừa nháºn rằng việc rút tên lá»a Jupiter có nằm trong thá»a thuáºn vá»›i Moscow. Tuy nhiên, há» nói rằng há» là m váºy là để hạ thấp tầm quan trá»ng của sá»± việc, cho thấy rằng vụ thá»a thuáºn Jupiter chỉ là má»™t Ä‘á»™ng thái ‘vuốt Ä‘uôi’ khi mà JFK trÆ°á»›c đó đã quyết định rút các tên lá»a nà y khá»i Thổ NhÄ© Kỳ rồi. Sau đó, há» lại hoà n toà n mâu thuẫn vá»›i chÃnh mình khi thừa nháºn rằng việc giữ kÃn ná»™i dung vá» Jupiter vá»›i tÆ° cách là má»™t phần của thá»a thuáºn nà y rất quan trá»ng, đến mức nếu thông tin nà y mà rò rỉ, nó “có thể là m nổ tung và phá hủy các ná»— lá»±c vá» an ninh của Mỹ và các đồng minhâ€. Những phụ tá của Kennedy dù đã quay lÆ°ng lại vá»›i lá»i giáo huấn thì rất lâu sau đó vẫn tiếp tục truyá»n bá vá» chiến thắng nà y. Hầu hết Ä‘á»u phản đối cuá»™c chiến tranh VIệt Nam mà JFK vẫn Ä‘ang váºt lá»™n cho tá»›i khi bị ám sát. Há» Ä‘á»u nghi ngá» vá» giá trị của sức mạnh quân sá»± và các cuá»™c đối đầu giữa nÆ°á»›c lá»›n, và há» trở thà nh những ngÆ°á»i bênh vá»±c dữ dá»™i cho các thá»a hiệp ngoại giao. Tuy nhiên, không phải mãi cho tá»›i năm 1988 thì má»™t trong số há» má»›i cởi mở và nói rõ rà ng vá» hà nh Ä‘á»™ng đạo đức giả của há» suốt nhiá»u tháºp ká»· và cả cái giá mà há» phải trả. Trong suốt sách Danger and Survival (tạm dịch ‘Hiểm nguy và Sống sót’), cố vấn an ninh quốc gia của Kennedy là McGeorge Bundy than rằng: “Bà máºt kiểu nà y Ä‘á»u có cái giá của nó. Bằng cách giữ cho riêng mình lá»i bảo đảm vá» Jupiter, chúng tôi đã đánh lừa các đồng nghiệp, ngÆ°á»i dân, ngÆ°á»i kế nhiệm và các đồng minh của mìnhâ€, khiến há» hiểu rằng “chỉ cần thể hiện quan Ä‘iểm cứng rẵn và o ngà y thứ Bảy đó đã là đủ rồiâ€. 26 năm che dấu má»™t sá»± tháºt, nhÆ°ng rồi nó cÅ©ng được thừa nháºn.
Lê Thu (theo FP). http://vietnamnet.vn
|