Ảnh từ Internet
Trong lịch sá» tÆ° tưởng nhân loại, Jean Jacques Rousseau được biết đến không chỉ vá»›i tÆ° cách nhà tÆ° tưởng vÄ© đại, nhà Khai sáng lá»—i lạc của Triết há»c Khai sáng Pháp thế ká»· XVIII. Ông còn được biết đến vá»›i tÆ° cách nhà chÃnh trị há»c, nhà nghệ thuáºt há»c, nhà văn, nhà giáo dục há»c.
Vá»›i tÆ° cách nhà triết há»c, vá» phÆ°Æ¡ng diện thế giá»›i quan, J.J.Rousseau là ngÆ°á»i theo thuyết thần luáºn. Ngoà i sá»± tồn tại của thần linh, ông còn thừa nháºn sá»± tồn tại của linh hồn bất tá». Trong lÄ©nh vá»±c lý luáºn nháºn thức, ông Ä‘á» cao cảm giác luáºn, mặc dù ông thừa nháºn tÃnh chất bẩm sinh của các ý niệm đạo đức(1). Trong đạo đức há»c, ông coi đức hạnh là “khoa há»c cao siêu của các tâm hồn Ä‘Æ¡n sÆ¡â€, bởi triết há»c Ä‘Ãch thá»±c là “lắng nghe tiếng nói của lÆ°Æ¡ng tâmâ€(2).
Vá»›i tÆ° cách nhà chÃnh trị há»c, J.J.Rousseau mang láºp trÆ°á»ng cấp tiến. Ông là đại diện tiêu biểu cho tầng lá»›p tiểu tÆ° sản theo Ä‘Æ°á»ng lối cánh tả trong các nhà Khai sáng Pháp. Từ láºp trÆ°á»ng cấp tiến - tả khuynh, ông phê phán gay gắt các quan hệ đẳng cấp phong kiến và chế Ä‘á»™ chuyên chế, ủng há»™ ná»n dân chủ tÆ° sản và các quyá»n tá»± do của công dân, tán thà nh sá»± bình đẳng của con ngÆ°á»i bất chấp nguồn gốc xuất thân; đồng thá»i, lên án các lãnh tụ chÃnh trị Ä‘á» cao khÃa cạnh kinh tế và hạ thấp vai trò của đạo đức, của đức hạnh trong chÃnh trị. Những tÆ° tưởng nà y của ông đã trở thà nh khẩu hiệu và phÆ°Æ¡ng châm hà nh Ä‘á»™ng của giai cấp tÆ° sản Pháp trong cuá»™c cách mạng (1789 - 1794).
Vá»›i tÆ° cách nhà nghệ thuáºt há»c, mặc dù thừa nháºn nghệ thuáºt là lÄ©nh vá»±c mãi mãi cần thiết cho nhân loại, song J.J.Rousseau vẫn giữ quan Ä‘iểm coi nghệ thuáºt là lÄ©nh vá»±c luôn chứa Ä‘á»±ng những yếu tố nhục cảm và do váºy, nó luôn bị con ngÆ°á»i sá» dụng cho những mục Ä‘Ãch bất chÃnh của há» và là má»™t trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng suy đồi của xã há»™i. Vá»›i năng khiếu âm nhạc, ông đã Ä‘á» xuất má»™t kiểu ký âm má»›i cho âm nhạc và sáng tác nhạc kịch.
Vá»›i tÆ° cách nhà văn, J.J.Rousseau đã để lại cho nhân loại những áng văn tuyệt tác ca ngợi tình yêu chân tháºt, đấu tranh cho tá»± do hôn nhân, tá»± do luyến ái. Những cuốn tiểu thuyết của ông đã tạo nên má»™t trà o lÆ°u văn há»c lãng mạn má»›i, trong đó tiểu thuyết July hay nà ng Heloise má»›i được coi là câu chuyện tình nổi tiếng nhất thế ká»· XVIII.
Vá»›i tÆ° cách nhà giáo dục há»c, J.J.Rousseau kịch liệt phê phán hệ thống giáo dục theo đẳng cấp của chế Ä‘á»™ phong kiến và đỠxuất xây dá»±ng má»™t hệ thống giáo dục má»›i lấy việc Ä‘Ã o tạo những công dân tÃch cá»±c, biết quý trá»ng lao Ä‘á»™ng là m mục tiêu chÃnh.
J.J.Rousseau sinh ngà y 28 tháng 6 năm 1712 trong má»™t gia đình thợ thủ công là m nghá» sá»a chữa đồng hồ ở Geneve (Thụy SÄ©). Ông ná»™i của J.J.Rousseau vốn là ngÆ°á»i Pháp. Bố đẻ của J.J.Rousseau là Issac Rousseau. Khi J.J.Rousseau má»›i ra Ä‘á»i được 9 ngà y thì mẹ đẻ ông mất. MÆ°á»i năm tuổi thÆ¡ của cáºu bé mồ côi J.J.Rousseau sống trong sá»± đùm bá»c, nuôi dạy của cha. Ông Issac Rousseau cho cáºu con trai Ä‘á»c rất nhiá»u cuốn sách viết vá» cuá»™c Ä‘á»i và sá»± nghiệp của các nhân váºt lịch sá». Trong số đó, J.J.Rousseau thÃch nhất là những cuốn sách của Plutarque (50 - 125) viết vá» các nhân váºt lịch sá» Hy Lạp và La Mã cổ đại. Sau nà y, khi nhá»› lại thá»i thÆ¡ ấu của mình, J.J.Rousseau đã nói rõ, sở dÄ© ông thÃch các tác phẩm của nhà văn Hy Lạp cổ đại là bởi chúng đã Ä‘em đến cho ông má»™t tinh thần tá»± do và cá»™ng hòa, má»™t tÃnh cách bất khuất và kiêu căng, má»™t lối sống không cam chịu, không chấp nháºn số pháºn nô lệ(3).
Năm 1722, do khó khăn trong cuá»™c sống gia đình, ông Issac Rousseau đã phải rá»i bá» Geneve Ä‘i kiếm sống ở nhiá»u nÆ¡i. Ông gá»i J.J.Rousseau cho em trai mình ở lại Geneve. Trong 5 năm sống vá»›i chú ruá»™t, thoạt đầu J.J.Rousseau được gá»i và o há»c ở má»™t trÆ°á»ng ná»™i trú và tại đây, theo lá»i ông kể trong táºp hồi ký – Tá»± bạch,“chúng tôi há»c… tất cả cái rác rưởi vá»› vẩn từng được coi là sá»± giáo dụcâ€(4). Sau hai năm, ông thôi há»c ở đây để theo há»c nghá» chạm khắc vỠđồng hồ. Trong những năm tháng nà y, mặc dù có cuá»™c sống không đến ná»—i vất vả, lại được sống ở Geneve - nÆ¡i mà trong lòng chế Ä‘á»™ phong kiến đã có sá»± xuất hiện của bầu không khà dân chủ tÆ° sản, nhÆ°ng vốn là con ngÆ°á»i có khát vá»ng tá»± do từ nhá», J.J.Rousseau luôn cảm thấy cuá»™c sống của mình là tù túng, bản thân mình bị bạc đãi, coi khinh. Do váºy, ngà y 14 tháng 3 năm 1728, khi gần tròn 16 tuổi, J.J.Rousseau đã tìm cách trốn khá»i Geneve.
Trong những năm tháng lÆ°u lạc để kiếm sống và mÆ°u tìm sá»± nghiệp, từ 1728 đến 1741, thoạt đầu ở Thụy SÄ©, sau đó ở Pháp, Italia và năm 1742 đến Paris - thủ đô nÆ°á»›c Pháp, J.J.Rousseau đã trải qua nhiá»u công việc, từ thÆ° ký sở địa chÃnh, chép nhạc thuê đến gia sÆ°. Ở đâu, là m nghá» gì, ông cÅ©ng luôn gặp khó khăn trong cuá»™c sống, không hà i lòng vá»›i công việc và phải chứng kiến những cảnh bất công, phi lý. Ngay cả ở Paris – thủ đô hoa lệ của nÆ°á»›c Pháp, ông cÅ©ng luôn cảm thấy xã há»™i thượng lÆ°u xa lạ vá»›i chÃnh mình, xa lạ vá»›i cuá»™c sống của những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng mà ông yêu mến. Äể ổn định cuá»™c sống, đã có lúc ông buá»™c phải từ bỠđạo Tin là nh mà ông vốn là má»™t tÃn đồ ngay từ nhỠđể trở thà nh má»™t tÃn đồ Giatô giáo theo ý muốn của ngÆ°á»i khác. Mặc dù phải lo kiếm sống hà ng ngà y, song J.J.Rousseau vẫn không từ bá» thói quen Ä‘á»c sách. Ở tuổi 20, ông đã Ä‘á»c rất nhiá»u tác phẩm của Plato, Virgil, Horace, Montaigne, Pascal, Voltaire,… Vá»›i ông, Ä‘á»c sách bao giá» cÅ©ng là công việc hứng thú và là cách tốt nhất để tá»± trang bị kiến thức. TÆ° duy triết há»c, chÃnh trị há»c, văn há»c và cả âm nhạc, nghệ thuáºt của ông đã được hình thà nh và phát triển trong chÃnh những năm tháng lÆ°u lạc để kiếm sống nà y. Và o những năm cuối của cuá»™c sống lÆ°u lạc nà y, ông đã bắt đầu ghi chép những suy nghÄ© tản mạn của mình vá» những lÄ©nh vá»±c mà ông quan tâm.
Sá»± nghiệp sáng tạo lý luáºn của J.J.Rousseau thá»±c sá»± bắt đầu trong những năm 1742 - 1756 khi ông chuyển tá»›i sống ở Paris.
Năm 1742, J.J.Rousseau viết tác phẩm đầu tay - Kiến nghị láºp bản ký âm má»›i cho âm nhạc. Ông gá»i bản kiến nghị nà y lên Viện Hà n lâm khoa há»c Paris, nhÆ°ng không được Há»™i đồng giám định thông qua, vì phÆ°Æ¡ng pháp ghi âm má»›i của ông còn rắc rối, phức tạp hÆ¡n cách ghi nốt nhạc Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i.
Năm 1743, J.J.Rousseau là m thÆ° ký riêng cho De Montaigu - Äại sứ Pháp tại Vinise. Vá»›i công việc nà y, ông đã có thêm những hiểu biết vá» chÃnh trị. Song, vá»›i bản tÃnh của má»™t con ngÆ°á»i phóng khoáng, yêu tá»± do, ông không chịu nổi cách đối xá» keo kiệt, bủn xỉn và thái Ä‘á»™ trịnh thượng của viên đại sứ nà y và do váºy, ông đã xin thôi việc (năm 1744).
Năm 1745, J.J.Rousseau là m quen, rồi sau đó kết hôn (1768) và sống trá»n Ä‘á»i vá»›i cô gái nghèo, thất há»c Therese Levasseur - ngÆ°á»i đã chia sẻ vá»›i ông má»i ná»—i Ä‘au buồn của cuá»™c sống, cùng ông nếm trải má»i khó khăn, gian khổ cÅ©ng nhÆ° niá»m hạnh phúc giản dị. Trong táºp hồi ký - Tá»± bạch, khi nói vá» Therese Levasseur, ông viết: “Therese là niá»m an ủi duy nhất và có thá»±c mà Trá»i đã ban cho tôi trong cảnh cùng khổ, và chỉ riêng niá»m an ủi ấy đủ giúp tôi chịu Ä‘á»±ng được cuá»™c Ä‘á»iâ€(5).
Năm 1746, J.J.Rousseau là m thÆ° ký riêng cho bà Dupin, giúp bà chép bản thảo cuốn sách vá» vấn Ä‘á» phụ nữ. Cùng vá»›i công việc nà y, ông còn là m nghá» chép nhạc thuê để kiếm sống. Trong thá»i gian nà y, ông là m quen vá»›i D.Diderot (1713 - 1784) và cùng vá»›i D.Diderot, D’ Alambert và má»™t số nhà tÆ° tưởng khác biên soạn Từ Ä‘iển Bách khoa toà n thÆ°. Trong bá»™ Từ Ä‘iển (gồm 35 táºp) nà y, ông viết các mục vá» kinh tế chÃnh trị và âm nhạc. CÅ©ng trong thá»i gian nà y, ông còn viết má»™t số bà i báo nhằm truyá»n bá kiến thức khoa há»c, nghệ thuáºt, tuyên truyá»n tÆ° tưởng tá»± do, bình đẳng, chống giáo há»™i và chế Ä‘á»™ quân chủ chuyên chế Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i.
Năm 1749, J.J.Rousseau viết luáºn văn Luáºn vá» khoa há»c và nghệ thuáºt để tham dá»± cuá»™c thi do Viện Hà n lâm khoa há»c Dijon tổ chức vá»›i chủ đỠ“Việc chấn hÆ°ng khoa há»c và nghệ thuáºt có góp phần là m cho phong tục thuần khiết hay khôngâ€. Trong luáºn văn nà y, ông đã khẳng định sá»± tiến bá»™ của khoa há»c và nghệ thuáºt là cái mà nhân loại luôn cần đến, song tá»™i lá»—i là ở chá»—, do khoa há»c lấn át tôn giáo, tÃnh nhục cảm chiếm Æ°u thế trong nghệ thuáºt và sá»± phóng đãng trà n ngáºp văn chÆ°Æ¡ng đã để cho con ngÆ°á»i lợi dụng khoa há»c, văn há»c và nghệ thuáºt thá»±c hiện những mục Ä‘Ãch bất chÃnh. Vá»›i quan Ä‘iểm nà y, ông còn cho rằng, do tầng lá»›p thượng lÆ°u quý tá»™c chỉ biết sống xa hoa trên đầu những ngÆ°á»i dân lao Ä‘á»™ng, nên khoa há»c, văn há»c và nghệ thuáºt cà ng phát triển thì xã há»™i quý tá»™c cà ng lún sâu và o con Ä‘Æ°á»ng trụy lạc và những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng ngà y cà ng nghèo khổ. Và , để phân biệt những nhà khoa há»c, nghệ thuáºt chân chÃnh vá»›i những kẻ áp bức, bóc lá»™t nhân dân, ông đã dà nh những trang cuối của luáºn văn nà y để ca ngợi công lao của các nhà khoa há»c, nhà triết há»c, nhÆ° Bacon, Descartes, Newton. Luáºn văn nà y đã được Viện Hà n lâm khoa há»c Dijon trao giải thưởng. Nó đã là m cho J.J.Rousseau trở nên nổi tiếng và khiến cho D.Diderot phải thốt lên rằng, chÆ°a bao giỠông thấy có trÆ°á»ng hợp nà o lại thà nh công đến thế. Song khi được công bố và o năm 1750, nó đã gây nên nhiá»u phản ứng trái ngược nhau trong xã há»™i Pháp Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i: giá»›i quý tá»™c Pháp thì lên tiếng chê bai, tháºm chà công kÃch, còn đông đảo quần chúng nhân dân thì hoan nghênh cả ná»™i dung lẫn tác giả của nó(6).
Năm 1753, J.J.Rousseau viết luáºn văn Vá» nguồn gốc của sá»± bất bình đẳng cÅ©ng lại để tham dá»± cuá»™c thi do Viện Hà n lâm khoa há»c Dijon tổ chức vá»›i chủ đỠ“Nguồn gốc của sá»± bất bình đẳng giữa ngÆ°á»i và ngÆ°á»i là gì? Nó có phù hợp vá»›i luáºt tá»± nhiên hay không?â€. Trong luáºn văn nà y, ông đã vạch rõ nguồn gốc của sá»± bất bình đẳng trong xã há»™i là ở chế Ä‘á»™ tÆ° hữu tà i sản. Vá»›i khẳng định nà y, ông kịch liệt phản đối chế Ä‘á»™ tÆ° hữu tà i sản và lên án mạnh mẽ những kẻ quyá»n thế đã ra sức bênh vá»±c và biện minh cho sá»± bất bình đẳng đó. Ông viết: “Những kẻ quyá»n thế luôn tìm má»i cách để bênh vá»±c cho sá»± bất bình đẳng. Há» giải thÃch rằng, bất bình đẳng là má»™t quy luáºt tá»± nhiên, cÅ©ng nhÆ° bà n tay có ngón ngắn, ngón dà i. Nhân dân rên rỉ dÆ°á»›i sá»± áp bức của há» thì há» lại dẫn Kinh thánh ra để bịt miệng thiên hạâ€(7). Theo ông, bất bình đẳng không phải là má»™t quy luáºt tá»± nhiên, mà là sản phẩm của xã há»™i loà i ngÆ°á»i; nó tồn tại và phát triển từ khi xuất hiện chế Ä‘á»™ tÆ° hữu tà i sản; rằng con ngÆ°á»i đã tạo ra sá»± bất bình đẳng thì con ngÆ°á»i cÅ©ng có thể xóa bá» nó. Ông cÅ©ng đã phân biệt rõ hai loại bất bình đẳng giữa ngÆ°á»i vá»›i ngÆ°á»i. Äó là bất bình đẳng tá»± nhiên nhÆ° ngÆ°á»i cao, kẻ thấp; ngÆ°á»i thông minh, kẻ đần Ä‘á»™n và bất bình đẳng xã há»™i - bất bình đẳng do cÆ¡ chế xã há»™i tạo nên, nhÆ° kẻ già u, ngÆ°á»i nghèo.
Vá»›i luáºn văn Vá» nguồn gốc của sá»± bất bình đẳng, trong những năm 1754 - 1755, J.J.Rousseau đã thá»±c sá»± dấn thân và o má»™t cuá»™c đấu tranh chÃnh trị. Khi luáºn văn nà y bị loại ra khá»i cuá»™c thi, ông đã gá»i bản thảo sang Hà Lan nhá» Nhà xuất bản Michel Ray ấn hà nh. Tháng 6 năm 1755, luáºn văn nà y đã ra mắt công chúng Hà Lan và ngay láºp tức, nó cÅ©ng đã xuất hiện ở các hiệu sách của thủ đô Paris. CÅ©ng ngay láºp tức, luáºn văn nà y đã nháºn được sá»± công kÃch mãnh liệt từ giá»›i thượng lÆ°u quý tá»™c Paris và tác giả của nó - J.J.Rousseau - cÅ©ng chịu chung số pháºn. Vua Louis XV, khi gá»i J.J.Rousseau là “gã dân Ä‘en khốn nạnâ€, “tên ngoại kiá»u Geneveâ€, đã chất vấn ông vá»›i tÆ° cách đó mà “dám trổ tà i múa chữ, tá»± cho mình cái quyá»n công khai nói vá» tá»± do ngay giữa Paris Æ°?â€. Hầu tÆ°á»›c D’Argenson - má»™t chÃnh khách Pháp, bạn của các nhà Khai sáng Pháp thế ká»· XVIII, ngÆ°á»i được J.J.Rousseau ca ngợi là nhà thông thái đáng kÃnh - lên án ông vá» tá»™i đã lăng mạ, phỉ báng xã há»™i Pháp, bác bá» chế Ä‘á»™ tÆ° hữu tà i sản, phê phán lối sống của giá»›i quý tá»™c thượng lÆ°u và coi những quan niệm mà ông Ä‘Æ°a ra là “hết sức quá đángâ€. Ngay cả F.M.Voltaire (1694 - 1778) - nhà Khai sáng Pháp hà ng đầu, ngÆ°á»i được coi là thần tượng của tầng lá»›p thị dân Pháp Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i và là bạn cao niên của J.J.Rousseau, khi nháºn được sách tặng của J.J.Rousseau đã viết thÆ° phê phán ông và gá»i triết lý của ông là thứ “triết lý của bá»n khố rách áo ômâ€, là lá»i lẽ của kẻ chuyên “xui bá»n nhà nghèo cÆ°á»›p lại tà i sản của nhà già u†mà khi Ä‘á»c nó, “ngÆ°á»i ta thấy ngứa ngáyâ€. Không thể chấp nháºn được sá»± công kÃch ấy, J.J.Rousseau đã viết thÆ° đáp trả và công khai phản kÃch lại trên báo chà vá»›i những lá»i lẽ còn cay Ä‘á»™c, sâu sắc hÆ¡n nữa(8).
Tuy nhiên, trÆ°á»›c sá»± công kÃch dữ dá»™i của giá»›i quý tá»™c thượng lÆ°u Paris, J.J.Rousseau đã buá»™c phải trở vá» quê hÆ°Æ¡ng ông - Geneve. Tại đây, ông cho tái bản luáºn văn Vá» nguồn gốc của sá»± bất bình đẳng vá»›i lá»i tá»±a má»›i và đỠtặng ná»n cá»™ng hòa Geneve. CÅ©ng tại đây, ông đã lấy lại tÆ° cách công dân Genene và khôi phục tÃn ngưỡng gốc của mình là đạo Tin là nh.
Năm 1756, J.J.Rousseau lại rá»i bá» Geneve để đến sống ẩn dáºt ở Montmorency - má»™t vùng quê hẻo lánh ở phÃa Bắc Paris, trong má»™t ngôi nhà nhá» bá» hoang của má»™t ẩn sÄ© đã quá cố từ lâu. Những ngà y sống ở đây, ông hầu nhÆ° không tiếp xúc vá»›i bạn bè và bạn bè ông, kể cả D.Diderot, cÅ©ng xa lánh ông, vì há» không đồng tình vá»›i việc ông rá»i bá» Paris để sống trÆ¡ trá»i, cô Ä‘á»™c ở đây vá»›i thái Ä‘á»™ của má»™t con ngÆ°á»i ghét Ä‘á»i và kiêu kỳ. CÅ©ng do váºy mà tình bạn giữa ông vá»›i các nhà triết há»c trong nhóm Bách khoa toà n thÆ° ngà y cà ng phai nhạt, tan vỡ.
Tháng 1 năm 1761, J.J.Rousseau cho ra mắt công chúng Pháp cuốn tiểu thuyết July hay nà ng Heloise má»›i. Trong tiểu thuyết nà y, thông qua câu chuyện tình éo le, trắc trở giữa nà ng July - con gái má»™t nam tÆ°á»›c vá»›i chà ng gia sÆ° Xanh - PrÆ¡, ông đã Ä‘Æ°a ra má»™t quan niệm má»›i vá» tình yêu và hết lòng ca ngợi tình yêu chân tháºt, ngợi ca những con ngÆ°á»i dám đấu tranh cho tá»± do hôn nhân, tá»± do luyến ái, đồng thá»i lên án gay gắt kiểu cưỡng ép hôn nhân của chế Ä‘á»™ phong kiến Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i. ChÃnh vì thế mà tiểu thuyết nà y đã được đông đảo công chúng Paris, nhất là các báºc mệnh phụ và lá»›p trẻ nồng nhiệt tiếp nháºn.
Tháng 5 năm 1762, J.J.Rousseau tiếp tục cho ra mắt công chúng Pháp cuốn tiểu thuyết thứ hai của ông - Emile hay bà n vá» giáo dục. Trong tiểu thuyết nà y, thông qua câu chuyện hÆ° cấu vá» cách dạy dá»— của anh gia sÆ° Jean Jacques đối vá»›i cáºu há»c trò Emile, J.J.Rousseau đã Ä‘Æ°a ra má»™t quan niệm má»›i vá» giáo dục: hãy để cho trẻ được phát triển theo quy luáºt tá»± nhiên, bố mẹ không nên cưỡng chế con cái theo ý mình. Quan Ä‘iểm giáo dục nà y của ông tuy có đôi chá»— thái quá, nhÆ°ng nhìn chung, hoà n toà n trái ngược vá»›i ná»n giáo dục gò bó của chế Ä‘á»™ phong kiến và Giáo há»™i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i. Cái bao trùm toà n bá»™ quan Ä‘iểm giáo dục nà y là nêu cao tinh thần dân chủ và tá»± do, hÆ°á»›ng sá»± nghiệp giáo dục và o việc Ä‘Ã o tạo ra những công dân kiểu má»›i trong má»™t xã há»™i má»›i. ChÃnh vì lý do nà y mà ngay sau khi ra mắt công chúng Pháp, tiểu thuyết Emile hay bà n vá» giáo dục đã bị thu hồi và tác giả của nó bị truy nã.
Má»™t tháng trÆ°á»›c khi tiểu thuyết Emile hay bà n vá» giáo dục ra Ä‘á»i, tháng 4 năm 1762, tác phẩm quan trá»ng nhất, có tầm ảnh hưởng sâu rá»™ng nhất của J.J.Rousseau - Bà n vá» Khế Æ°á»›c xã há»™i đã được Nhà xuất bản Michel Ray ở Amsterdam (Hà Lan) cho ra mắt Ä‘á»™c giả.
Bà n vá» Khế Æ°á»›c xã há»™i, nhÆ° tác giả của nó - J.J.Rousseau đã viết: “Luáºn văn nhá» nà y trÃch từ má»™t công trình nghiên cứu rá»™ng hÆ¡n mà trÆ°á»›c kia tôi đã tiến hà nh nhÆ°ng chÆ°a lượng sức mình, nên phải bá» Ä‘i từ lâu. Äoạn rút ra ở đây là đoạn khá nhất mà tôi có thể yên tâm trình bà y vá»›i công chúng. Những phần khác không còn nữaâ€(9). Mục Ä‘Ãch của tác phẩm nà y, nhÆ° J.J.Rousseau đã chỉ rõ, là để “tìm xem trong tráºt tá»± dân sá»± có chăng má»™t số quy tắc cai trị chÃnh đáng, vững chắc, biết đối đãi vá»›i con ngÆ°á»i nhÆ° con ngÆ°á»i; và có chăng những luáºt pháp đúng vá»›i ý nghÄ©a chân thá»±c của nóâ€; đồng thá»i “gắn liá»n cái mà luáºt pháp cho phép vá»›i cái mà lợi Ãch thúc đẩy phải là m, khiến cho công lý và lợi Ãch không tách rá»i nhauâ€(10).
Toà n bá»™ ná»™i dung tác phẩm nà y được J.J.Rousseau chia là m bốn quyển. Quyển thứ nhất gồm 9 chÆ°Æ¡ng, trình bà y những ý niệm chung vá» quá trình hình thà nh xã há»™i từ trạng thái tá»± nhiên chuyển sang trạng thái dân sá»± và những ý niệm chung vá» việc thà nh láºp “Công Æ°á»›c xã há»™iâ€. Quyển thứ hai gồm 12 chÆ°Æ¡ng, chủ yếu bà n vá» vấn Ä‘á» láºp pháp, trong đó hai chÆ°Æ¡ng đầu bà n vỠý chà chung của toà n dân, vá» chủ quyá»n tối cao và cÆ¡ quan quyá»n lá»±c tối cao của má»™t nÆ°á»›c. Quyển thứ ba gồm 18 chÆ°Æ¡ng, chủ yếu bà n vá» vấn Ä‘á» hà nh pháp và cÆ¡ quan hà nh pháp. Quyển thứ tÆ° gồm 9 chÆ°Æ¡ng, chủ yếu bà n vá» vấn Ä‘á» tÆ° pháp và cÆ¡ quan tÆ° pháp.
TÆ° tưởng chủ đạo của J.J.Rousseau trong Bà n vá» Khế Æ°á»›c xã há»™i cÅ©ng nhÆ° trong các tác phẩm khác (“những áng văn chÆ°Æ¡ngâ€) của ông, nhÆ° nhà nghiên cứu, dịch giả Hoà ng Thanh Äạm - ngÆ°á»i dịch, chú thÃch và bình giảiBà n vá» Khế Æ°á»›c xã há»™i đã khẳng định, là “lý tưởng tá»± do, bình đẳngâ€, là đỠcao và hết lòng “bênh vá»±c tá»± do, bình đẳngâ€, “bảo vệ tá»± do, dân chủâ€(11).
Tháºt váºy, trong Bà n vá» Khế Æ°á»›c xã há»™i, J.J.Rousseau đã khẳng định: “NgÆ°á»i ta sinh ra tá»± do, nhÆ°ng rồi đâu đâu con ngÆ°á»i cÅ©ng sống trong xiá»ng xÃchâ€; “tá»± do là từ bản chất con ngÆ°á»i mà có. Luáºt đầu tiên của tá»± do là má»—i ngÆ°á»i phải được chăm lo sá»± tồn tại của mình… và do đó tá»± mình là m chủ lấy mìnhâ€. Rằng, “từ bá» tá»± do của mình là từ bá» phẩm chất con ngÆ°á»i, từ bá» quyá»n là m ngÆ°á»i và cả nghÄ©a vụ là m ngÆ°á»i†và nếu cần phải tìm xem “điá»u tốt nhất cho tất cả má»i ngÆ°á»i†là gì, “đỉnh cao nhất của các hệ thống láºp pháp†là gì thì tất cả chúng ta Ä‘á»u thấy “điá»u đó quy gá»n và o hai mục tiêu: Tá»± do và bình đẳngâ€. Do váºy, má»i cá»™ng đồng quốc gia Ä‘á»u cần đến má»™t Khế Æ°á»›c xã há»™i và vấn Ä‘á» cÆ¡ bản của Khế Æ°á»›c xã há»™i đó là “má»—i thà nh viên trong khi khép mình và o táºp thể, dùng sức mạnh táºp thể, vẫn được tá»± do đầy đủ nhÆ° trÆ°á»›c, vẫn chỉ tuân theo chÃnh bản thân mìnhâ€(12).
Vá»›i tÆ° tưởng đó, J.J.Rousseau đã công khai tuyên bố láºp trÆ°á»ng chÃnh trị cấp tiến của ông - đấu tranh cho tá»± do, bình đẳng và dân chủ, cho ná»n cá»™ng hòa và chống lại chÃnh thể quân chủ chuyên chế. CÅ©ng chÃnh vì thế mà ngay sau khi ra mắt công chúng, Bà n vá» Khế Æ°á»›c xã há»™i của ông đã bị cấm lÆ°u hà nh và bản thân ông cÅ©ng bị truy nã.
Trong bối cảnh đó, giữa tháng 6 năm 1762, ông đã rá»i Pais để trở vá» Geneve. NhÆ°ng tại Geneve - quê hÆ°Æ¡ng ông, chÃnh quyá»n và Giáo há»™i Geneve cÅ©ng ra lệnh đốt sách của ông và truy nã ông, khiến ông phải lẩn tránh khắp nÆ¡i. Năm 1765, khi ông Ä‘ang ẩn náu ở Motier - má»™t địa phÆ°Æ¡ng nhá» thuá»™c vùng Neuchatel(Thụy SÄ©), ngôi nhà nhá» mà ông Ä‘ang sống đã thÆ°á»ng xuyên bị những ngÆ°á»i dân quá khÃch trong vùng ném gạch đá theo sá»± xúi giục của các giáo sÄ©.
Năm 1766, J.J.Rousseau được nhà triết há»c Anh - D.Hume tạo Ä‘iá»u kiện cho cùng Ä‘i sang Anh. NhÆ°ng tại Anh, ông vẫn cảm thấy bất ổn, nhất là khi ông cảm nháºn thấy cách đối xá» có ý đồ không tốt của D.Hume đối vá»›i ông trên bÆ°á»›c Ä‘Æ°á»ng lÆ°u vong. Trong táºp hồi ký Tá»± bạch, ông viết: “Những kẻ khốn khổ thì ở đâu cÅ©ng bị khốn khổ. Ở Pháp ngÆ°á»i ta hạ lệnh bắt giam, ở Thụy SÄ© ngÆ°á»i ta ném đá và o nhà , ở Anh ngÆ°á»i ta là m nhục. NgÆ°á»i ta đã bán cho mình mảnh đất dung thân bằng giá quá đắtâ€(13). Không thể sống mãi trong tình cảnh đó, đầu năm 1768, ông trở lại Pháp ẩn náu tại má»™t vùng gần biên giá»›i Pháp - Italia cho đến giữa năm 1769 thì trở lại Paris, khi việc truy lùng ông không còn gay gắt nhÆ° trÆ°á»›c nữa.
Trong những năm 1772 - 1773, J.J.Rousseau táºp trung viết táºp Äối thoại vá»›i tiêu Ä‘á»Â Rousseau - ngÆ°á»i phán xét Jean Jacques nhằm mục Ä‘Ãch thanh minh để công chúng Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i và đá»i sau hiểu rõ con ngÆ°á»i thá»±c của ông, tÆ° tưởng của ông và tâm địa Ä‘á»™c ác của những kẻ từng là m hại ông. Năm 1766, ông bắt đầu viết táºp ký sá»±Những Ä‘iá»u mÆ¡ má»™ng của má»™t ngÆ°á»i lãng du cô Ä‘Æ¡n để nói lên tâm sá»± và những suy nghÄ© của mình vá» tÆ°Æ¡ng lai. Táºp ký sá»± nà y hoà n thà nh thì cÅ©ng là lúc ông trút hÆ¡i thở cuối cùng và o ngà y 2 tháng 7 năm 1778. Thi hà i ông được chôn cất tại má»™t hòn đảo nhá» có tên gá»i DÆ°Æ¡ng Liá»…u, nhÆ°ng và o ngà y 9 tháng 11 năm 1794, nhân dân Pháp đã rÆ°á»›c di hà i của ông từ đảo DÆ°Æ¡ng Liá»…u và o Ä‘iện Pantheon - nÆ¡i chôn cất các danh nhân đã là m rạng rỡ nÆ°á»›c Pháp.
Nhân 230 năm ngà y mất của nhà tÆ° tưởng vÄ© đại, nhà triết há»c Khai sáng Pháp - J.J.Rousseau, nhắc lại mấy nét vá» cuá»™c Ä‘á»i và sá»± nghiệp sáng tạo lý luáºn của ông để thêm má»™t lần nữa, chúng ta hiểu vì sao, ông được nhân dân Pháp và nhân loại tiến bá»™ trên toà n thế giá»›i tôn vinh, ngợi ca. Vì sao, tÆ° tưởng của ông cùng vá»›i tÆ° tưởng của các nhà triết há»c Khai sáng Pháp, nhÆ° Montesquieu, Vontaire, Diderot lại có ảnh hưởng sâu rá»™ng đến tiến trình của cuá»™c cách mạng dân chủ tÆ° sản Pháp thế ká»· XVIII (1789 - 1794). Vì sao, tác phẩm Emily hay bà n vá» giáo dục của ông lại được coi là tác phẩm hay nhất vá» giáo dục, kể từ tác phẩm Ná»n cá»™ng hoà của PheÄ‘Æ¡ và cuốn hút I.Kant đến mức, khi Ä‘á»c tác phẩm nà y, ông quên mất cuá»™c Ä‘i dạo bá»™ Ä‘á»u đặn hà ng ngà y của mình. Tháºm chà tác phẩm nà y còn khiến I.Kant phải thốt lên rằng, D.Hume là ngÆ°á»i đánh thức ông khá»i giấc ngủ giáo Ä‘iá»u trong lý thuyết vá» tri thức, còn J.J.Rousseau chÃnh là ngÆ°á»i đã chỉ Ä‘Æ°á»ng cho ông tá»›i má»™t lý thuyết má»›i vỠđạo đức há»c và tin rằng J.J.Rousseau là má»™t Newton trong thế giá»›i đạo đức há»c. I.Kant ngưỡng má»™ J.J.Rousseau đến mức treo ảnh ông trong phòng là m việc của mình. Vì sao, July hay nà ng Heloise má»›i được thừa nháºn là cuốn tiểu thuyết lãng mạn hay nhất thế ká»· XVIII. Vì sao, Vá» nguồn gốc của sá»± bất bình đẳng và Bà n vá» tinh thần pháp luáºt của ông lại có ảnh hưởng Ä‘á»™c đáo và sâu sắc đến triết há»c chÃnh trị hÆ¡n bất cứ tác phẩm nà o khác Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i. Và , trên hết, vì sao Bà n vá» Khế Æ°á»›c xã há»™i - tác phẩm quan trá»ng nhất của ông lại trở thà nh di sản lý luáºn cho nhiá»u chÃnh khách, nhiá»u ngÆ°á»i thuá»™c thế hệ sau ông và cho cả các chÃnh khách, những ngÆ°á»i thuá»™c thế hệ chúng ta hôm nay, nhất là vì sao, tác phẩm nà y cùng vá»›i Tinh thần pháp luáºt của Montesquieu lại được coi là bá»™ đôi khai sáng vá» quan Ä‘iểm pháp chế, vạch ra định hÆ°á»›ng xây dá»±ng nhà nÆ°á»›c pháp quyá»n và xã há»™i công dân ở nhiá»u nÆ°á»›c trên thế giá»›i và giỠđây, vẫn còn có giá trị gợi mở cho chúng ta trong công cuá»™c xây dá»±ng nhà nÆ°á»›c pháp quyá»n xã há»™i chủ nghÄ©a và xã há»™i dân sá»± ở Việt Nam.
(1`) Xem: Rôdentan (Chủ biên). Từ Ä‘iển triết há»c. Nxb Tiến bá»™, MátxcÆ¡va, 1986, tr. 491.
(2) Dẫn theo: Samuel Enoch Stumpf. Rousseau: Con ngÆ°á»i lãng mạn giữa thá»i đại lý trÃ. Trong: Lịch sá»Â triết há»c và các luáºn đá». Nxb Lao động, Hà Ná»™i, 2004, tr.239.
(3) Xem: Nguyá»…n Mạnh TÆ°á»ng. Lý luáºn giáo dục châu Âu. Nxb Khoa há»c xã há»™i, Hà Ná»™i, 1994, tr. 418.
(4) Dẫn theo: Samuel Enoch Stumpf. Sđd., tr.235.
(5) Dẫn theo: Phùng Văn Tá»u (Biên soạn). Giăng Giắc Rútxô. Nxb Văn há»c, Hà Ná»™i, 1978, tr. 155.
(6) Xem: Phùng Văn Tá»u. SÄ‘d., tr. 172.
(7) Dẫn theo: Phùng Văn Tá»u. SÄ‘d., tr. 206.
(8) Xem: Phùng Văn Tá»u. SÄ‘d., tr. 218 - 223.
(9) J.J.Rousseau: Bà n vá» Khế Æ°á»›c xã há»™i (Hoà ng Thanh Äạm dịch thuáºt, chú thÃch và bình giải). Nxb Lý luáºn chÃnh trị, Hà Ná»™i, 2004, tr. 49.
(10) J.J.Rousseau. Sđd., tr. 51.
(11) Xem: Hoà ng Thanh Äạm. Jean Jacques Rousseau: cuá»™c Ä‘á»i và tác phẩm. Trong: J.J.Rousseau. Bà n vá» Khế Æ°á»›c xã há»™i. SÄ‘d., tr. 25.
(12) J.J.Rousseau. SÄ‘d., tr. 52, 53, 59, 66 - 67, 115. (13) Dẫn theo: Phùng Văn Tá»u. SÄ‘d., tr. 365.
Theo maxreading.com |