VĨNH BIỆT PHÓ GIÃO SƯ, NHÀ GIÃO ƯU TÚ NGUYỄN NGUYÊN TRỨ |
Vendredi, 26 Juillet 2019 00:37 |
VĨNH BIỆT PHÓ GIÃO SƯ, NHÀ GIÃO ƯU TÚ NGUYỄN NGUYÊN TRỨ Bùi Mạnh Nhị Biết Phó Giáo sÆ°, Nhà giáo Ưu tú Nguyá»…n Nguyên Trứ bị bệnh đã lâu ngà y nhÆ°ng tin thầy qua Ä‘á»i vẫn là m những đồng nghiệp, há»c trò và bao ngÆ°á»i thân quen của thầy bà ng hoà ng thÆ°Æ¡ng tiếc. Thêm má»™t nhà ngôn ngữ há»c, má»™t nhà giáo tà i hoa, đức Ä‘á»™, má»™t tiếng hát ân tình, trong sáng của Bà i ca SÆ° phạm ra Ä‘i. Từng tốt nghiệp Lá»›p viết báo Huỳnh Thúc Kháng năm 1949, TrÆ°á»ng Sinh ngữ Trung Hoa năm 1950, từng là m Hiệu trưởng TrÆ°á»ng cấp 1 Tân Minh (Tuyên Hóa), Hiệu trưởng TrÆ°á»ng cấp 1 Hòa Ninh (Quảng Trạch, Quảng Bình), sau đó há»c và tốt nghiệp tại Khu há»c xá Trung Æ°Æ¡ng và TrÆ°á»ng Äại há»c SÆ° phạm Hà Ná»™i từ 1954 đến 1959, thầy Nguyá»…n Nguyên Trứ đã chuẩn bị cho mình má»™t hà nh trang và thá»±c tiá»…n văn hóa sâu rá»™ng, để và o nghá». Thầy tiếp nối truyá»n thống của má»™t gia đình Nho há»c đầy khà tiết. Thầy Nguyá»…n Nguyên Trứ rất khiêm tốn nên Ãt ai biết má»™t trong những cụ tổ trá»±c hệ của thầy, cụ Nguyá»…n Hiệu (1674 – 1735), từng là đại thần nhà Lê trung hÆ°ng. Thân sinh của thầy, cụ Nguyá»…n Trinh Vá»±c, cÅ©ng là giáo há»c, từng dịch nhiá»u thÆ¡ ngụ ngôn, những bà i thÆ¡ “uốn nắn những phong tục, táºt xấu bằng tiếng cÆ°á»i†của La Fontaine sang tiếng Việt. Năm 2017, Nhà xuất bản Nhã Nam và Há»™i Nhà văn Việt Nam đã tái bản tác phẩm song ngữ Việt- Pháp ThÆ¡ ngụ ngôn La Fontaine của dịch giả Nguyá»…n Trinh Vá»±c, há»a sÄ© Mạnh Quỳnh minh há»a. Thầy Nguyá»…n Nguyên Trứ thuá»™c lá»›p cán bá»™ đầu tiên được phân công vá» xây dá»±ng TrÆ°á»ng Äại há»c SÆ° phạm Vinh (nay là Äại há»c Vinh) từ năm 1959 và đã 22 năm, từ năm 1959 đến 1981, nghiên cứu, giảng dạy tại ngôi trÆ°á»ng già u truyá»n thống nà y trong thá»i kì gian khó nhất. Sau đó, Thầy chuyển vá» nghiên cứu, giảng dạy tại Khoa Ngữ văn, TrÆ°á»ng Äại há»c SÆ° phạm Thà nh phố Hồ Chà Minh từ năm 1981 đến khi nghỉ hÆ°u, năm 1997. Thầy đã được Chủ tịch nÆ°á»›c tặng Huy chÆ°Æ¡ng Kháng chiến chống Pháp hạng Hai và Huân chÆ°Æ¡ng Kháng chiến chống MÄ© hạng Nhất, được phong há»c hà m Phó Giáo sÆ° năm 1984, và được Chủ tịch nÆ°á»›c tặng danh hiệu Nhà giáo Ưu tú năm 1994. Từng dạy Văn há»c Trung Quốc, Văn há»c Việt Nam tại TrÆ°á»ng Äại há»c SÆ° phạm Vinh nhÆ°ng công việc chÃnh của thầy là nghiên cứu, giảng dạy ngôn ngữ. Các công trình chủ yếu của thầy gồm Ngữ âm há»c tiếng Việt hiện đại (Nxb Giáo dục, 1977), ThÆ¡ và thẩm bình thÆ¡ (Nxb Giáo dục, 1991), Há»c táºp phong cách ngôn ngữ của Chủ tịch Hồ Chà Minh (đồng tác giả, Nxb Khoa há»c xã há»™i, 1979), Những vấn Ä‘á» ngôn ngữ há»c Việt Nam (viết chung, Nxb Äại há»c và Trung há»c chuyên nghiệp, 1980), Giữ gìn sá»± trong sáng của tiếng Việt (viết chung, Nxb Khoa há»c xã há»™i, 1981), Sách giáo khoa Tiếng Việt 11 ( viết chung, Nxb Giáo dục, 1991), Sách Bà i táºp Tiếng Việt ( viết chung, Nxb Giáo dục, 1991), Äá» cÆ°Æ¡ng bà i giảng vá» phong cách há»c, TrÆ°á»ng Äại há»c SÆ° phạm Thà nh phố Hồ Chà Minh, 1983); v.v… Những đồng nghiệp, há»c trò từng là m việc hoặc được thầy giảng dạy, hÆ°á»›ng dẫn là m luáºn văn thạc sÄ©, luáºn án tiến sÄ© khó có thể quên má»™t con ngÆ°á»i  tà i hoa nhÆ°ng khiêm tốn, dứt khoát nhÆ°ng hiá»n háºu, nhẫn nại, luôn quan tâm tá»›i ngÆ°á»i khác, nhÆ° thầy. Xin được kể ba mẩu chuyện là m tôi nhá»› mãi vá» thầy.
Tôi có thói quen rất thÃch được trò chuyện vá»›i các nhà ngôn ngữ há»c. Bởi vì chuyên môn của tôi, ngà nh văn há»c dân gian, nói nhÆ° nhà nghiên cứu V. Ia. Prop, rất gần vá»›i ngôn ngữ há»c. Trong má»™t lần trò chuyện, thầy Nguyá»…n Nguyên Trứ há»i tôi: Nhị Æ¡i, trong câu tục ngữ ThÆ°Æ¡ng ngÆ°á»i nhÆ° thể thÆ°Æ¡ng thân, vì sao dân gian đặt vế thÆ°Æ¡ng ngÆ°á»i lên trÆ°á»›c thÆ°Æ¡ng thân? Không đợi tôi trả lá»i, thầy há»i tiếp: Khi nà o ngÆ°á»i ta má»›i nói thÆ°Æ¡ng thân nhỉ? Lúc sung sÆ°á»›ng, hạnh phúc, có khi nà o ngÆ°á»i ta nói thÆ°Æ¡ng thân không? Nếu có nói, thì để nhắc, để nhá»› tá»›i cái gì? Chao ôi, đúng là câu há»i của nhà tu từ há»c, phong cách há»c! ChÃnh những câu há»i ấy của thầy đã gợi cho tôi bao ý tưởng để phân tÃch, để viết vá» câu tục ngữ kiệm lá»i mà rá»™ng lá»›n và thẳm sâu tình ý ấy. Sau nà y, má»—i khi giảng, hay hÆ°á»›ng dẫn sinh viên thảo luáºn vá» câu tục ngữ, tôi lại nhá»› tá»›i lần trò chuyện đầy ấn tượng ấy của thầy. Soi và o cuá»™c Ä‘á»i thầy, tôi nghiệm thấy, hình nhÆ° thầy và vợ thầy, cô Nguyá»…n Thị Cam, nguyên Trưởng phòng Quản trị - Thiết bị, chủ tịch Công Ä‘oà n TrÆ°á»ng Äại há»c SÆ° phạm Thà nh phố Hồ Chà Minh, đã sống vá»›i má»i ngÆ°á»i, nhất là những ngÆ°á»i trong hoà n cảnh khó khăn, đúng nhÆ° triết lÃ, lá»i khuyên, lá»i nhắn gá»i của cha ông cho con cháu muôn Ä‘á»i. Cán bá»™, giảng viên, nhân viên TrÆ°á»ng Äại há»c SÆ° phạm Thà nh phố Hồ Chà Minh Ä‘á»u biết, không có chuyện vui, buồn nà o của những ngÆ°á»i trong trÆ°á»ng mà thầy, cô không có mặt.
Thầy Nguyá»…n Nguyên Trứ luôn chịu khó lắng nghe ngÆ°á»i khác. Những Ä‘iá»u biết được, há»c được từ ngÆ°á»i khác, kể cả há»c trò, thầy không bao giá» quên. Trong má»™t lần nói vá» phong tục quê hÆ°Æ¡ng ngà y Tết, tôi kể vá»›i thầy: Ở quê em, ngà y cúng Ông Táo (23 tháng Chạp), thiếu gì thì thiếu, nhÆ°ng các gia đình Ä‘á»u cố gắng để nhất định ba thứ phải đầy: hÅ© gạo trong nhà , hÅ© muối trong bếp và chum (lu) nÆ°á»›c trÆ°á»›c nhà . Ba thứ ấy phải đầy để nhỠông Táo lên Trá»i tâu vá»›i Ngá»c Hoà ng nguyện Æ°á»›c trong năm má»›i của gia đình. Tôi kể rồi cÅ©ng quên Ä‘i. Bất ngá» là chuyện ấy được thầy nhá»›. Rồi thầy nhắc con cái trong nhà là m theo. Gặp tôi, thầy hay nhắc lại chuyện ấy. Có lần, thầy còn “tiết lộ†cho tôi biết thêm: từ khi là m nhÆ° thế, kinh tế gia đình thầy no đủ, dÆ° dáºt hÆ¡n. Các con thầy, vá» sau, hình nhÆ° Ä‘á»u biết chuyện nà y. Nghe thầy nhắc lại chuyện, tôi cứ phân vân. Äiá»u đó là ngẫu nhiên? Hay có phải, má»™t phong tục dân gian giản dị, khi được tin và trân trá»ng thá»±c hiện, lại có ứng nghiệm diệu kì!
Tôi biết câu danh ngôn và ng ngá»c nà y từ thầy Nguyá»…n Nguyên Trứ. Thầy dùng nó để nói vá» GS. Lê Trà Viá»…n, ngÆ°á»i có vóc dáng nhá», thanh, luôn kiên trì táºp luyện nên sức khá»e rất tốt, rất dẻo dai, trÆ°á»ng thá». Thầy nói vá» GS. Lê Trà Viá»…n để noi gÆ°Æ¡ng. Bản thân thầy, vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i trong chúng tôi, cÅ©ng là tấm gÆ°Æ¡ng vá» sá»± rèn luyện, là m việc hết mình và luôn lạc quan, vui vẻ. Tuổi trẻ của thầy Nguyá»…n Nguyên Trứ gắn liá»n vá»›i giai Ä‘oạn gian khổ nhất của đất nÆ°á»›c. Ãt ai biết rằng thầy đã phải cắt ¾ bao tá» sau những tháng năm và o sinh ra tỠở vùng đất lá»a khu bốn trong những năm chiến tranh chống Pháp và chống MÄ©. Có lẽ vì thế, thầy luôn gầy.  Gặp thầy, bao giá» chúng tôi cÅ©ng gặp nụ cÆ°á»i hiá»n háºu và nhiệt huyết vá»›i nghá». Thầy đã giảng dạy tại nhiá»u trÆ°á»ng đại há»c: TrÆ°á»ng Äại há»c SÆ° phạm Vinh, TrÆ°á»ng Äại há»c SÆ° phạm Thà nh phố Hồ Chà Minh, TrÆ°á»ng Äại há»c Khoa há»c Xã há»™i và Nhân văn, Äại há»c Quốc gia Thà nh phố Hồ Chà Minh, Viện Khoa há»c xã há»™i tại Thà nh phố Hồ Chà Minh, TrÆ°á»ng Äại há»c Ngoại ngữ và Tin há»c thà nh phố Hồ Chà Minh. Những giá» lên lá»›p của Thầy luôn để lại ấn tượng khó phai má» trong sinh viên, há»c viên. Thầy hay kể vá»›i tôi vá» việc phải bản lÄ©nh, chủ Ä‘á»™ng thÃch nghi vá»›i hoà n cảnh luôn thay đổi không ngừng. CÅ©ng từ những câu chuyện vá» chủ Ä‘á» nà y, thầy và tôi trong má»™t lần trò chuyện đã tìm ra những hoà n cảnh sá» dụng rất thú vị của câu tục ngữ Chuối sau, cau trÆ°á»›c. Rằng, câu tục ngữ ấy nói vá» cách trồng các loại cây và cảnh váºt quen thuá»™c ở những gia đình vùng nông thôn Bắc bá»™: chuối thì trồng sau nhà , cau thì trồng trÆ°á»›c cá»a. Rằng, câu tục ngữ ấy nhắc ngÆ°á»i ta buồng chuối, quả chuối, buông cau, quả cau chá»— nà o là ngon nhất. Rằng, câu tục ngữ ấy cÅ©ng nhắc ngÆ°á»i ta cách cắt buồng chuối, buồng cau: cắt chuối thì cắt buồng sau trÆ°á»›c, cắt cau thì ngược lại, cắt từ buồng trÆ°á»›c. Câu tục ngữ còn dặn ngÆ°á»i ta vá» cách bà i trÃ, đặt đồ lá»… trên ban thá»: Ä‘Ä©a cau phải luôn đặt trÆ°á»›c nải chuối; v.v… Chúng ta vẫn nói, há»c ở má»i nÆ¡i, má»i lúc. Thầy Nguyá»…n Nguyên Trứ và tôi đã nhiá»u lần có những trải nghiệm thú vị nhÆ° váºy. Mấy năm gần đây, sức khá»e thầy Nguyên Nguyên Trứ giảm hẳn nhÆ°ng thầy vẫn luôn lạc quan và kiên cÆ°á»ng vượt qua bệnh táºt. Thầy vẫn hay nói vui: cái gầy tá»± nhiên của mình là cái ngà n và ng cÅ©ng khó mua được của tuổi già . Äiá»u đó có thể ai đó nghi ngá», tôi thì cÅ©ng có niá»m tin nhÆ° thầy! Tôi cà ng tin rằng những ngÆ°á»i đức Ä‘á»™ nhÆ° thầy đã và sẽ để lại cho con cháu nếp nhà an yên và hạnh phúc!  Phó Giáo sÆ°, Nhà giáo Ưu tú Nguyá»…n Nguyên Trứ đã ra Ä‘i ở tuổi 88. Thầy thuá»™c thế hệ những ngÆ°á»i xÆ°a nay hiếm, sá»± ra Ä‘i của thầy để lại nhiá»u thÆ°Æ¡ng tiếc của chúng tôi. VÄ©nh biệt thầy, xin được ghi lại má»™t số dấu ấn sâu Ä‘áºm của thầy và vá» thầy đối vá»›i chúng tôi. Thà nh phố Hồ Chà Minh, ngà y 22 - 7 – 2019 B.M.N |