Theo Hãng AP, Mỹ đã khởi xÆ°á»›ng chÆ°Æ¡ng trình có tên "Escapee Program" và o năm 1952 để giúp tái định cÆ° cho những ngÆ°á»i Ä‘Ã o tẩu từ các nÆ°á»›c thuá»™c khối Äông Âu sang phÆ°Æ¡ng Tây trong thá»i kỳ Chiến tranh lạnh. Tuy nhiên, chÆ°Æ¡ng trình dÆ°á»›i vá» bá»c nhân đạo nà y lại có mặt trái của nó. PhÃa Mỹ cho rằng, những nhân váºt Ä‘Ã o tẩu nà y sẽ rất có Ãch cho các mục tiêu hoạt Ä‘á»™ng tình báo hay tuyên truyá»n. ChÃnh vì váºy, có không Ãt kẻ trong số nà y đã được chá»n lá»c tuyển má»™, cung cấp tiá»n bạc để quay trở lại quê hÆ°Æ¡ng, hoạt Ä‘á»™ng gián Ä‘iệp cho phÆ°Æ¡ng Tây.
Kết quả Ä‘iá»u tra má»›i nhất của Hãng tin AP cho thấy, tổ chức nhân đạo có tên "International Tracing Service" (ITS) đã đóng má»™t vai trò quan trá»ng trong chÆ°Æ¡ng trình bà máºt nà y, chẳng hạn nhÆ° che giấu tạo vá» bá»c cho những kẻ Ä‘Ã o tẩu theo yêu cầu của ChÃnh phủ Mỹ. Trong khi ITS lại là má»™t bá»™ pháºn quan trá»ng của Tổ chức Chữ tháºp Ä‘á» quốc tế kể từ năm 1955. Theo đánh giá của Sarah-Jane Corke - tác giả của má»™t cuốn sách vá» những chiến dịch bà máºt của Mỹ trong Chiến tranh lạnh - không có gì là quá ngạc nhiên khi biết được tổ chức hoạt Ä‘á»™ng nhân đạo trên đã trá»±c tiếp giúp đỡ các cÆ¡ quan tình báo Mỹ.
"Có quan niệm phổ biến và o những năm 50 cho rằng, tất cả hoạt Ä‘á»™ng của bạn phải nằm trong má»™t khối thống nhất. Bạn phải có nghÄ©a vụ giúp đỡ chÃnh phủ trong Chiến tranh lạnh" - Corke đã nói nhÆ° váºy vá»›i phóng viên Hãng AP.
ITS ban đầu được thà nh láºp bởi Ủy ban cao cấp của quân đồng minh (Allied High Commission) ngay tại nÆ°á»›c Äức vừa bị chiếm khi Chiến tranh thế giá»›i thứ hai kết thúc. Nhiệm vụ đầu tiên của tổ chức nà y là nghiên cứu các đống tà i liệu của phát xÃt Äức, qua đó tổ chức tái Ä‘oà n tụ cho các gia đình bị ly tán trong chiến tranh. Kho chứa tà i liệu của phát xÃt Äức khi đó được coi là có quy mô lá»›n nhất thế giá»›i.
Tiếp đó, chÃnh quyá»n Mỹ giao cho ITS nhiệm vụ kiểm tra gia cảnh của những ngÆ°á»i ná»™p Ä‘Æ¡n xin tái định cÆ° tại Mỹ. Các hồ sÆ¡ của chÆ°Æ¡ng trình "Escapee Program" được phóng viên AP nghiên cứu có thể cho biết rõ má»i chi tiết vá» má»™t cá nhân, tên tuổi của há» hà ng thân nhân, những hoạt Ä‘á»™ng và công việc trÆ°á»›c khi há» chạy sang phÆ°Æ¡ng Tây. TÃnh ra, ITS đã xá» lý hÆ¡n 7.400 trÆ°á»ng hợp chỉ trong năm đầu tiên triển khai chÆ°Æ¡ng trình.
Theo Ä‘iá»u tra của AP, thì ITS bắt đầu phục vụ cho hoạt Ä‘á»™ng của tình báo Mỹ sau khi há» cần những khoản chi phà lá»›n để bồi thÆ°á»ng cho các nạn nhân trong chiến tranh. Chẳng hạn nhÆ° trong má»™t báo cáo hà ng năm và o năm 1953, ITS đã giúp chÆ°Æ¡ng trình "Escapee Program" đóng góp má»™t phần đáng kể cho việc láºp danh sách và hồ sÆ¡ yêu cầu bồi thÆ°á»ng. Quá trình kiểm tra và sà ng lá»c các đối tượng chạy trốn vẫn được tiếp tục, sau khi ITS được chuyển giao cho Ủy ban Chữ tháºp Ä‘á» quốc tế và o năm 1955. ChÆ°Æ¡ng trình "Escapee Program" khi đó cÅ©ng được đổi tên thà nh "Refugee Program" và o năm 1963. Trong khuôn khổ của chÆ°Æ¡ng trình má»›i nà y, ITS vẫn tÃch cá»±c đáp ứng các đòi há»i của tình báo Mỹ cho tá»›i những năm 70 thế ká»· XX.
Theo các tà i liệu má»›i được Mỹ giải máºt và o năm ngoái, các cố vấn an ninh quốc gia của Tổng thống Harry Truman ngay từ đầu những năm 50 đã coi những nhân váºt Ä‘Ã o tẩu từ phÆ°Æ¡ng Äông có "má»™t giá trị tÃch cá»±c cho các mục tiêu của tình báo, cÅ©ng nhÆ° các hoạt Ä‘á»™ng tuyên truyá»n của Mỹ". Äó cÅ©ng là lý do khiến Tổng thống Truman hồi năm 1953 đã phê chuẩn má»™t khoản tiá»n 4,3 triệu USD để há»— trợ kinh phà cho chÆ°Æ¡ng trình "Escapee Program".
Còn trong má»™t tà i liệu lịch sá» của Bá»™ Ngoại giao Mỹ công bố hồi năm 2007 cÅ©ng Ä‘Æ°a ra má»™t thừa nháºn công khai vá» chÆ°Æ¡ng trình nà y khi nói rằng, các mục tiêu của "Escapee Program" là "chăm sóc và tái định cÆ° cho những ngÆ°á»i trốn chạy và nhân tiện sá» dụng há» cho các mục Ä‘Ãch của CIA và quân Ä‘á»™i".
Vá» phÃa CIA, chÆ°Æ¡ng trình hợp tác vá»›i ITS để hoạt Ä‘á»™ng tình báo được triển khai ngay từ đầu những năm 50 trong má»™t chiến dịch có máºt danh là REDSOX. Tuy nhiên, phần lá»›n những đối tượng đồng ý quay trở lại là m gián Ä‘iệp cho Mỹ Ä‘á»u bị bắt. Cụ thể là theo tà i liệu của chÃnh CIA, có tá»›i 75% trong tổng số 85 Ä‘iệp viên trong khuôn khổ chiến dịch REDSOX "đã mất tÃch và thất bại trong việc thá»±c thi các sứ mạng của mình".
Các phóng viên AP còn tìm đến má»™t nhân chứng sống là Miloslav K, ngÆ°á»i từng được CIA Ä‘á» nghị cung cấp tiá»n để quay lại hoạt Ä‘á»™ng gián Ä‘iệp tại Tiệp Khắc. Ông nà y đã kiên quyết khÆ°á»›c từ và hiện Ä‘ang có má»™t cuá»™c sống hÆ°u trà yên bình tại New York. Miloslav cho biết, ông được Ä‘á» nghị nháºn khoảng 1.000 mark (gần 2.000 USD và o thá»i đó) để quay trở lại thu tháºp thông tin tại Tiệp Khắc. "Các anh nghÄ© là 1.000 mark có thể khiến tôi quyết định mạo hiểm cuá»™c sống của mình à ?" - Miroslav đã trả lá»i thẳng thừng nhÆ° váºy trÆ°á»›c các nhân viên tuyển má»™ của CIA. Ông nà y cho biết là Ãt nhất đã biết má»™t trÆ°á»ng hợp đồng ý vá»›i Ä‘á» xuất trên và đã bị bắt trong chuyến Ä‘i thứ hai tá»›i Praha để gặp vợ mình.
Bằng chứng liên quan đến hoạt Ä‘á»™ng của ITS được các phóng viên AP phát hiện trên gác mái kho lÆ°u trữ của ITS. Kho lÆ°u trữ của ITS, Ä‘ang lÆ°u hÆ¡n 50 triệu trang tà i liệu từ thá»i phát xÃt Äức, hiện nằm tại thị trấn Bad Arolsen. Kho nà y lần đầu tiên được mở cá»a công khai cho công chúng và các chuyên gia nghiên cứu và o tháng 11/2007